Ақша қаржаттарының есебі

Презентация қосу

Алматы Аграрлық
Колледжі
Ақша қаржаттарының
есебі
Орындаған:
Байшоранов Е.
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. Есеп
айырысу нысандары
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз
ақша қаражаттарын банкі мекемелерінің тиісті
шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы
ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік
құжаттарымен белгіленген шегінде нақты
ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000
айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда
олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге
асырады. Бұл келтірілген мәлімет заңды
тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде
пайдаланылады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар
арасында есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының
банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары
– бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де,
шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық,
жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен
ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да
банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар
үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері
үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы
шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық
қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын
субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс)
кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер
ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі
бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз
шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың,
мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және
қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа
жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу
мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол
ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді
беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей
дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап
төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды;
республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да
әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем
тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден
мен салық қызметінің органдарының инкассалық
жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын
келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың
арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді
зачетқа да жатқыза алады.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем
тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың
пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін
банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы
болып табылады. Қызмет пен жұмысты және тауарлы-
материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу
кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем
жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем
тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы
бланкілердегі төлем тапсырманы ұсынады.
Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және
төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттары
бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады
(жазылған күні есепке алынбайды).
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері
(көрсеткіштері) көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған)
коды (ЖТК немесе ИИК)
- жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің
коды (ЖК немесе КОд) – бұл кодтар екі символдан (белгіден)
тұрады: біріншісі-резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың
секторын көрсетеді;
- бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
- банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы
көрсетіледі;
- бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен
ақша қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған
келісім-шарттың негізінде;
- жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) –
филиаларалық айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер
шарттық қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына
зиян келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы,
алимент, жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы)
жекелеген азаматтардың атына; жалақы төлеуге арналған, банк
мекемелерінде аударым алушының атын, оның нөмірін, сондай-ақ
егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол орналасқан
банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға
ақша алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары
кәсіпорындарға жолданған әрбір аударым алушы бойынша барлық
аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем
құжатттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір
тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем
құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні
бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау
болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса
да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны
алатын кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді.
Біріншісі – депозитттермен қамтылған, ал екіншісі –
қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің
төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның
ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен
байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы,
чекті қолдану туралы жасалған келісім-шарттың негізінен
шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек
берушінің міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде
банкі белгілеген (демек чектерді беру мен пайдалану)
ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады.
Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол
қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және
қолдарында кітапша иесінің нөмірінің таңбасы болуы керек.
Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте
жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті
толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің
түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады,
мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан)
чекті қабылдамауына болады, егер де мынадай
жағдайлары анықталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен
көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері
бар болса;
- чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған
болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе
(қорғалу деңгейі бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған
құжаттардағы қолымен сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Банктегі арнайы шоттардағы ақша
қаражатын есепке алу
Кәсіпорындар банкілердің арнаулы шоттарында жасалатын
операцияларының есебі 42 " Банктегі арнайы шоттардағы
ақша қаражаттары " деген бөлімшесінің шоттарында жүреді.
Олардың қатарына келесі шоттар кіреді:
1060 " Өзге ақша қаражаты" шоты. Бұл шотта аккредитивтегі
ақша қаржыларының қозғалысы есепке алынады.
Аккредитив – клиенттің тапсыруымен өзі келісімге отырған
контрагенттің пайдасына берілген банкісінің сөзсіз
орындалуы тиісті міндеттемесі. Ол бойынша аккредитив
ашқан банк (банк эмитент) жабдықтаушыларға төлем жасай
алады немесе осындай төлемдерді олар аккредитивкте
көзделген құжаттарды ұсынған жағдайда басқа банкілердің
жүзеге асыруына өкілеттік бере алады.
Аккредитивтің келесі түрлері ашылады:
жабылатын (депоненттелген); қайтарып алынатын немесе
қайтпайтын; дәлелденген және трансферабельдік
(аудармалы) болып бөлінеді.
Егер аккредитив қысқа мерзімге берілген немесе ұзақ
мерзімге берілген несиелердің есебінен ұсынылған
болса 3010 " Қысқа мерзімді банктік қарыздар"
шотында, ал егер аккредитив есеп айырысу шотынан
ұсынылған болса 1030 "Ағымдағы банктік шоттардағы
ақша қаражаттары" шотында аккредитивтің ашылуы
мүмкін, ол кезде жоғарыдағы шоттар (1030)
кредиттеледі де 1060 "Өзге ақша қаражаты" шоты
дебеттеледі.
Аккредитивтің мерзімінің өтуіне байланысты
жабдықтаушыға қызмет көрсететін банктегі
аккредитив жабылады. Аккредитивтің жабылғаны
жөнінде атқарушы банк банк-эмитенті хабар етеді.
Жабдықтаушыға қызмет көрсететін банке
пайдаланылмаған сомалар оның көрсетуімен
қаржылар алынған шотқа қайтадан аударылады;
сатып алушының өзімен тұтастай немесе бөлшектеп
кері қайтарылған аккредитивтің сомаларына банк-
эмитенттен мәлімдеме келіп түскен күні кемітіледі.
Аккредитивтің жабылғаны жөнінде банк-эмитентке
хабарлама жіберіледі.
1060" Өзге ақша қаражаты " шоты бойынша есеп айырысу
чек кітапшаларындағы чектер арқылы есепке алынады.
Чек – бұл өзінің шот есебінен қаражатты алушының (чек
ұстаушы) шотына белгілі бір соманы аудару жөніндегі
арнаулы қағазға (бланкке) толтырған клиенттің (чек
берушінің) өзіне қызмет көрсететін банкке берген
жазбаша тапсырмасы.
1060"Өзге ақша қаражаты" шотында айрықша сақтауды
талап ететін қаражаттар есепке алынады. Бұлар
үкіметтің жәрдемі ретінде алынған қаражат, жергілікті
бюджеттен мақсатты қаржыландыру, мектепке дейінгі
балалар мекемелерін қаржыландыратын кәсіподақ және
басқа да ұйымдардың қаражаты, мәдени-ағарту
мекемелерінің, демалыс лагерьлері, ата-аналардың
балаларын балалар мекемесінде ұстауға жұмсайтын
қаражаттары, кәсіпорынның өтініші бойынша жеке
шоттан күрделі қаржыны қаржыландыруға
шоғырландыратын және жұмсалатын қаражаттар.
Ақша қаржысы, құнды қағаздарын және есеп
берудің бланкілерін түгендеу
Кассаны түгендеу кезінде кассада тұрған ақша
белгілері мен басқа да құндылықтардың нақты бар
болуы тексеріледі. Қатаң есептегі бланкілер де
тексеруден өткізіледі. Кассадағы ақша белгілері мен
басқа құндылықтардың нақты бар болуын есептеу
кезінде қолма-қол ақшалар, құнды қағаздар (акциялар,
облигациялар, чектер, вексельдер, коносаменттер
және заңға сәйкес құнды қағаздар ретінде
шығарылған басқа да құжаттар) және ақша құжаттары
(маркілер, демалыс үйлеріне және санаторийлерге
жолдама, авиабилеттер және т.б.) есепке алынады.
Кассадағы қолхаттар есепке алынбайды, яғни
олардағы көрсетілген ақшаның сомасы қалдыққа
қосылмайды; кассада осы кәсіпорынға тиісті емес
ақша қаржылары және басқа да құндылықтардың бар
болуы жөніндегі кассирдің мәлімдемесі
қабылданбайды.
Ақша қаражаттар қозғалысы.
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші
болып, тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуды қамтамасыз ету,
сыртқы қолайсыз факторларға тәуелді
болмау үшін Ұлттық қор құрды.
Бүгінгі күні ұлттық қорда 5,3 миллиард
доллар жинақталып отыр. Ұлттық қорды
қоса есептегенде, еліміздің алтын-валюта
резервтері, тұтас алғанда, 14 млрд. АҚШ
долларына жетті. Бұл 1994 жылмен
салыстырғанда 3 еседен астам өсті деген
сөз.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің
жанындағы «Бугалтерлік есеп және аудит әдістемесі
Департаментінің»№4 «Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп» деп аталатын бугалтерлік есеп
стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен
ұйымдардың, яғни субъектілерді, ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есебін
пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті
кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі
ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның , яғни
субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерге
бағалауына мүмкіндік береді» делінген. Ал осы стандарт
екінші бабында: «Заңды тұлғалар , субъектілер (банктер
немесе бюджеттік мекемелерден басқа) ақша
қаражаттарының қозғаласы туралы есепті осы
стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті
кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында
(яғни сонымен бірге) тапсырады» делінген.

Ұқсас жұмыстар

Кәсіпорынның дебиторлық қарызының түрлері

Қысқа мерзімді активтердің есебі. Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің есебі туралы ақпарат

Ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттері

Ақша қаражаттары. Ақша қаражаттарының эквивалентті есебі

Ақша қаражаттары. Ақша қаражаттарының эквиваленттерінің есебі

Қысқа мерзімді активтердің есебі: Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің есебі

Банктегі қаржылық және басқару есебі

Ақша қаражаттары және инвестициялар есебі

Ақша қаражаттары есебі

«1С: Бухгалтерия 8 Казахстан үшін» бағдарламасының сипаттамасы

Пәндер