Менеджмент туралы ғылымды қалыптастыру және дамыту

Менеджмент туралы
ғылымды қалыптастыру
және дамыту
Қарастырылатын
сұрақтар:
1. Менеджменттің негізгі мектептері
2. Дамыған елдерде менеджментке көзқарас

Менеджмент
1. Ғылыми менеджмент мектебі
мектептері
2. Классикалық немесе әкімшілік мектебі
3. Адамгершілік қарым-қатынас мектебі немесе
бихевиористік мінез-құлық мектебі
4. Басқару ғылымы немесе сандық ықпал мектебі

Ғылыми
менеджмент
мектебі
1856-1920
Ғылыми менеджмент мектебінің негізін
қалағандар:
• Фредерик Уйнслоу Тейлор,
• Френк и Лилиан Гилберт,
• Генри Гант,
• Гарингтон Эмерсон,
• Генри Форд

Фредерик Уинслоу Тейлор
• 1856-1915 жж.
• АҚШ тұрғыны
• Білімі – инженер-механик
• Жай жұмысшыдан басқарушыға дейін
көтерілген

• Басқару кеңесші ретінде өз ісін
ашқан
• Американдық инженер-механик
қоғамдастығының Президенті
болған
• 1911 жылы Ғылыми
менеджмент қоғамын ашқан

Ф.Тейлор – ғылыми менеджмент
атасы

Еңбек өнімділігінің аз мөлшерде болуының
себептері

Ф. Тейлордың негізгі
қағидалары:
Практикасы қалыптасып дәстүрлі жұмыс тәсілдерінің
орнына ғылыми ірге тасын құру. Әрбір элементті ғылыми
тұрғыдан зерттеген;
Уақытты үнемді пайдалануды ғылыми тұрғыдан зерттеп
оптималды әдісін жасау. Жұмыс уақытын «уақыт-бірлік»
арқылы есептеу;
Өндірісте және басқаруда мамандану қызметі. Әрбір
жұмысшы және басқарушы өзіне жүктелген міндеттерге
жауап беру керек;
Жұмысшыларды білімдеріне қарай жұмыс орындарына
жұмысқа алу, оқыту және іріктеу;
Жұмысты дайындау және жоспарлау;

Әрбір жұмысшыға жүктелген жұмысты орындау әдістері
мен инструкцияларын құрастыру;
Еңбек нәтижесі бойынша еңбек ақы төлеу. Жоспардан
артық жасалған нормаға қосымша ақы төлеу.
Жұмысшыларды ынталандыру қозғалыс күш ретінде;
Еңбекті бір келкі бөлу және әкімшілік арасындағы
жауапкершілік.Менеджерлер жоспарлау функциясын, ал
жұмысшылар – орындау функциясын атқару керек;
Еңбекті ұйымдастырудың ғылыми ойластыру практикасын
жүргізгенде әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы
ынтымақтастық.

Тейлордың еңбек өнімділігін
арттырудың жалпы тиімділігі

Ф. Тейлордың басқарудың ғылыми
әдістерінің мысалы
• Заң: 92 фунт (42 кг) шойын бұйымдарды тасудағы
максималды тиімділікке келесідей жұмыс күнінің режимінде
жетуге болады

Жұмысшының 43% уақыты
жүк тасумен

57% жүксіз демалыста
болуы керек

Бір жұмысшының күніне шойын бұйымдарды
тасудағы еңбек өнімділігі 12,5 тоннадан 47 тоннаға
артты

Еңбек ақысы 1,15$ -1,85$ көтерілді
Бригададағы 8 жұмысшының ісін

бір жұмысшы атқаратын болды

Қалған 7 қайта даярлау курсын оқып басқа
жұмысқа ауыстырылды

Френк Гилбрет (1868-1924) и Лилиан
Гилбрет (1878 –1972)

Френк Гилбрет
Френк 1/2000 минутқа дейінгі интервалды
есептейтін сағат ойлап тапты – микрохронометр.
Белгілі бір операцияда қандай қозғалыстың және
олардың әр қайсысы қаншама уақыт алатындығын
дәл анықтау үшін пайдаланды.

Гилберттер стоп кадрлар арқылы қолдың негізгі 17
қимылын анықтап берді. Осы қозғалыстарды
терблига деп атады.

Эмерсон Гаррингтон 1853-1931
Эмерсон «Өнімділіктің 12 қағидасы»
1.Дәл тұжырымдама мақсат. Оған әрбір басшы және оның
қоластындағылар ұмтылды.
2. Болашақ мақсатты ескере отырып әрбір жаңа процесті
таңдауға шынайы дұрыс көңіл бөлу.
3. Білікті кеңес беру, өндіріске және басқаруға байланысты
арналған білімнің қажеттілігі және барлық мәселелерде білікті
кеңес бірлесіп ғана нәтижелі болды.
4. Барлық ұжым мүшелерінің белгіленген тәртіппен
ережелерге бағыну.
5. Қызметкерлерге әділ төрелік.
6. Басшыны қажетті мәліметтерін қамтамасыз ететін жедел,
сенімді, толық, дәл және тұрақты есеп.
7. Ұжым қызметін мұқият жедел басқаруды қамтамасыз
ететін диспетчерлік жұмыс.
8. Ұйымдастырудың бүкіл кемшілікті дәл белгілеуге және
одан келетін шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін
нормалар мен жұмыс кестелері.
9. Ең тиімді нәтижеге жетуде мүмкіндік беретін уақыт. Күш
қуат және өзіндік құнның үлесін қамтамасыз ететін
жағдайды қалыпқа келтіру.
10. Уақытты белгілеуді және әрбір операцияның кезегінен
ұсынатын операцияның нормасы.
11. Орындаған жұмыс ережелерін нақты бекітуге мүмкіндік
беретін жазбаша стандартты инструкциялар.
12. Әрбір жұмысшының еңбегін бағалаудағы өнімділікке
сыйақы.

Классикалық немесе
әкімшілік мектебі
(1920-1950)

Классикалық немесе әкімшілік
мектебінің өкілдері:
Анри Файоль
Линдалл Урвик, Лютер Гьюлик
Джеймс Д. Муни, А.К. Рейли
Макс Вебер
Альфред П. Слоун

Мақсаты: басқарудың универсалды қағидаларын құрастыру.

Анри Файоль (Fayol)
(1841-1925) – Менеджмент
атасы
Ұйымның әкімшілігін зерттеп
ұйымды басқарудың 6 түрін
ұсынды
- 2 бөлімнен тұратын әкімшілік
теориясын құрастырды:
1) функциялар (басшы не істеуі
керек)
2) қағидалар (басшы қалай істеуі
керек)

Басқарудың 6 негізгі тобы:
• Техникалық және технологиялық (өндіріс, шығару,
өңдеу);
• Коммерциялық (сатып алу, сату, айырбастау);
• Қаржылық (капиталды тарту және оларды тиімді қолдану);
• Күзету (меншікті және жеке тұлғаларды күзету);
• Есептік (инвентаризация, баланстық ведомостер, өндіріс
шығындары, статистика);
• әкімшілік (жоспарлау, ұйымдастыру, басшылық ету,
үйлестіру және бақылау).

Файоль басқару функцияларын
әртүрлі сферадағы қызмет түріне
қарай жалпыға және өнеркәсіптік
кәсіпорынды басқаруды
арнайыға бөлді

Анри Файольдің 14 универсалды
қағидалары:
1.Еңбекті бөлу
2.Өкілдік және міндет
3.Тәртіп
4.Бір басшылық
5.Бір бағыт
6.Жеке қызығушылығын жалпыға бағындыру
7.Персоналға сыйақы
8.Орталықтандыру
9.Иерархия
10.Ереже
11.Әділеттілік
12.Персоналдың жұмыс орнының тұрақтылығы
13.Бастама 23
Басқарудың процестік
бағыты
Басқару – бұл толассыз өзара
байланысты қызметтер бағыты.
Ол қызметтер басқару функциялары
деп аталады.

БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗГІ
ФУНКЦИЯЛАРЫ

Жоспарлау Ұйымдастыру

Бақылау Ынталандыру

Байланыстырушы процестер:
коммуникация
шешім қабылдау 25
Макс Вебер (1864-1920)
- Бюрократиялық жүйе
тұжырымдамасын құрастырды
- Әлеуметтану тұжырымдамасы
- «заң билігінің үш таза түрі»
түсінігін енгізді
- мемлекеттік қызмет кадрларын
басқарудың классикалық негізін
құрастырды

Джеймс Муни (1884-1957)

Тиімді ұйым – формалды қағидалар
шегінде құралған жүйе.
Дж. Муни және А. Рейли ұйымдағы
басқару құрылымының
тұжырымдамалары төрт қағидамен
негізделген:
1. Келісімділік қағидасы
2. Иерархия қағидасы
3. Қызмет ету қағидасы
4. Сызықтық және штабтық персонал
қағидасы
Линдал Урвик (Urwick)
(1891-1983)

- Басқарушылық зерттеу тобын
құру және басқару
- Басқару қағидаларына жалпы
қорытынды берді
Лютер Гьюлик (1892-1993)

1) Жоспарлау
2) Ұйымдастыру
3) Персоналды таңдау
4) Топтау
5) Келісімділік
6) Есептеу
7) Бюджеттеу
Адамгершілік қарым-қатынас
мектебі және бихевиористік
мінез-құлық мектебі
1930-1960

Адамгершілік қарым-қатынас мектебінің
өкілдері:
• Мэри Паркер Фоллет (1868-1933)
• Элтон Мэйо (1880-1949)
• Честер Барнард (1886-1961)
• Абрахам Маслоу (1908-1970)
• Фредерик Герцберг
• Девид Макклелланд
• Клейтон Альдерфер

Адамгершілік қарым-қатынас мектебі
Идея: жұмысшылардың еңбек өнімділігінің өсуіне материалдық
емес, психологиялық және әлеуметтік факторлар ықпал етеді.
Адамгершілік қарым-қатынас мектебінің зерттеу нысаны –
жұмысшылардың тәртібі, көңіл-күйі, ұстанымы және т.б. болып
табылады.
Негізгі ережелер:
•Адамның жұмыстағы ұстанымы мен еңбек нәтижесі жұмыстағы
әлеуметтік жағдайынан тәуелді болады.
•Адамдардың қажеттіліктері ақшалай көмек арқылы
қанағаттандырылады
•Егер басшы қоластындағы жұмысшыларының жағдайын біліп тұрса,
олардың қанағаттану деңгейі арттып, еңбек өнімділігі өседі.
Джордж Элтон Мэйо (George Elton
Mayo, 1880—1949)
• Э. Мэйо тұжырымдамасы негізінде
келесі қағидалар қарастырған :
• 1) адам - “әлеуметтік мал”, топтағы
тәртіп 2) иерархия; 3) өнеркәсіп
басшылары өнімге емес адамдарға
көңіл бөлу керек.

«Қажеттілік пирамидасы» А. Маслоу

Өзін-өзі
көрсету

екінші
құрметтеу

әлеуметтік
Абрахам Маслоу (1908-1970)

қауіпсіздік, Маслоу адамдарды бұрын тәжірибесі бар,
әрі білімді деп қана қарамай, оларды өзін-
қорғану
бірінші

өзі жетілдіретін және өзін-өзі меңгеретін,
физиологиялық өз өмірін қалыптастыра алатын жандар
ретінде қарастырады. Ол адамдарда
иерархиялық жүйеден тұратын көптеген
қажеттілік болатындығын мойындайды..
Маслоу бұл қажеттіліктерді 5 категорияға бөледі.
•Физиологиялық қажеттілік өмір сүру үшін керек.
•Қауіпсіздік, қорғану, және болашаққа сенімділік қажеттіліктеріне қоршаған орта
тарапынан болатын физикалық және психологиялық қауіп-қатерден қорғану
қажеттілігі, болашақта физиологиялық қажеттіліктің қанағаттандырылуы
жатады.
•Әлеуметтік қажеттілік – бұл бір нәрсеге немесе біреулерге қатыстылық сезімі,
өзіңді біреулердің құрметтеу сезімі, әлеуметтік қарым-қатынас, құштарлық және
сүйемелдеушілік сезімі.
•Құрметтеу қажеттілігіне өзін-өзі құрметтеу, жеке басының жетістіктері,
біліктілігі, басқа біреулердің өзін құрметтеуі, мақұлдауы жатады.
•Өзін-өзі көрсету қажеттілігі - өзінің потенциалды мүмкіндігін жеке басының
өсіп-жетілуін жүзеге асыру қажеттілігі.
•

Бихевиористік мінез-
құлық мектебі

Негізгі өкілдер:
• К. Арджирис
• Р. Лайкерт
• Д. Мак-Грегор
• Ф. Герцберг
• М. Вебер и др.
Негізгі мәселелер
• Ұжымдағы әлеуметтік қарым-қатынас;
• Еңбекті ынталандыру;
• Ұжымдағы беделдік және жетекшілік;
• Формалды және формалды емес ұйымдар;
• Ұйымдағы коммуникация;
• Жұмыс мазмұнын өзгерту;
• Еңбек сапасы.
Қазіргі менеджментте адамгершілік қарым-
қатынас мектебі және бихевиористік мінез-
құлық мектебі
• Ұйымдағы жұмысшыларға белсенді адам ресурстары
ретінде қарым-қатынаспен қарау;
• Келесі факторларды қарастырады
o коммуникация
o топтық динамика
o мотивация
o жетекшілік
• Еңбек тиімділігіне ықпал ететін факторлар рөлі
o Әлеуметтік
o Жас бойынша
o Жыныстық
o Этникалық және т.б.
Басқару ғылымы немесе сандық
ықпал мектебі (1950-1980)

Сандық ықпал мектебінің өкілдері
• Л. Берталанфи
• Д. Форестер
• Р. Люс
• А. Гольдбергер
• М. Месарович
• Л. Клейн
• В. Леонтьев және т.б.
Негізгі факторлар
• Электронды есептеу математиканы қолдану
• Басқарудағы математикалық әдістер
• экономико-математикалық аппарат және
жүйелеу теориясы
• Есептеу техникасы қолданыла бастады.
Негізгі мәселелер
• Ұйымда ресурстарды бөлу және басқару;
• Шешім қабылдауда ойын теорияларын қолдану;
• Ұйымда жүйелік талдау;
• Статистикалық әдістер және әртүрлі жағдайды
бағалау;
• жоспарлау;
• Болжау және т.б.
Әр түрлі мектептердің қосқан үлесі

Ғылыми басқару мектебі
1. Міндеттерді орындаудың таңдалу әдістерін анықтау үшін ғылыми
талдауды пайдалану.
2. Міндеттерді орындауға ең қолайлы жұмыскерлерді таңдау, оларды
баулауды қамтамасыз ету.
3. Міндеттерді ойдағыдай орындауға қажетті ресурстармен
жұмыскерлерді қамтамасыз ету.
4. Еңбек өнімділігін арттыру үшін материалды ынталандыруды ұдайы
және дұрыс пайдалану.
5. Жұмысты дербес жоспарлау және ойластыру

Басқарудың классикалық мектебі
1. Басқару принциптерін дамыту.
2. Басқару функциясын бейнелеу.
3. Бүкіл ұйымды басқарудың жүйелендірілген ықпалы
Адамгершілік қарым-қатынас мектебі және мінез-құлық ғылыми мектебі
1. Қанағаттанушылық пен еңбек өнімділігін арттыру үшін адамдар
арасындағы қатынасты басқару амалдарын қолдану.
1.Адамгершілік қарым-қатынас туралы ғылымды басқаруға қолдану және
әрбір жұмыскерлерді қабілетіне қарай толық пайдаланатындай етіп
ұйымды қалыптастыру.
Басқару ғылымының мектебі

Ұқсас жұмыстар

ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ МЕНЕДЖМЕНТ

ТАБЫСТЫ МЕКТЕП ҚАҒИДАЛАРЫ

Басқару амалдары және мектептер

АГРАРЛЫҚ - ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Менеджмент туралы

Ғылыми менеджмет мектептері

Басқару əдістері

Менеджерді оқыту

Клиникалық менеджмент

ҚАЗАҚСТАНДА МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ДАМУЫ

Пәндер