АРАЛ СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІ

Презентация қосу

Орындаған:Тұрдақын Зілиқа
МР 205
Тексерген: Кекілбаева .Г
Қазақстан Республикасының өзен
торабтары
РОССИЯ
И ш им ский

И рт ы ш ский
Н у р а -С а р ы с у с к и й
КАЗАХСТАН Б а л х а ш -А л а к о л ь с к и й

У З Б Е КИ С ТА Н КЫ РГЫ ЗС ТА Н

ТУР КМ Е Н И С ТА Н К И ТА Й
ТА Д Ж И КИ С ТА Н

И РА Н
А Ф ГА Н И С ТА Н
Қазақстанның су
ресурстары
Көпжылда Міндетті Пайдалынаты Шаруашылық
салаларының
рдың шығын н су көлемі қәзіргі су
Өзен торабтары ортажы пайдалану
лдық су көлемі
көлемі
1. Арал-Сырдарья 17,9 5,9 12,0 12,0
2. Балхаш-Алаколь 27,8 19,2 8,6 8,8
3. Ертіс 33,5 21,5 12,0 5,4
4. Есіл 2,6 1,3 1,3 1,0
5. Нура-Сарысу 1,3 0,5 0,8 2,0
6. Тобыл-Торғай 2,0 1,2 0,8 0,9
7. Шу-Талас 4,2 0,5 3,7 4,1
8. Орал-Каспий 11,3 9,4 1,9 4,9
(одан 2км3 Каспийден
алынады)

Барлығы 100,5 59,4 41,1 39,1
АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІНІҢ КАРТАСЫ
АРАЛ-СЫРДАРИЯ
БАССЕЙНІНІҢ КАРТАСЫ
АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІНІҢ
КӨЛЕМІ 345 МЫҢ КМ
АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕАЙНЕН СУ ПАЙДАЛАНАТЫН
ХАЛЫҚТЫҢ САНЫ 2,6 МИЛИОН
АРАЛ-СЫРДАРИЯ БАССЕЙНІНІҢ СУ АЙДЫНЫ.
ЕҢ ІРІ АҒЫНДАРЫ:КЕЛЕС,АРЫС
БАДАМ,БОРАЛДАЙ,БӨГЕН.
АРАЛДЫҢ ТАРИХЫ
Арал теңізі, Кайназой дәуірінің орта
шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200 жыл
бұрын, Арал Каспий теңізіне қосылып
жатқан. Өйткені, теңіздің терістік
бетіндегі қазіргі Сарышығанақ, Ақеспе
тұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен
уақытында өмір сүрген қызыл балықтың,
ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері
тасқа айнала бастаған күйінде табылды.
Бұл теңіздің кезінде мұхитпен қосылып
жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ, Арал
маңынан акуланың тісі мен сүйегі
табылды. 19 ғасырдың орта кезіндегі
Арал-Каспий ойпатының пайда болуы
жөніндегі болжамдардан Арал бассейнінің
геологиялық ерте кезеңде Жерорта
теңізімен тұтасып жатқан су айдыны
екенін, оның кейінгі Альпілік қатпарлықта
жер қыртысының көтерілуіне байланысты
ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз.
Сондай-ақ, Арал теңізінің көлемі жайлы,
Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте
дүние әдебиеттерінде де кездеседі
СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІ
Сырдария (тәжікше Сирдарё; өз. Sirdaryo; парсыша: ‫— )سسسيردريا‬
Орталық Азиядағы өзен. Ол кейде көне грек тіліндегі ὁ Ιαξάρτης деген аты
бойынша Яксарт деп аталады. Өзеннің грекше атыкөне парсы тілі
ндегі Yakhsha Arta («Үлкен маржан») деген сөз тіркесінен бастау алады, бұл
өзеннің суының түсінен пайда болған. Ортағасырлық мұсылман
жазбаларында өзен жұмақтағы төрт өзеннің бірінің атымен «Сейхун» (‫)سسسيحون‬
деп аталған. Амудария өзені болса «Жейхун» деп аталған, бұл жұмақтағы
төрт өзеннің тағы бірінің аты. Қазақстанда жергілікті тұрғындар оны
күнделікті тілде «Дария» деп атайд
Парсы тілінен келген Сырдария атауы ежелден бері қолданылып келеді.
Батыс елдеріндегілер болса 20-шы ғасырға дейін бұл
өзенді Яксарт атауымен атап келді. Ескендір Зұлқарнайынның жаулап алған
жерлерінің солтүстік шекарасы Сырдария өзені арқылы өтті. Грек
тарихшыларының айтуы бойынша, Ескендір б.з.д 329 жылы
Александрия Эсхата («Ең алыстағы Александрия») деген қаланың негізін
қалаған. Ол қала қазір Худжанд деп аталады.
Өзен Қырғызстан мен шығыс Өзбекстандағы Тянь-Шань таулары ндағы
екі өзеннің: Нарын және Қарадария өзендерінің қосылуынанбастау алады да,
2,212 km қашықтықта орналасқан Арал теңізіне барып құяды. Сырдария
өзенінің алабы 800 000 шаршы километрді құрайды, бірақ су іс жүзенде
соның тек 200 000-ынан ғана жиналады. Оның біржылдық теңізге құюы — 28
кубокилометр ғана, бұл Амударияның теңізге құятын суының жартысына
тең.
ӘМУДАРИЯ ӨЗЕНІ
Әмудария – Орталық Азиядағы ең ірі және суы мол өзен. Пяндж және
Вахш өзендерінің қосылған жерінен Әмудария(ежелгі атаулары Әму, Оксус,
Балх, Жәйхун) деп аталады. Ұзындығы 1415 км (Пяндж өзенінің бастауынан
есептегенде 2540 км), алабының ауданы 309 мың км2. Әмудария Гиндукуштың
солтүстік беткейінен бастау алады. Негізгі салалары: Гунт, Бартанг, Язгулем,
Ванч, Қызылсу, Кафирниган, Сурхандария, Құндыз, Шерабад. Жазыққа
шыққаннан кейін 1100 км бойы Тұран ойпатының шөлді аймағын басып ағады.
Бұл бөлігінде өзенге бір де бір сала қосылмайды. Арал теңізіне құяр жерінде
тарамданып (Талдық, Қазақдария, т.б.) кетеді де зор ауқымды атырау (7000
км2) құрайды. Ағыны таудағы мұз бен қар суынан түзіледі. Өзен көктем мен
жазда тасиды және өте лайлы болып келеді. Ең төмен деңгейі қаңтар мен
ақпан айларына келеді. Деңгейдің жыл ішіндегі ауытқуы 2 – 3 м-ге
дейін барады. Булануға, сіңуге және жер суаруға пайдалануына байланысты
Нөкістің тұсына барғанда ағын 40%-ға азаяды. Төменгі ағысында 2 – 2,5 ай
қатады. Арнасы жұмсақ тау жыныстарынан құралған. Әмудариядан Қарақұм,
Әму – Бұхара,Қаршы каналдары бастау алады. Төменгі саласында балық
шаруашылығы дамыған. Чарджоу қаласы тұсынан бастап кеме жүзе алады.
Әмудария бойындағы ірі қалалар: Термез, Керкі, Нөкіс. Өзен
аңғарындағы Қызылқұм жәнеӘмудария қорықтарында қабан, шиебөрі, қоян,
қырғауыл, Бұхара елігі, қарақұйрық, т.б. сирек кездесетін жануарлар
мекендейді.
Арал балығы
Арал балық
комбинатының
құжатынан 1927
жылы байырғы совдеп
төрағасы Төлеген
Медетбаевтың қолы
қойылған хатында
осы жылғы қазан
айының 4-де Арал
поселкесі бұдан
былай қала типтес
поселке ретінде Арал
қаласы деп
аталынсын делінген.
Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан
жұмыс істей бастады
1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік»
деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның
алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында
болды.
1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының
басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды.
Басқарма председателі болып патша заманында
жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945)
сайланды.
1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол
жылы кеме жасау заводы салынды.
1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы
қаулысымен Арал

Ұқсас жұмыстар

Арыс өзенінің физико - географиялық орны

Өндіріс орындарын сумен камтамасыз ету

Қала статусы

Жетісуды зерттеген орыс ғалымдары

Балқаш көлінің қазіргі экологиялық жағдайы

Бассейндік кеңестердің жасау

Қызылорда облысының балық өңдейтін зауыты

Каспий теңізіндегі мұнайды бұрғылау

Су ресурстарын алабтық басқару

Арал өңірін зерттеген ғалымдар

Пәндер