АРАЛ СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІ

Орындаған:Тұрдақын Зілиқа

МР 205

Тексерген: Кекілбаева . Г

Қазақстан Республикасының өзен торабтары

Өзен торабтары

Көпжылдардың ортажылдық су көлемі

Міндетті шығын

Пайдалынатын су көлемі

Шаруашылық салаларының қәзіргі су пайдалану көлемі

1. Арал-Сырдарья

17, 9

5, 9

12, 0

2. Балхаш-Алаколь

27, 8

19, 2

8, 6

8, 8

3. Ертіс

33, 5

21, 5

12, 0

5, 4

4. Есіл

2, 6

1, 3

1, 0

5. Нура-Сарысу

1, 3

0, 5

0, 8

2, 0

6. Тобыл-Торғай

2, 0

1, 2

0, 8

0, 9

7. Шу-Талас

4, 2

0, 5

3, 7

4, 1

8. Орал-Каспий

11, 3

9, 4

1, 9

4, 9

(одан 2км3 Каспийден алынады)

Барлығы

100, 5

59, 4

41, 1

39, 1

Қазақстанның су ресурстары

АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІНІҢ КАРТАСЫ

АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІНІҢ КӨЛЕМІ 345 МЫҢ КМ

АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕАЙНЕН СУ ПАЙДАЛАНАТЫН ХАЛЫҚТЫҢ САНЫ 2, 6 МИЛИОН

АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІНІҢ СУ АЙДЫНЫ.

ЕҢ ІРІ АҒЫНДАРЫ:КЕЛЕС, АРЫС БАДАМ, БОРАЛДАЙ, БӨГЕН.

АРАЛДЫҢ ТАРИХЫ

Арал теңізі, Кайназой дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200 жыл бұрын, Арал Каспий теңізіне қосылып жатқан. Өйткені, теңіздің терістік бетіндегі қазіргі Сарышығанақ, Ақеспе тұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл теңіздің кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ, Арал маңынан акуланың тісі мен сүйегі табылды. 19 ғасырдың орта кезіндегі Арал-Каспий ойпатының пайда болуы жөніндегі болжамдардан Арал бассейнінің геологиялық ерте кезеңде Жерорта теңізімен тұтасып жатқан су айдыны екенін, оның кейінгі Альпілік қатпарлықта жер қыртысының көтерілуіне байланысты ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал теңізінің көлемі жайлы, Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте дүние әдебиеттерінде де кездеседі

СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІ

Сырдария (тәжікше Сирдарё; өз. Sirdaryo; парсыша: سيردريا‎) - Орталық Азиядағы өзен. Ол кейде көне грек тіліндегі ὁ Ιαξάρτης деген аты бойынша Яксарт деп аталады. Өзеннің грекше атыкөне парсы тіліндегі Yakhsha Arta («Үлкен маржан») деген сөз тіркесінен бастау алады, бұл өзеннің суының түсінен пайда болған. Ортағасырлық мұсылман жазбаларында өзен жұмақтағы төрт өзеннің бірінің атымен «Сейхун» (سيحون) деп аталған. Амудария өзені болса «Жейхун» деп аталған, бұл жұмақтағы төрт өзеннің тағы бірінің аты. Қазақстанда жергілікті тұрғындар оны күнделікті тілде «Дария» деп атайд

Парсы тілінен келген Сырдария атауы ежелден бері қолданылып келеді. Батыс елдеріндегілер болса 20-шы ғасырға дейін бұл өзенді Яксарт атауымен атап келді. Ескендір Зұлқарнайынның жаулап алған жерлерінің солтүстік шекарасы Сырдария өзені арқылы өтті. Грек тарихшыларының айтуы бойынша, Ескендір б. з. д 329 жылы Александрия Эсхата («Ең алыстағы Александрия») деген қаланың негізін қалаған. Ол қала қазір Худжанд деп аталады.

Өзен Қырғызстан мен шығыс Өзбекстандағы Тянь-Шань тауларындағы екі өзеннің: Нарын және Қарадария өзендерінің қосылуынанбастау алады да, 2, 212 km қашықтықта орналасқан Арал теңізіне барып құяды. Сырдария өзенінің алабы 800 000 шаршы километрді құрайды, бірақ су іс жүзенде соның тек 200 000-ынан ғана жиналады. Оның біржылдық теңізге құюы - 28 кубокилометр ғана, бұл Амударияның теңізге құятын суының жартысына тең.