Жаздық бидай сорттарының республика бойынша аудандастырылуы және таралуы

Орындаған: Суярбаева К Тексерген: Мырзабаева Г. Ә

Семинарлық жұмыс

Тақырыбы: Жаздық бидай сорттарының республика бойынша аудандастырылуы және таралуы

Кіріспе

Жаздық бидай (Tritigum aestibum l. ) - маңыздылығы жағынан дәнді дақылдар арасында бірінші орын алады және еліміздің барлық аймақтарында егіледі. Дүние жүзіндегі егіс көлемі 220млн. га шамасында. Ол өте құнды тағамдық дақыл. Дәнінде 18-24% дейін ақуыз болады. Ұнынан нан және басқа да түрлі нан өнімдерін пісіреді. Бидай тазалағаннан кейінгі қалдығы малға жем болады.

Сорттары

“Безенчукская - 98”;

“Саратовская - 29”;

“Иртышанка - 10”;

“Осмкая - 9”;

“Скала”;

“Целинная - 26”;

“Эритроспермум - 841”

“Акмолинская нива’’

‘’Волгоурал’’және т. б.

Жаңа сорттарға биологиялық шаруашылық сипаттама

қ\с

Көрсеткіштер

Әлем

Қазақстан 3 (станд)

Стандары

ауытқуы

Жеңіс

Сатаров 29 (ста)

Стандартты

ауытқуы

Авиада

Тюменская 80 (ста)

Стандартты

ауытқуы

Оригинатордың

Мәліметі б\ша өнім түсімі (орт. 1990-2001)

43, 0

31, 1

+9, 9

37, 4

29, 6

+7, 8

37, 6

32, 6

+5, 0

Өсіп - өну кезеңі (күн)

-2

Түпте өнім беретін өсімдіктер саны

2, 5

1, 6

+0, 9

1, 6

1, 5

+0, 1

Жатып қалмау тұрақтылығы

4, 3

+0, 7

4, 5

3, 5

-1, 0

Сабақтағы дән саны (дана)

41, 5

2, 5

Дән салуы (балл)

Масақтың бөлінуі (балл)

Құрғақшылық дәнежесі (балл)

4, 6

3, 3

+1, 3

4, 2

-0, 8

1000 дән салмағы (г)

39, 9

-1, 9

36, 6

+2, 5

39, 3

40, 2

-0, 9

Шикі клейковинасы

25, 9

32, 3

-6, 4

32, 6

31, 6

+0, 8

29, 3

31, 3

-2, 0

Жаздық бидай сортының орташа өнімділігі (2003 - 2007 ж. ж. )

«Акмолинская нива” сорты 1999 жылдан Ақмола облысы бойынша аудандастырылған сорт болып табылады. “Волгоурал” сорты 2003жылдан бастап Батыс Қазақстан облысына аудандастырылған сорт болып табылады.

“Акмолинская нива”

А. И. Бараев атндағы астық шаруашылығы ғылыми - өндірістік орталығында Лютесценс 410\85-4 х Лютесценс 160\87-1 будандық жеке түрін таңдап алу әдісімен шығарылған.

Сорт авторлары: В. К. Мовчан, Ә. Т. Бабкенов, С. Т. Сары, Б. Н. Хаймолдин, Г. О. Шек, Н. А. Быхалова.

“Акмолинская нива” сорты Lutescens (масағы ақ, қылтанақсыз, дәні қызыл), орта мерзімде пісетін бидай қатарына жатады. Даму кезеңі 90-95 күн, бағалы шаруашылық белгілері жиынтығына ие: ірі дәнді, мол өнімді, қуаңшылыққа төзімді, ауруларға және зиянкестерге тұрақтылығы Ақмола 2 стандарт деңгейінде. Өсімдіктің орташа биіктігі 95-100 см. Масағы селдір (ұзындығы 10см, сабақта 12-14буын) .

Сорттың биологиялық ерекшеліктері: бұтақтану масақтану кезеңдерінің жетілуі бәсең, ал діннің толысып жетілуі қарқынды.

Сорт сынау орталығында Акмола 2 стандартты сортынан 1, 6ц\га артық өнім берген. Сорт сынау орталығына 2005жылы берілген.

«Акмолинская нива» жаздық бидай сортының өнімділігі мен өсіп өну кезеңі. (орташа 2003 - 2005 ж. ж. )

Сорттар

Көрсеткіштер

I Танап

II Танап

III Танап

Акмола 2, st

Өнімділігі, ц\га

20, 1

20, 8

31, 2

Өсіп өну кезеңі, күн

Акмолинская нива

Өнімділігі, ц\га

21, 2

19, 1

34, 5

Өсіп өну кезеңі, күн

ЕКЕ А05

1, 1

1, 0

3, 1

Ескерту: I - сүр танабы; II - аңыз танабы; III - мол ылғалды танап.

“Акмолинская нива” сортының сапалық көрсеткіштері (сүрі танабы, орта есеппен 2003 - 2005 ж. ж. )

Сорттар

Нақты массасы, г\л

Жылтыр-

лығы,

1000 дән салмағы

Ақуыз,

Ұнның күштілігі е. а.

Клейковина,

Клейковина сапасы,

Е. ИДК

Жалпы нан пісіру бағасы, балл

Акмола 2, st

804

39, 0

14, 8

318

30, 8

4, 4

Акмоли-нская нива

799

39, 3

14, 3

339

30, 1

4, 3

“Волгоурал”

Орал ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының 1998 жылы Самарадағы Н. М. Тулайков атындағы ғылыми зерттеу институтымен бірлесе отырып жаздық жұмсақ бидайдың күшті сорты. Бұл сорт2003 жылдан бастап Батыс Қазақстан облысы бойынша аудандастырылған сорт болып танылады.

Бұл сорт гибридтік будандастыру арқылы жеке таңдап алу жолымен шығарылды. “Альбидум 653ж2 х Лютенсценс 29”, Ауреум түрі. Масағы пирамидалық тығыз, ақ, ұзындығы орташа. Масақтың қауызы орташа, пішіні ұзынша сопақтау.

Дәннің ойықтары анық көрінеді. Түсі ақ (сарғыштау) . 1000 дән салмағы 33, 4г. Сорттың пісіп жетілуі орташа, өсіп өну кезеңі орташа 80 күн. Волгоурал сорты Орал өңірінің құрғақшылық жағдайына қарағанда өзінің жоғары өнімділігімен және наубайханалық сапасымен жаздық бидайларға қойылатын талаптарға сай келеді. Сорт сынау тәжірибесінде соңғы 5 жылда орташа өнім гектарынан 13, 2 ц болса, облыста аудандастырылған Саратов 42 сорты гектарынан 10, 2 ц өнім берді. Осы сорт 2007 жылдан бері 95000 га жерге егілді.