Қазақстанның экологиялық қолайыз аймақтрындағы тұрғындарының денсаулығы

Кіріспе

Экологиялық генетика.

Экологиялық генетикалық ауруларға себеп болатын факторлар.

Негізгі болім

Семей ядролық полигон зонасындағы жағымсыз негізгі экологиялық фактордың әсері.

Арал өңірінің негізгі жағымсыз факторлары.

Бұл аймақтардағы тұрғындардың денсаулығын зерттеудің нәтижелері.

Қортынды

Пайдаланылған әдеиеттер

Жоспар

Экологиялық генетика

Экологиялық генетика сыртқы орта факторларының тұқым қуалаушылығын зерттейді. Эволюциялық барысында адам сыртқы ортаның алуан түрлі өзгерістеріне реакция мөлшері кең биологиялық түр ретінде бейімделіп отырады, бейімделу әрекеті топтық немесе популияциялық деңгейде генотиптердің сурыпталуымен қатар жүреді.

Сыртқы ортаның зиянды немесе қандай-да бір жаңа факторларының әсеріне байланысты адамда жағымсыз өзгерістердің қалыптасуы мүмкін. Олар:

Тұқым қуалау материалының құрлысының өзгеруі.

Потологиялық геннің экспрессиялануы.

Популияция генофондының өзгеруі.

Сыртқы орта факторларының әсерінен аллельдердің потологиялық көрністер беруін Экогенетикалық реакциялар немесе Экогенетикалық аурлар деп атайды. Осы факторлардың әсерінен ұзақ уақыт <<үнсіз>> жатқан аллельдердің экспрессиясы жүріп, түрлі потологиялық реакциялар көрніне бастайды. Мұны Факторлардың экогенетикалық әсері деп атайды.

Барлық мультифакторлық ауруларды адам экогенетикасының мысалы деуге болады, үйткені олардың дамуы көптеген гендердің мутациясы мен өзара әрекеттесуі, аурулара икемділік және сыртқы орта факторлары әсерінің нәтижесіне байланысты.

Сыртқы орта фаторлаының әсерінен гентикалық тұрғыда түрліше реакциялардың көрінуі генеалогиялық, егіздерді салыстыру, молекулалық-генетикалық және популияциялық-статистикалық әдістердің көмегімен анықтайды. Осы аталған әдістерге қосымша биохимиялық, токсикологиялық және фармалогиялық әдістерді қолдана отырып ағзадағы дәрілік препараттардың, басқа да қоспа затитардың концентрацисын, олардың алмасу(метобализм) жолдарын өте дәлдікпен анықтауға болады.

Ағзаның экогенетикалық жауап кайтару реакциясы сырқы орта факторлаының туріне жане әсер ету дәрежесіне байланысты болады. Экеогенетиалық ауруларға себеп болатын факторлардың негізгілері мыналар:

Атмосфераның ластануы - ірі қалалардағы зауыт, фабрикалардан, автокөліктерден бөлінетін улы газдар түрлі химиялық қосылыстар, шаң, тозаңға байланысты.

Биологиялық агнттерге cезімталдық - иммунитеттің болуы тұқым қуалайтын қасиет екені белгілі. Әр адамда иммунитеттің көріну дәрежесі түрліше, сол сияқты вакциндердің бірдей дозасына сезімталдық та түрліше болады.

Экологиялық генетикалық ауруларға

себеп болатын факторлар.

Физикалық факторлармен латану - Ультракүлгін сәулесіне жоғарғы сезімтадыққа байланысты адамда пигменттіке ксеродерма қалыптасады. Бұл аурудың сирек кездесетін гені жыныстық Х-хромосомасымен тіркес тұқым қуалап ұрпақтарына беріледі. Күн сәулесінің әсерінен алдымен теріде күйіктер пайда болып жараға айналады, соңынан ол жерде қатерлі ісіктің жаңа түзілістері көрінеді. Пигменттік ксеродерма кезінде ДНҚ құрлысының репарациялық жүйесі бұзылады. Үйткені ДНҚ репарациясын қамтамасыз ететін ферменттерге жеуапты бірнеше ген мутацияға ұшырайды. Бұл ауруды пренатальдық диагностикалау арқылы алдын алуға болады.

КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды.

Семей ядролық полигон зонасындағы жағымсыз

негізгі экологиялық фактордың әсері.

1989 жылдың 12-ақпан күні Семей іргісіндегі ядролық полигонда сыналған зариядтың полигонда сыналған зариядтың қуаты 70 килотоннадан асыпты. Нәтижесінде радияция фоно 3000 - 4000 микрорентгенге (аудағы табиғи деңгей 15-20 микрорентген шамасы) жетеді. 1987 жылғы 18 жарылыста көрінбейтін газ бұлты Семей қаласын 6 рет тұншалапты, келесі жылғы сынақта 2 мәрте солай болған.

Ядролық сынақ Семей ғана емес, Шығыс Қазақстан, Павлодар мен Қарағанды обылыстарының полигонға ұрымтал аудандарының байырғы халқы, өздерімен іргелес отырған Алтиай өлкесінің тұрғындаын, кем есеппен айтқанда, екі миллионға тақау адамның өмірін аыуыр дертке душар еткен.

1949-1989 жылдар аралығында Семей полигонында ауада және жер бетінде 200 дей ядролық жарылыс жасалып, жер астында әрқилы қуатты 343 сынақ жүргізілгені мәлім болды. Солардың жалпы қуаты Жапонияның Хиросима қаласына тасталған атом бомбасының қуатынан 2500 есе асып түскен.

Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті. 1949 жылдан 1963 жылға дейін жер бетінде жасалған сынақтардың зардабы әсіресе мол болғаны рас.

Бұл аймақтағы аурулардың есеп-қисабы 1990 жылға дейін мұқият жасырылып келді. Облыста онкологиялық, жүрек-қан тамыр, жүйке және психикалық аурулар саны күрт өсті. Азап шегіп, өлім құшқан адамдар қаншама. Отбасыларында кемтар балалар көбейді.

Арал өңірінің негізгі жағымсыз факторлары.

Арал теңізінің табаны соңғы 40 жылдан аса уақыттың ішінде 2003 жылдан бастап алғаш рет қайырлануын тоқтатты. Арал - ағынды суы жоқ тұңғыйық көл болып саналады. Оған келіп құйылған су ешқашан басқа бір көздер арқылы сыртқа ағып кетпейді. Ал айдынның бетінен бу болып ұшқан судың орнын Әмудария мен Сырдариядан құйылған ағын әрдайым толықтырып тұрған.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының басына дейін теңіздің акваториясы, ондағы аралдарды алып тастағанда, 64 мың шаршы шақырым атрапты алып жаткан. Мұншама алаптан жылына 60-65 миллионы текше метр счу буланып кететиін болған. Жоғарыдағы екі өзеннен түсетін судың жылдық мөлшері де осы көлеммен шамаласқан. Бірақ, осы кезеңнен бастап дариялар бойындағы суғармалы егіншілікке алынатын судың ауқымы жылдан -жылға көбейіп, ол көлдің балансын бұзып жіберген.

Содан бергі өткен 40 жылда Арал теңізінің аквоториясы 3, 5 есеге азайып кетті. Өз кезінде айдыннан буланып аспанға ұшатын судың мөлшеріде тиісінше осыншама көлемде кеміді. Осы себепке орай және 2003 жылдың соңына қарай Сырдарияда судың қатты толып ағуына байланысты теңіздегі тепе-теңдік қайта қалпына келе бастады.