Бидай типтеріне сипаттама

Презентация қосу

Алматы аграрлық колледж

Тақырыбы: Бидай типтеріне
сипаттама.

Орындаған: Джақсылықбаев А.
Тексерген: Елаева Қ.

Алматы 2012ж.
Кіріспе
• Ауыл шаруашылығы өндірісінің алдында тұрған негізгі міндет - халықты
жеткілікті мөлшерде сапалы азық түлікпен, өнеркәсіптік шикізатпен қамтамасыз
ету.
• Республикамыздың 2000 – 2010 жылдарға дейінгі әлеуметтік және
экономикалық дамуының негізгі бағыттарында көрсетілгендей, егіс өнімін
арттыру, егін шаруашылығына озық технологияларды кеңінен қолдану, ауыл
шаруашылығына ғылыми негізделген жүйені енгізу және сапалы жаңа сорттар
шығару – астық өндірісін ұлғайтудың өзекті бағыты болып табылады.
Сапалы жаңа сорт жақсы өнім негізі. 2000 – 2005 жылдары Егіншілік және
өсімдік шаруашылығы ғылыми өндірістік орталығының жаздық жұмсақ бидай
селекциясының зертханасында жаздық бидайдың (Дауыл, Әлем, Шағала, Жеңіс,
Альба, Актюбинка, Авиада, Икар, Сурента1, Сурента2, Алмалы) 7 сорттары
шығарылып, олар мемлекеттік сорт сынағына жіберілген.
Жаздық бидай - маңыздылығы жағынан дәнді дақылдар арасында бірінші
орын алады және еліміздің барлық аймақтарында егіледі. Ол өте құнды тағамдық
дақыл. Дәнінде 18-24% дейін ақуыз болады. Ұнынан нан және басқа да түрлі нан
өнімдерін пісіреді. Қатты бидай дәнінен жоғары сортты түрлі кеспелер мен басқа
да тағамдық өнімдер дайындайды.
Жаздық
бидайдың екі
түрі бар:

Қатты түрі (Triticum
Жұмсақ түрі (Triticum
durum L.) дәнінде ақуызы
aestivum L.), нан пісіруге
көп мөлшерде, жоғары
арналған, жоғарғы
сапалы макарон өндіруде
сапалы ұн жасалады.
қолданылады.
Сорттары:
Жұмсақ жаздық Қатты жаздық
бидай: бидай:
“Безенчукская - 98”; “Алмаз”;
“Саратовская - 29”; “Алтайка”;
“Иртышанка - 10”; “Светлана”;
“Осмкая - 9”; “Безенчукская - 139”;
“Скала”; “Саратовская - 40”;
“Целинная - 26”; “Харьковская - 46”;
“Эритроспермум - 841” және “Оренбургская - 2”;
т.б.
“Жеңіс” және “Авиада”
• Жеңіс сортына селекция мамандарының (Егіншілік және өсімдік
шаруашылығы ғылыми өндірістік орталығы және Өсімдіктер физиологиясы,
генетикасы және биоинженерия институтымен, Білім және Ғылым
министрлігінің ) бірлесіп Партизанка х Оренбургская 1 будан
комбинациясынан бір ұрпақтан алынған будан өсімдіктерін даралау әдісін
пайдалану нәтижесінде шығарды.
Бұл сорттың пісу мерзімі орташа, құрғақшылыққа төзімділігімен,
дәндерінің піскен кездегі жерге түсіп қалмау және сабағының жатып
қалмауға беріктілігімен ерекшеленеді. Тозаңды және қатты қаракүйе
ауруларына шыдамды, технологиялық қасиеті бойынша күшті бидай
сортына жатады.
Авиада сорты күздік бидайдың жеке сұрыпталған үлгілерімен жаздық
бидай сортын будандастыру арқылы солтүстік ауыл шаруашылығы ғылыми
зерттеу институты мен Егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми
өндірістік орталығы селекция мамандарының бірлесіп шығарған сорты.
Сорттың пісіп жетілу мерзімі орташа, өнңм түсімі 37,6 ц\га, ору алдындағы
жығылып қалмауға төзімді, сыртқы орта жағдайларына және өсімдік
ауруларына шыдамды.
Жаңа сорттарға биологиялық шаруашылық сипаттама
қ\с Көрсеткіштер Әлем Қазақстан Стандар Жеңіс Сатаров Стандартт Авиад Тюменская Станда
3 (станд) ы 29 (ста) ы а 80 (ста) ртты
ауытқуы ауытқуы ауытқу
ы
1 Оригинатордың 43,0 31,1 +9,9 37,4 29,6 +7,8 37,6 32,6 +5,0
Мәліметі б\ша өнім
түсімі (орт.1990-
2001)
2 Өсіп – өну кезеңі 82 80 +2 89 89 0 82 84 -2
(күн)
3 Түпте өнім беретін 2,5 1,6 +0,9 1,6 1,5 +0,1
өсімдіктер саны
4 Жатып қалмау 5 5 - 5 4,3 +0,7 4,5 3,5 -1,0
тұрақтылығы
5 Сабақтағы дән саны 44 41,5 2,5 43 40 +3 - - -
(дана)
6 Дән салуы (балл) 5 5 - 5 5 - - - -
7 Масақтың бөлінуі 5 5 - 5 5 - - - -
(балл)
8 Құрғақшылық 4,6 3,3 +1,3 5 5 - 5 4,2 -0,8
дәнежесі (балл)
9 1000 дән салмағы (г) 38 39,9 -1,9 39 36,6 +2,5 39,3 40,2 -0,9
10 Шикі клейковинасы 25,9 32,3 -6,4 32,6 31,6 +0,8 29,3 31,3 -2,0
“Акмолинская нива”
А.И.Бараев атндағы астық шаруашылығы ғылыми – өндірістік орталығында
Лютесценс 410\85-4 х Лютесценс 160\87-1 будандық жеке түрін таңдап алу
әдісімен шығарылған.
Сорт авторлары: В.К.Мовчан, Ә.Т.Бабкенов, С.Т.Сары, Б.Н.Хаймолдин,
Г.О.Шек, Н.А.Быхалова.
“Акмолинская нива” сорты Lutescens (масағы ақ, қылтанақсыз, дәні қызыл),
орта мерзімде пісетін бидай қатарына жатады. Даму кезеңі 90-95 күн,
бағалы шаруашылық белгілері жиынтығына ие: ірі дәнді, мол өнімді,
қуаңшылыққа төзімді, ауруларға және зиянкестерге тұрақтылығы Ақмола 2
стандарт деңгейінде. Өсімдіктің орташа биіктігі 95-100 см. Масағы селдір
(ұзындығы 10см, сабақта 12-14буын).
Сорттың биологиялық ерекшеліктері: бұтақтану масақтану кезеңдерінің
жетілуі бәсең, ал діннің толысып жетілуі қарқынды.
Сорт сынау орталығында Акмола 2 стандартты сортынан 1,6ц\га артық өнім
берген. Сорт сынау орталығына 2005жылы берілген.
«Акмолинская нива» жаздық бидай сортының өнімділігі мен өсіп өну кезеңі.
(орташа 2003 – 2005 ж.ж.)

Сорттар Көрсеткіштер I Танап II Танап III Танап

Акмола 2, st Өнімділігі, ц\га 20,1 20,8 31,2

Өсіп өну кезеңі, 91 88 94
күн

Акмолинская Өнімділігі, ц\га 21,2 19,1 34,5
нива
Өсіп өну кезеңі, 93 91 95
күн

ЕКЕ А05 1,1 1,0 3,1

Ескерту: I – сүр танабы; II – аңыз танабы; III - мол ылғалды танап.
“Акмолинская нива” сортының сапалық
көрсеткіштері (сүрі танабы, орта есеппен
2003 – 2005 ж.ж. )

Сорттар Нақты Жылтыр- 1000 дән Ақуыз, Ұнның Клейкови Клейкови Жалпы
массасы, лығы, салмағы % күштілігі на, на нан пісіру
г\л % е.а. % сапасы, бағасы,
Е. ИДК балл

Акмола 804 62 39,0 14,8 318 30,8 71 4,4
2, st

Акмоли- 799 86 39,3 14,3 339 30,1 76 4,3
нская
нива
“Волгоурал”
Орал ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының 1998 жылы
Самарадағы Н.М.Тулайков атындағы ғылыми зерттеу институтымен
бірлесе отырып жаздық жұмсақ бидайдың күшті сорты. Бұл сорт2003
жылдан бастап Батыс Қазақстан облысы бойынша аудандастырылған
сорт болып танылады.
Бұл сорт гибридтік будандастыру арқылы жеке таңдап алу жолымен
шығарылды. “Альбидум 653ж2 х Лютенсценс 29”, Ауреум түрі. Масағы
пирамидалық тығыз, ақ, ұзындығы орташа. Масақтың қауызы орташа,
пішіні ұзынша сопақтау.
Дәннің ойықтары анық көрінеді. Түсі ақ (сарғыштау). 1000 дән салмағы
33,4г. Сорттың пісіп жетілуі орташа, өсіп өну кезеңі орташа 80 күн.
Волгоурал сорты Орал өңірінің құрғақшылық жағдайына қарағанда
өзінің жоғары өнімділігімен және наубайханалық сапасымен жаздық
бидайларға қойылатын талаптарға сай келеді. Сорт сынау тәжірибесінде
соңғы 5 жылда орташа өнім гектарынан 13,2 ц болса, облыста
аудандастырылған Саратов 42 сорты гектарынан 10,2 ц өнім берді. Осы
сорт 2007 жылдан бері 95000 га жерге егілді.
Жаздық бидай сортының орташа өнімділігі
(2003 – 2007 ж.ж.)
Қазақстанда аудандастырылған
сорттар
Қорытынды
Жаздық бидай - маңыздылығы жағынан дәнді дақылдар арасында
бірінші орын алады және еліміздің барлық аймақтарында егіледі. Ол
өте құнды тағамдық дақыл. Дәнінде 18-24% дейін ақуыз болады.
Ұнынан нан және басқа да түрлі нан өнімдерін пісіреді. Қатты бидай
дәнінен жоғары сортты түрлі кеспелер мен басқа да тағамдық
өнімдер дайындайды.
Астықты мол өндіру барлық уақытта әрбір елдің әлауқатының және
тұрмыс жағдайының өсу дәрежесінің деңгейін білдіретін белгі
болып табылады. Қазіргі кездегі жаңадан шығарылатын жаздық
бидай сорттарына да базардың баға жағдайы қатаң талап қоюда.
Жаңа бидай сортының тиімділігі өте жоғары болуы керек және ол
өзін өндіруге жұмсалған барлық қаражаттарды өзінің өнімділігінің
тұраөты болуымен және сапасының өте жақсы болу қасиеттермен
өтеуі керек.

Ұқсас жұмыстар

Бидай цехын ашу. Жаңақорған ауданын бидаймен қамтамасыз ету

Арақ өндірісінің технологиялық сызбанұсқасы

ҰН, ЖАРМА ЖӘНЕ ЖАРМАЛЫҚ КОНЦЕНТРАТТАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

НАН ЖӘНЕ НАНБӨЛІШКЕ ӨНІМДЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Мал азығына санитарлықгигиеналық баға беру

Сүйек ұлпасында

Үйректерге арналған биотехниялық шаралар биотехниялық шара

Дәнді дақылдардың сабақ таты ауруы

Жаздық бидай сорттарының республика бойынша аудандастырылуы және таралуы

Тритикум тимофеевии түрінің жұмсақ бидаймен будандары

Пәндер