ӘЛЕУМЕТТІК ДЕВИАЦИЯ ТУРАЛЫ

Презентация қосу

ӘЛЕУМЕТТІК ДЕВИАЦИЯ
ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ
ТЕРМИНІ
Девиантты мінез-құлық ( лат. deviatio - ауытқу) - жалпыға ортақ
ережелерден ауытқитын әлеуметтік ісәрекет, осы ережелерді бұзатын
адамдар мен әлеуметтік топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық
немесе моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-кұлқы.
Кең мағынасында девиантты мінез-құлық кез келген әлеуметтік
ережелерден (мысалы, оның ішінде жағымды: батырлық, аса еңбек-қорлық,
альтруизм, өзін құрбан ету, аса үлкен рөл ойнау, жетістіктермен қатар,
жағымсыз: қылмыс, қоғамдық тәртіпті бұзу, адамгершілік ережелерін,
дәстүрді, әдет-ғұрыптарды аттап өту, өзіне-өзі қол жұмсау және т.б.) ауыт-
қушылықты білдіреді.
Эмиль Дюркгеймнің Роберт Мертонның
тұжырымдамасы анықтамасы

«Аномия» термині француз тілінен аударғанда
“Девиантты мінез-құлыққа жауап ұжымның, заңның болмауы
ретінде қоғам немесе әлеуметтік топ “Девиантты мінез-құлық әлеуметтік өмірді
арнайы әлеуметтік санкциялар ыдыратып, әлеуметтік аномияға әкеп соқтырады.
қолданып, өз мүшелерін ондай Ол конформизмге қарама-қарсы. Девиантты мінез-
қылықтары үшін жазалайды.” құлық әлеуметтік себептері қоғамның мәдени
Әлеуметтенудегі девиантты құндылықтары мен оларға қол жеткізудің
мінезқұлық тұжырымдамасын әлеуметтік қолдау тапқан құралдарының
қалыптастырған француз арасындағы алшақтықта әлеуметтік
әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. құндылықтардың, ережелердің, қатынастардың
Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру әлсіздігі мен қарамақайшылықтығында.” Роберт
үшін аномия тұжырымдамасын Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін
ұсынды. қоғамның мәдени мақсаттары мен оған жетудің
. әлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы
үйлеспеушілік деп түсіндіреді.
Девиантты мінез-
құдақтың сыртқы
физикалық жағдайлары

Климаттық

Экологиялық

Геофизикалық
ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА ӘСЕРІ
Девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына әлеуметтік орта әсерлері де өз
ықпалын тигізеді:
қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік саясат,
салт-дәстүр,бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);
тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік
мәртебе, референтті топ,);
микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері,
отбасындағы өзарақарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар,
басқа да маңызды адамдар).
ДЕВИАЦИЯНЫҢ НЕГАТИВТІ
ФОРМАЛАРЫ
Әлеуметтік патология болып табылатын формаларға
мыналар жатады:
I. Алкоголизм
II. Токсикомания
III.Нашақорлық
IV. Жезөкшелік
V. Суицид
VI.Заң бұзушылық
VII.Қылмыскерлік.
ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-
құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді.
Біріншілері оларды екі үлкен топқа ішкі және сыртқы
факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей:
жанұяда берекенің болмауы;
ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;
тәрбие берудегі кемшіліктер;
өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен,
құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;
ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ ТАҒЫ БІР КӨЗҚАРАСЫ
Оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады. Оларды жекеше қарастыратын болсақ:
1. Биологиялық факторлар – баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі жасайтынфизиологиялық және
анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға мыналар жатады:
Ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс тамақтанбауы, арақ-
шарап, нашақорлы заттарды пайдалануы, темекі тартуы, ананың физикалық, психикалық т.Б.
Сырқаттары себеп болатын генетикалық факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру
кемшіліктері, жүйке жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер.
Психофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал, келіспеушілік
жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған ортаның химиялық құрамы, соматикалық,
аллергиялық, токсикалық ауруларға душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері;
Физиологиялық факторлар: сөйлеу дефекттері, адам бойындағы соматикалық
кемшіліктер.
Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген жағымсыз қарымқатынасын тудырады,
ал балалар болса, өзіндік сезім мен танымдық деңгейіне байланысты, құрбы-құрдастары арасында,
ұжымда еркін сезіне алмайды, қатынасы бұзылады.
2.Психологиялық факторлар. Бұған баладағы психопатологиялар мен мінездегі
кейбір қасиеттердің басым болуы т.б. жатады. Бұл ауытқушылықтар жүйелік-
психикалық ауруларда, психопатияда, неврастенияда т.б көрінеді. Акцентуациялық
сипаттағы мінезді балалар өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға міндетті түрде
әлеуметтікмедициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы ұйымдастырылған
тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек. Баланың әрбір даму сатысында, олардың
психикалық қасиеттері, тұлғалық және мінездегі ерекшеліктері қалыптасып, дамып
отырады. Бала даму барысында әлеуметтік ортаға бейімделуі немесе керісінше
бейімделмей, жатсынып кетуі мүмкін. Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты,
ықыласы жетіспесе, онда, ол атаанасынан шеттеніп кетеді. Шеттену - невротикалық
реакциялар, қоршаған ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-
теңсіздік және суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және психологиялық
патологиялар сияқты жағымсыз мінез-құлықтың пайда болуына жол ашады. Егер,
балада адамгершілік құндылықтар қалыптаспаса, онда, олпайдакүнемдік,
қанағатсыздық, зорлаушылық, дөрекілік т.б сияқты жағымсыз қасиеттерге бейім
тұрады.
3.Әлеуметтік-педагогикалық факторлар. Олар мектептік, отбасылық, қоғамдық тәрбиедегі кемшіліктердің нәтижесінде,
баланың оқудағы үлгермеушілігіне байланысты. Мұндай балалар көбінесе мектепке дайындығы жоқ, үйге берілген оқу
тапсырмаларына және бағаларға парықсыз қарайтындар. Бұның бәрі баланың оқудағы бейімсіздігін көрсетеді. Оқушының
оқудағы бейімсіздігінің (дезадаптация) қалыптасуы мынадай сатылардан өтеді:
• оқудағы декомпенсация – баланың жалпы мектепке деген қызығушылығы жоғары, бірақ бір немесе бірнеше пәнді оқуда
қиыншылықтарға тап болуынан;
• мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққа үлгермеуімен қатар, оның мінез-құлқы өзгеріп, мұғалімдермен,
сыныптастарымен қарымқатынасы бұзылып, сабақтан қалуы көбейеді немесе мектептен біртіндеп қол үзе бастайды;
• әлеуметтік бейімсіздік – баланың оқуға, мектепке, ұжымға деген қызығушылығы жойылады, асоциалдық топтармен
араласып, алкогольге, нашақорлыққа қызыға бастайды;
• криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте төмен болуы, балаларды да өз ортасындағы әлеуметтік
теңсіздікке әкеледі, ал мектеп оқушысы, жасы жетпегендіктен жұмыс істей алмайды, содан барып олар қылмысты іс-
әрекеттрмен айналыса бастайды.
Баланың психоәлеуметтік дамуындағы ауытқушылықтардың негізгі факторы - ата-ана. Баланың бойындағы асоциалды мінез-
құлықты қалыптастыратын отбасы қатынасының бірнеше жағымсыз стилдері бар:
• дисгармонды стиль - бір жағынан ата-ана баланың барлық тілектерін орындайды, үлкен қамқорлық жасайды, екінші
жағынан конфликті жағдайларға баланы итермелейді;
• тұрақсыз, конфликті стиль – толық емес отбасындағы, ажырасу кезіндегі, ата-ана мен балалар бөлек тұрған
жағдайдағы тәлім-тәрбиелік кемшіліктерден туындайды;
• асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор заттарды пайдалануы, криминалды іс-әрекет, аморальді өмір сүру
жағдайы, отбасылық қаттыгездік, зорлаушылық жатады.
Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық, физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық-зомбылық.
Қатыгездік үйде, далада, мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай іс-әрекетке душар болған
балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған ортаға бейімделе алмай қалады. Зерттеулерге қарағанда, зорлықзомбылықты
көп көрген балалар өскенде зорлаушы рөлінде болуды қалайды .
4.Әлеуметтік-экономикалық факторлар. Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның кедей және бай
болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық, инфляция, әлеуметтік кернеу, т.б.
5.Моралді-этикалық факторлар. Қазіргі қоғамның адамгершілік қасиеттерінің деңгейі
төмен болуы, рухани құндылықтардың бұзылуы. Девиантты мінез-құлықты балаларды
түзету күрделі әрі қиын әрі ұзақ процесс. Оны іске асыруда көп шыдамдылық пен
белсенділік қажет. Қазіргі, осы саладағы әлеуметтік, педагогикалық талаптар мен жүзеге
асырылып жатқан тәжірибелер негізінде, бұл саладағы тәрбие міндеттерін жүзеге асыруда
мынадай шарттарды орындау қажеттігі туады:
балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;
оның жағымды қасиеттеріне сүйену;
оның адамгершілік күшіне, потенциалды мүмкіндіктеріне сену;
оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жасалған жалпы білім
беретін бағдарламаларды тиімді пайдалану;
салауатты өмір салтын қалыптастыруға, қауіпсіз тіршілік етуге бағытталған
тәрбиелік бағдарламаларды ұштастыра пайдалану;
девиантты мінезге ие балалардың білім алуы мен бос уақытын пайдалы іс-
әрекеттермен өткізу жолдарын қарастыратын жаңа кешенді бағдарламалар құру;
ҚОРЫТЫНДЫ
Девиантты мінез-құлықты балалармен тәрбиелік жұмыстарын жүргізуде римдік
философ сенеканың: «әрбір адам өмірінің тек кейбір жақтарын ойлап талдайды, бірақ
ешкім жалпы өмір туралы ойланбайды» деген ой-пікіріне сүйене отырып, девиацияға
коррекция жасаушы әрбір маман ұстаз, баланың тек кейбір мінездік кемшіліктерін
түзетіп қана қоймай, оларды, қоғамдық өмірдің талаптарымен ұштасқан дұрыс қарым-
қатынас жолына қайтып әкеліп, ары қарай қалыптаса дамуына, әлеуметтенуіне
көмектесуі қажет. Бұл педагогикалық іс-әрекеттер мазмұны, қоғам өмірінде бекіген
адамгершілік қадір-қасиеттер мәнімен, талаптарымен тікелей байланыстыра, адамдар
арасындағы қарым-қатынастар (достық, жолдастық, туыстық, сүйіспеншілік, махаббат
т.Б.) Нормаларымен ұштастырыла жүзеге асырылғанда, балалар бойында девиантты
мінезқұлықтың өріс алмауына және оларды мектеп қабырғасынан бастап
әлеуметтендіруге мүмкідік жасалады.

Ұқсас жұмыстар

Девиация мен әлеуметтік бақылау

Девиантты мінез - құлық әлеуметтенуі

Девиация түсінігі

Девиантты мінез құлық әлеуметтануы

Девиацияның формалары

ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ

Девиантты мінез - құлықтың қалыптасу кезеңдері

Девиантты мінез - құлық ұғымы

Девиантты мінез - құлық

Жалпы суицид туралы түсінік

Пәндер