АТМОСФЕРА ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАБАТТАРЫНА СИПАТТАМА, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ МӨЛШЕРІ

Презентация қосу

АТМОСФЕРА ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАБАТТАРЫНА
СИПАТТАМА, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ
ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ МӨЛШЕРІ

Орындаған: Төлеген Жанар ПА-105
Тексерген: Ержанова К.
Мазмұны

1. Кіріспе
2 Атмосфераның құрамы және маңызы
3 Тропосфера
4 Ионосфера
5 Химиялық құрылымы
6Атмосфера қабаттары
6.1 Тропосфера
6.2 Стратосфера
6.3 Мезосфера
7 Пайдаланған әдебиет
1.КІРІСПЕ
Атмосфера— жердің ауа қабығы. Атмосфераның төменгі
шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот,
оттекоттегі мен сирек кездесетін көміртеккөміртегінен,
аргонаргоннан, сутексутегіден, гелийгелийден тағы басқа
газгаздардан тұрады. Бұған су буыда араласады. Атмосфера
түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле
шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-
бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да
өзгереді. 12 км биіктікке дейінгі атмосфераның төменгі қабатын
Тропосфера деп атайды. Тропосферада бұлт, жауын-шашын, жел
және тағы басқа құбылыстар орын алып отырады. Тропосфера
Тропосферадан жоғары 75 км биіктікке дейінгі қабат
стратосфера деп аталады. Бұдан жоғары ионосфера қабаты
орналасады.
2.Атмосфераның құрамы және маңызы
Атмосфера — Жер шарының ауа
қабығы, ол салмақ күшіне байланысты
ғаламшармен бірге айналып, қозғалысқа түседі. Жалпы
массасы 5-1015 т шамасында болатын атмосфера түрлі
газдардан, су тамшылары мен шаң-тозаңнан тұрады.
Атмосфераның төменгі бөлігі Жер бетімен шектесіп жатыр.
Ал жоғары шекарасы ретінде соңғы ғылыми деректер
бойынша 1000 км биіктік алынады, бұдан әрі қарай ауа өте
сиреген күйде болады.
Шамамен 100 км-ге дейінгі биіктік аралығында ауа құрамы
мынадай газдардан: азот — 78%, оттек — 21%, инертті газдар
— 1%-ға жуық (оның 0,93%-ы аргон), көмірқышқыл газынан
— 0,03%-ы тұрады. Ауа құрамындағы криптон, ксенон, неон,
гелий және сутек газдары] өте аз мөлшерде болады.
Атмосфераның төменгі қабатында ауа құрамы салыстырмалы
түрде тұрақты болады, тек өнеркәсіпті аудандар мен ірі
қалалар үстінде көмірқышқыл газының үлесі он есеге дейін
артуы мүмкін. Лас ауаның құрамында бөгде қосылыстар да
кездеседі. Шамамен 200—1000 км биіктікте ауа құрамында
оттек басым, ол ультра- күлгін сәулелер әсерінен атомдарға
ыдыраған күйінде болады. 1000 км-ден биікте сиреген
атмосфера негізінен гелий мен сутектен турады, сутек
зарядталған атомдар күйінде таралған.
Атмосфера
құрамындағы өрбір газдың атқаратын қызметі бар. Азот
нәруызды (белок) заттар мен нуклеин қышқылдарының
құрамына енеді, ал оның қосылыстары өсімдіктерді
Минepaлды қорекпен қамтамасыз етеді. Оттексіз тірі
организмдердің тыныс алуы мүмкін емес, сондай-ақ
жану мен тотығу процестері де жүрмейді. Жасыл
өсімдіктер көмірқышқыл газын пайдаланып,
органикалық заттар түзеді. Атмосфера газдары тау
жыныстарының химиялық үгілуіне қатысады. Ал
шамамен 25—30 км биіктіктегі озон қабаты Күннен
келетін ультра-күлгін сәулелерді ұстап қалу арқылы тірі
организмдерді бұл сәулелердің зиянды әсерінен
қорғайды. Ауа құрамындағы жай көзге көрінбейтін су
булары белгілі жағдайда су тамшылары түрінде бөлініп
шығып (конденсациялану), олардың тұтасуынан бұлттар
қалыптасады. Атмосфераның құрылысы. Биіктеген
сайын ауаның физикалық қасиеттері (температурасы,
тығыздығы, қысымы және т.б.) өзгереді, сондықтан
атмосфераны тропосфера, стратосфера, жзосфера,
термосфера, экзосфера деп аталатын қабаттарға бөледі.
3.Тропосфера
Тропосфера — атмосфераның ең төменгі
және тығыз қабаты, мұнда ауаның 4 5 бөлігі
шоғырланған. Тропосфераның жоғарғы
шекарасы географиялық ендіктер мен жыл
мезгілдері бойынша өртүрлі биіктікте
орналасуы мүмкін. Орташа есеппен
тропосфера полюстер үстінде 9 км-ге,
қоңыржай ендіктерде 10—12 км-ге, ал
экватор үстінде 15—17 км-ге дейін
созылады. Бұл қабатта атмосфера
құрамындағы су буының барлығы дерлік
шоғырланған, мұнда бұлттар мен тұмандар
пайда болып, ауа райы қалыптасады.
Тропосферада ауа температурасы шамамен
әр 100 м сайын 0,6°С-қа төмендейді.
Мәселен, тропосфераның жоғарғы бөлігінің
орташа жылдық температурасы солтүстік
полюсте — 55°С болса, экваторда бұл
көрсеткіш — 70°С-қа төмендейді.
Тропосфера [тропопауза] деп аталатын өтпелі жұқа қабат (қальцдығы 1—2 км)
арқылы атмосфераның келесі қабаты — стратосфераға ауысады. Стратосфера
шамамен 50—55 км биіктікке дейін созылып жатыр. Ауа құрамындағы озоттың күн
радиациясын сіңіруіне байланысты бұл қабатта температура биіктеген сайын
артады. Шамамен 25 км биіктіктен соң ауа температурасы күрт жоғарылай бастап,
50 км биіктікте максимум шамасына (ГС) жетеді. Шамамен 15—70 км биіктікте
оттектің біраз бөлігі ультракүлгін сәулелер әсерінен атомдарға ыдырайды. Бос
атомдар құрылымын сақтап қалған оттек молекулаларына қосылып, озонның үш
атомды молекулалары түзіледі. Стратосферада бұл процеспен қатар керісінше
реакциялар, яғни озонның қайтадан ыдырауы қоса жүреді. Озон негізінен 25—30 км
биіктікте шоғырланады, бұл қабатты озотты деп те атайды. Қазіргі кезде озон
қабатының жұқаруы шешімін ташаған ғаламдық экологиялық проблемаға айналып
отыр.
Атмосфераның ең жоғарғы қабатында өте жоғары температура (1000— 1500°С)
байқалады, сондықтан бұл қабатты термосфера деп атайды. Термосфера өз
кезегінде зарядталған бөлшектерден (иондар) тұратын ионосфера мен "сыртқы
атмосфера" деп аталатын экзосфераға жіктеледі. Термосферада газдардың
температурасы ете жоғары болғанымен, ауаның сиректігіне байланысты осында
орналасатын Жердің жасанды серіктеріне қызып кету каупі төнбейді.
АТМОСФЕРА
4.Ионосфера
Ионосферадағы иондалу Күннен келетін ультракүлгін радиация әсерінен
жүреді. Ионосферада ғарыштың бөлшектердің ауа бөлшектеріне
соқтығысуынан айрықша жарқырау пайда болады. Жоғары ендіктерде
байқалатын бұл электрлік құбылыстар полярлық шұғыла деп аталады.
Экзосферада ете жоғары жылдамдықпен қозғалатын жеңіл газдардың
бөлшектері ғарыш кеңістіғіне шашырап кетеді. Соңғы кезге дейін экзосфера,
сонымен бірге жалпы Жер атмосферасы 2000—3000 км биіктіктен соң
таусылады деген үғым бар болатын. Қазіргі заманғы ғарыштық зерттеулер
бойынша экзосферадан шашыраған сутектің Жердің айналасында шамамен 20
000 км биіктікке дейін созылатын жер тәжі деп аталатын түзілісті құрайтыны
анықталып отыр.
Қазіргі кезде ғарыштық техниканың көмегімен атмосфера қабаттары қарқынды
түрде зерттеліп жатқанымен, оның жоғары қабаттарының адамзатқа түсініксіз
құпиялары әлі де болса жетерлік.
Атмосфераның жылынуы. Күн энергиясы — Жер шарындағы тіршіліктің
арқауы және көптеген табиғи процестердің қозғаушы күші. Жер шары Күннен
жылына 5628 -1021 Дж/см2 энергия алады, бұл жалпы күн энергиясының 2
миллиардтан бір бөлігі ғана. Соған қарамастан бар болғаны 36 сағ ішінде
Күннің Жерге беретін жылуының мөлшері дүниежүзіндегі барлық
электрстансыларының жыл бойы өндіретін энергиясына пара-пар болады.
Ионосфера
Жер бетінің күн сәулесін кері шағылдыруы альбедо деп аталады, оның
көрсеткіші жердің төсеніш жамылғысының сипатына байланысты болады.
Мәселен, жаңа жауған қар күн радиациясының 90%-ға жуығын шағылдырса,
құм 35—40%, өсімдік жамылғысы 10—25%, ал ылғал топырақ 5%-ын ғана
кері қайтарады (жиынтық радиацияның жер бетіне жұтылған бөлігін не деп
атайды?). Шағылу есебінен күн радиациясының 5—20%-ға жуығы жоғалады.
Шағылған радиацияның басым бөлігі әлем кеңістігіне сіңіп жоқ болады.
Атмосферада күн сәулелерін озон, көмірқышқыл газы мен бұлттар, су
тамшылары мен шаң-тозаң жұтады. Жалпы алғанда, атмосферада Күннен
келетін радиацияның 15—20%-ы жұтылады. Осылайша күннің сәулелік
энергиясының біразы атмосферада жылуға айналса, басым бөлігі жер бетін
жылытуға жұмсалады. Кез келген қызған денелер жылу бөлетіні сияқты, жер
бетінен көтерілген жылу атмосфераның төменгі қабатын жылытады.
Жиынтық радиацияның кері шағылу мен жер бетінің жылулық сәулеленуіне
жұмсалғаннан қапған бөлігін радизциялық баланс немесе қапдық радиация
деп атайды. [[Радиациялық баланс]] мөлшері экватордан полюстерге қарай
кемиді. Қоңыржай ендіктерде қыс кезінде радиациялық баланс теріс мәнге
ие, ал экватордан, шамамен, 40' ендіктер аралығында бұл көрсеткіш жыл
бойы оң болады.
Ауа температурасының атмосферада таралуы мен онъщ үздіксіз
өзгерістері атмосфераның жылу режімі деп аталады, ол атмосфера мен
қоршаған орта арасындағы жылу алмасуы нәтижесінде жүзеге асады.
Тропосферада жұтылған радиация тәулігіне ауа температурасын 0,5°С-ка
ғана жоғарылата алады. Сондықтан атмосфераның жылу режімінде
атмосфера мен жер беті арасындағы жылу мен ылғал алмасуы маңызды
рөл аткарады. Ауа температурасының өзгеруіне Жер шарының басқа
бөліктерінен келетін ауа массаларының келуі (адвекция) де әсер етеді. Бұл
туралы келесі тақырыптан таныса аласыңдар.
Атмосфера құрамындағы ылғал. Атмосфера құрамында жалпы көлемі
13 мың км3 болатын су буы бар, оның атмосферадағы үлесі ұдайы өзгеріл
отырады. Ауаның ылғал сыйымдылығы оның температурасына
байланысты болады. Температурасы неғүрлым жоғарылаған сайын ауа
өзінің құрамында соғұрлым көп су буын ұстай алады, ал суық ауа ылғалға
қанығу шегіне аназғұрлым жылдам жетеді. Жылы, ылғалды ауа жоғары
көтерілген кезде суының, конденсацияланады. Яғни, ауа құрамындағы су
буы бөлінен шығып, тамшы күйіне өтеді. Су тамшылары мен мұз
кристалдарының тұтасуынан бұлттар пайда болатынын білесідцер. Су
буынын конденсациясы жүзеге асатын ауа температурасын шық нүктесі
деп атайды.
5.Химиялық құрылымы
Газ Көлемі Салмағы
бойнша,% бойнша ,%
Азот 78,084 75.50
Оттек 20,946 23.10
Аргон 0,932 1.286
Су 0,-4 -----
Көмірқышқыл 0,0387 0.059
газ
Неон 1,818*10-3 1.3*10-3
Галий 4,6*10-4 7.2*10-5
Метан 1.7*10-4 ----
Криптон 1.14*10-4 2.9*10-4
Сутек 5*10-5 7.6*10-4
Ксенон 8.7*10-6 ----
Азоттың 5*10-5 7.7*10-5
шала тотығы

•Жоғарыдағы құрғақ ауа құрылымына кірмейтін бөлігі:
Су буы (H2O) ~0.40% атмосфера үстінде, бет жағында жалпы
1%-4%
•Жоғары көрсетілген газдардан басқа атмосферада SO2, NH3,
СО, озон, HCl, HF, Hg, I2, және NO газдары құрамында бар.
Атмосфера қабаттары
Тропосфера. Жер бетінен экватор тұсында шамамен 18 км,
полюстерде 6 км, ал орта ендіктерде 10— 12 км биіктікке
дейін созылатын атмосфераның төменгі қабаты. Ол
атмосферадағы барлық су буларын қамтып, өте-мөте мөлдір
боп келеді де, жерден шыққан жылудың едәуірін өзіне
сіңіреді. Бұл жағдай осы қабаттағы су булары мен бұлттардың
болуына байланысты. Сондыңтан тропосфера көбінесе жер
беті арқылы қызады. Оған температураның жоғарыдан төмен
қарай тез ысуы (шамамен әрбір километр биіктікке +5°)
дәлел. Температураның мұндай өзгеруі ауаның вертикалды
бағытта араласуына, су буларының қанығуына, бұлттардың
түзілуіне, жауын-шашынның жаууына және басқа да ауа
райымен байланысты құбылыстарға әкеп соғады да, климат
пен ландшафтының вертикальды зоналарын құрайды.
Тропосфера
Стратосфера
Тропосфераның үстінен 80 км-ге дейінгі биіктікте орналасқан
атмосфера қабаты. Бұл қабат бүкіл атмосфера салмағының 20%-
ын құрайды. Мұнда күннің ультрафиолетті сәулеленуін күшті
сіңіретін озон қабатының болуына байланысты жоғарыдан
келетін температураның төмендеуі тоқталады. 30 км биіктік
шамасына дейін температура өзгермей 50° шамасында сақталып
тұрады, ал одан әрі қарай биіктікте біртіндеп жоғарылай отырып,
Стратосфера 60 км биіктікке барғанда тіпті 75°-қа дейін
артады. су буы және бұлт атаулы мүлдем дерлік болмайды.
1951 жылы халықаралық келісім бойынша стратосфера деп тек
40 км биіктікке дейінгі қабатты атап, ал 40-тан 80 км-ге дейінгі
қабатты мезосфера (орта қабат) деп атау керектігі келісілді.
Стратосфера
Мезосфера

Мезосфера (грек. mesos — ортаңғы және sphaіra
— шар) — атмосфераның 50 — 80 километр
биіктіктегі ортаңғы қабаты. Стратосфера
(мезосфера асты) мен ионосфера (мезосфера үсті)
қабаттарының аралығында. Мезосферада
жоғарылаған сайын температура төмендей береді:
50 километр биіктікте 70°С шамасында.
қортынды
Сонымен атмосфера деп жерді
меториттың соғылуынан, куннен шығатын
ултыра кулгінсәуле мен ултыра кызыл
сәуледен ,кұннің жер бетін күйдіріп
кетіуден сақтайтын т.б әртұрлі табиғи
апатардан қорғайтын жер бетін қоршап
туратын ауа кабатын айтамыз.

Ұқсас жұмыстар

Қара топырақтар

Ауа райы, қабаттардың әсері

Топырақтың жылулық қасиеттері мен құбылымдары

VA топша элементтері. Азот және фосфор элементтері

Өкпедегі ауаның қысымы

Пәндер