Онкогенетика

Дәріс мақсаты:

Қатерлі ісіктердің пайда болу себептері мен механизмдерін білу.

Жоспары

1. Ісіктердің биологиялық ерекшеліктері.

2. Ісіктердің пайда болу механизмдері.

3. Канцерогенездің механизмі: а) онкогендер, б) протоонкогендер, в) антионкогендер, г) хромосомалық абберациялар.

4. Канцерогенездің кезеңдері.

Әдебиеттер

1. Мушкамбаров Н. Н. Кузнецов С. Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, с. 501-520.

2. Генетика/ Под ред. В. И. Иванова, М. ИКЦ Академкнига, 2006, с. 557-568.

3. Введение в молекулярную медицину. /Под. ред. М. А. Пальцева, М. Медицина, 2004

4. Васильев Ю. М. Социальное поведение нормальных клеток и антисоциальное поведение опухолевых клеток. I. Сигнальные молекулы, вызывающие размножение и гибель клеток // Соросовский Образовательный Журнал. 1997. № 4. С. 17-22.

5. Васильев Ю. М. Социальное поведение нормальных клеток и антисоциальное поведение опухолевых клеток. II. Клетки строят ткань // Там же. № 5. С. 20-25.

6. Агол В. И. Генетически запрограммированная смерть клеток // Там же. 1996. № 6. С. 20-24.

Жыл сайын ісік аурумен 6 млн. адам қайтыс болады.

Соңғы жылдары ісік ауруларының саны жылдан жылға көбейіп келеді.

Ісік аурулары таралуы бойынша қан тамырлар жүйесінің ауруларынан кейін екінші орында алады.

Қазақстанда ең көп тараған ісік аурулары: өкпе ісігі, асқазан ісігі, сүт безінің ісігі

Канцерогенез

Ісіктік трансформация - қалыпты жасушаның ісік жасушасына айналу процессі.

Канцерогенез (онкогенез) - ісіктік процестің дамуы, бұл көпсатылы күрделі процесс.

Қатерсіз ісік

Ағзада белгі бір аймақта орналасқан, арнайы қызмет атқаратын, шығу тегі бір жасушалар ұлпаны құрайды.

Ұлпадағы жасушалар саны салыстырмалы тұрақты.

Әр ұлпаның өз аймағы болады, егер бұл аймақтан шығып кететін болса, бірақ көршіліс ұлпаға ене өспесе бұл ісік - қатерсіз ісік.

Қатерсіз ісік өз аймағынан шықпайды, яғни инвазивті өсу мен метастаз беру тән емес.

Қатерсіз ісікті түзетін клон жасушалары- полип, жылдам өсіп өсінді бергенмен, эпителий астындағы дәнекер ұлпаға енбейді.

Қатерлі ісік жасушалары дәнекер ұлпаның базальды мембранасына еніп (инвазия) өседі.

Қатерлі ісіктің негізгі белгілері:

Автономдылығы

Метастаз беруі

Моноклональдығы

Тіршілігін жоймауы

Автономдылығы- жасушаладың ағзадағы бөлінуі келесі жасушамен жанасқанда шектеледі, бұл құбылысты контактілік тежелу дейді. Тек кейбір жасушалар (эмриональды, сүйек кемігінің жасушалары, ішек эпителийлері) және ісік жасушалары шектеусіз көбейеді.

Шектеусіз көбею (неконтролируемая пролиферация) - ісік жасушаларының басты белгісі.

Автономды өсумен қатар ісік жасушаларына инвазивті өсу тән. Қоршаған қалыпты жасушаларға ене өседі, белгілі шекарасы болмайды.

Метастаз беруі - ісік жасушалары

бір бірінен ажырап, қан тамырлары бойымен басқа мүшелерге таралады.

Ісік жасушаларының метастаз беруі

Моноклональдығы - ісік жасушалары генетикалық зақымдалған бір жасушадан дамиды, яғни бір генетикалық біртекті жасушалар, бір жасушаның клоны болып табылады.

Тіршілігін жоймауы - қалыпты жасушалардың тіршілік циклі бағдарламаланған өлім - апоптозбен аяқталады, егер қалыпты жасушаларды белгілі ортада өсірсе бірнеше рет бөлінуден соң олар тіршілігін жояды.

Ал ісік жасушалары ағзада да ағзадан тыс та тіршілігін жоймайды.

Канцерогенез себептері

Ісіктің дамуын туғазатын факторлар канцерогендік факторлар деп аталады.

Мутагендік әсер көрсететін заттардың барлығы бір мізгілде канцерогендік әсер көрсетеді.

Канцерогендік факторлар:

Физикалық - иондаушы сәулелер

Биологиялық - онкогенді вирустар

Химиялық - химиялық заттар