АБАЙ

Презентация қосу

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Сан ғасырлық Абай поэзиясы, ел қамын жақтаған
жүздеген өрен жүйрік жырау, жыршы, ақындары бар қазақ әдебиетінде Абай
орнының ерекше болуы тегін емес.
Ол халықтың түбегейлі мүлдесін, арман-тілектерін оқу-білім қаншалықты
терең үғып-түсініп, қандай ойшылдық деңгейде, қандай көркемдік
қуаттылықпен айтып, жеткізе алғандығында ақын үлкен творчестволық
тұлға,қазақ халқының маңдай алды ақыны жүздеген поэзия туындыларының
авторы,ұлы ойшыл ұстаз.
Курыстық жұмыстың мақсаты: Ұлы ақын Абайдың
ағартушылық көзқарастары мен тәрбиелік идеаларын теориялық
тұрғыдан талдау және зерттеу.
Курыстық жұмыстың міндеті:
-Абай шығармаларындағы тәрбие және ағартылушылыққа
қатысты идеяларға талдау жасау.
-Абай туындыларын жинақтап,танысу.
-Абай шығармаларындағы ағартушылық көзқарастар мен
тәрбиелік тағлымдарын практикада қолдану жолдарын көсету.
Зерттеу көзері: Зерттеуге байланысты поэзиялық
туындылар,Абай шығармалары,мерзілімді басылмдағы материалдар
мен басқа ғылымдардың Абай шығармашылығын зерттеу туралы
еңбектері.
Зертеу әдістері: Зерттеу мәселесіне байланысты теориялық
ғылыми әдебиеттер негізінде талдау,тұжырымдау және тәжірбиелік
тұрғыдан салыстырмалы түрде зерттеу.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы:
Зерттеудің теориялық маңызы: Абай шығармаларын таныстыру,
ағартушылық, тәрбиелік идеаларынның ерекшеліктерін
көрсету,талдау оқырман қауымының ой- өрісін, тіл байлығын
артыруға көмектесу.
Практикалық маңызы: Абай шығаршылықтарындағы
ағартушылық және тәрбиелік идеаларды орта мектепте тәрбиелік
және ашық сабақ өткізу кезінде пайдалану,ғылыми еңбекпен
шұғылдануда көмекші құрал ретінде қолдану.
I ТарауАбайдың нақыл сөздерінің тәлім-тәрбиелік маңызы
1.Нақыл сөздердің тәрбиелік мәні
Абай қазақтың салт-дәстүрлерінің озығын дәріптеп, дәурені өткен тозығын
үнемі айыптап отырған.Мысалы, «асқа, тойға баратұғын» деген он ауыз өлең
жолында қазақтың қыз айттыруы, ел шетіне жау шапты дегенде ел намысын
қорғауға аттанған ердің қапыда жау қолынан қаза табуы, оң жақта отырған
қалыңдықтың зар еңіреп жесір қалуы, адал махаббаттың иесі арудың сүйген
жарының қазасына шыдай алмай өлуі жырланады. Ақын бұл арқылы жастарды
елді, жерді сүюге тәрбиелеуді, шынайы махаббат жолында жастарды өзгеге үлгі-
өнеге етуді мақсат тұтады. Абай бар асыл ойын замана жастарына, келер ұрпаққа
арнады. Оның шығармашылық қызметінің негізгі мұраты – адам тәрбиесі болды.
Ақын халықтың үлкені мен кішісіне өмірлік қажет еңбек пен адамгершілік, өнер-
білім, өнеге мен тәлім, достық-жолдастық, парыз бен қарыз сияқты қасиеттердің
асыл үлгілерін жырымен де, ғақлияларымен де жеткізе білді. Ойшыл ақынның
ағартушылық тұрғыдағы педагогикалық тұжырымдары негізінен жастарды
халқына адал қызмет ететін нағыз азамат – «Толық адам» етіп тәрбиелеу
мақсатынан туындаған.
Абай «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» дегенде тек өз
басын ғана айтып отырған жоқ, бүкіл сол кезге тән қоғамдық
олқылық ретінде мәселені әлеуметтік
дәржеге көтеріп, халқының мешеулеп қалған жай –күйіне келешек
ұрпақтың назарын аударып ескерту жасайды.
Ақын мұрасының өміршеңдігін, замана озған сайын маңызы,
әсері қаншалықты күшейе түскенін зер салып
байыптап қарасақ, оның өз заманының озық тілек-қасиеттерін
айқынырақ танимыз. Сол замандағы қоғамдық өмір салтының ой-
сана, ұғым-түсініктерінің бірнеше ғасыр бойы қалыптасқанын, түп-
тамыры арыда жатқанын ескерсек, Абайдың өнегелі өсиет сөздері
қай заманда да мәнін жоймайтындығын және қанша заман ауысып,
уақыт жағдай өзгерді дегенмен халықтық ұлттық ерекшеліктері,
адамгершілік қасиеттері жаңғырып жаңаша сипат алып, жалғасын
тауып өрістеп, дами беретінін ескерсек, Абай мұралары кейінгі
дәуірдің, соның ішінде бүгінгі замандағы өмір-шындығын танып-
білуге үлкен себеп болатындығын мойындауымыз қажет.
Ақынның қарасөздері мен нақылдары- ақын творчествосының елеулі саласы,
өлеңдері мен мұңдас, идеялас, бірін-бірі толықтыра
түсетін маңызды шығармалары. Абайдың қарасөздерін негізінен прозаның шағын
түрі деп атау керек.
Абай: адамның ақылды, білімді болуы оның тумысынан емес, айналадағы
дүниені сезіп-біліп, үйренуінен, еңбек етуінен деп қарайды. “Біз жанымыздан
ғылым шағара алмаймыз,-дейді Абай.- Жаралып, жасалып қойған нәрселердеі
көзбен көріп, ақылмен біліп сезбекпіз”. Демек, Абай білудің сезімдік және
ақылдық таным арқылы болатынын құптайды. Бірақ ол ақиқатты анықтаудың
өлшемі ақыл деп есептейді : “Ақыл сенбей сенбеңіз, бір іске кез келсеңіз, ақсақал
айтты, бай айтты, кім болса, мейлі сол айтты, ақылменен жеңсеңіз”. “Ақыл мизаң,
өлшеу қыл” деп танымдағы ақылдың рөлін көтермелеп, рационалистердің
позициясына жақындайды.
Абайдың он сегізінші сөзінде: “…Тегінде адам баласы адам
баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озбақ. Онан
басқа нәрсемен оздым ғой демектін бәрі де ақымақтық”. Адамның
сырт келбеті жөнінде жақсы пікір айтады. “Кербездің екі түрлі
қылығы болады: бірі бет-пішінін, сақал-мұртын, мүшесін, жүрісін,
қас-қабағын қолдан түзетіп, шынтағын көтеріп, қолын тарақтап,
әуре болмақ”-деп, ақын адамның сұлулығын сыртқы құбылыспен
өлшемі ішкі мәнмен тұтастықта алып бағаланады.
Ақын “Отыз екінші сөзінде” ғылым –білімді күн көріс үшін ғана
іздемеу керек, “ғылымды үйренгенде, ақиқат мақсатпен білмек
үшін, үйренбек керек”, “әрбір ақиқатқа тырысып,
ижтиһатымен көзің жетсе соны тұт”,-дейді, ол 34-38- сөздерінде
діннің тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, алланың ақ жолыңда
халықты имандылыққа тәрбиелеуді көздейді.
… Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар.
Сонан қашпақ керек. Әуелі надандық, екіншісі-еріншектік,
үшіншісі-залымдық деп білесің.
Надандық-білім-ғылымның жоқтығы, дүниеде ешбір нәрсені
оларсыз біліп болмайды. Білімсіздік-хайуандық болады.
Еріншектік-күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық,
жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік-бәрі осыдан шығады.
Залымдық-адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан
болса, адамнан бөлінеді, бір жыртқыш хайуан қисабына қосылады.
(отыз сегізінші сөзінен).
Ақын қараңғы түндегі жарық жұлдыз тәрізді, надандыққа,
түнекке және мәдениетсіздікке қарсы күресті. Оның арманы-орыс
халқы мен қазақ халқының арасындағы достық қатынасты күшейту,
қазақ жастарын орыс тіліне, мәдениетіне үйрету ақынның бұл
сөздерінің маңызы бүгінгі заманымызда да айрықша зор.
Ұлы ақынның осыдан бір жарым ғасыр бұрын айтылған ойлары
қазіргі заманның өзекті мәселелерімен үндесіп жатқандығы айқын.
Отанымыздың өсіп-өркендеуі үшін, елдегі саяси тұрақтылықты
сақтау, ұлттар арасындағы бірлікті сақтау қажеттігі керек. Сонымен
қатар, тек экономикалық дамыған елдер ғана келешекте әлемдік
қауымдастықта өз орынын таба алады. Ал оған қол жеткізудің
бірден бір жолы-ғылым мен білім дамуына баса назар аудару. Тек
білімді халықтың ғана болшағы болатынын ескеруміз керек. Демек,
А.Құнанбаевтың педагогикалық мұралары ұлттық педагогика
ғылымының алтын қорына қосылған елеулі үлес болып табылады.
1.2Абай қара сөздеріндегі ақыл мен нақыл ислами тұрғыда
Ұлы Абайдың діни көзқарасы, оның туындыларының исламмен
астасқан тұстары толық айқындалып болған жоқ дер едім. Бұл кең
әрі арнаулы зерттеуді керексінетін тақырып. Біз сөз еткелі отырған
ақыл мен нақыл ақида ілімінің термин ұғымы. Ақиданың
исламтанудағы негізгі пәндердің бірі екені мәлім. Ақиданы қазақша
аударғанда «сенім» деген мағына білдіреді. Абай оқып, тәлім алған
ескі медреселерде «Ақида» пәні жүргізілген.
Абайдың отыз сегізінші қара сөзінде ақынның діни, ақидалық
көзқарасы, иманға қатысты пайымы айқын көрінеді. Мұнда ойшыл
Алланың сипаттары мен есімдеріне тоқтала келіп: «Нақлия дәлелім
– жоғарыдағы жазылмыш Алла Тағаланың есімдері. Ғақлия дәлелім
– құдай тағала бұл ғаламды ақыл жетпейтін келісі бірлән жаратқан
анан басқа бірінен-бірі пайда алатұғын жан иесі хайуандарды
жаратып, жанды хайуандардан пайдаланатұғын ғақылды инсанды
жаратыпты», – дейді. Бұл мәтіндерден ғақыл мен нақыл – таным
жолдары екендігін аңдаймыз.
Нақыл жайында Ислам ой-пікірінде екі түсінік бар:
А) жалпы түсінік: білімге, ислам дінінің екі каусар бұлағы
болып табылатын Құран мен сүннетке негізделген түсінік. Бұл
түсінігінде исламтанушылар арасында ешқандай келіс-пеушілік
жоқ.
Ә) жеке түсінік: нақылға қатысты тәсілдерге негізделген түсінік.
Бұл – Ислам ой-пікіріндегі таластың арқауына айналған. Бұл талас
Ислам ой-пікіріне үлкен әсер ете отыра, әр түрлі мәселелер және де
Ислам ой-пікіріндегі нақылға негізделген әр түрлі жеке түсінікті
бағыттар пайда болуымен көптеген қиыншылықтар тудырды.
Мысалға, муғтазилалық ой-пікірден пайда болған «Құранның
жаратылуы» мәселесі, сонымен қатар сопылық ой-пікірде
«Сопылық таным теория», философиялық ой-пікірдегі «Ақыл
танымы», шиғалық ой-пікірдегі «имамдық» мәселесі.
ақыл мен нақылдың дәлелдік күші мәселесі Ислам ой-пікіріндегі
кең ауқымдағы таластардың орын алуына себеп болды. Ол
таластардың нәтижелері мына түрде болды:
А) Ақида және Кәләм ілімі салаларында ақыл мен нақылдың
дәлелдік мәселесі турасында әр түрлі екі пікір пайда болды:
1) сәләфилік пікір ақылды дәлелді нақылдан төмен қоятын
Кәләм жолын ұстанушы қарсыластарының ұстанымдарын
айыптайды
2) кәләмдік пікір негізгі басшылықты және кең ауқымды көлемде
көптеген шешімдерінде, сенімдік тұрғыдағы дәлелдерінде ақылға
қарағанда, көбіне нақылға сүйенеді – сәләфилік қарсыластарының
ақылға сүйенетін ұстанымдарын сынайды.
Абай өз шығармаларында жетілу жолдарын, олардың
түрлі белестерін көрсетеді. Әрбір адам осы жетілу жолдарынан
өте отырып өзінің қай деңгейде тұрғанын және өмірінің келесі
белесін анықтай алады. Мәні терең ашылып, келешегі
айқындалғанда ғана адам өмірі маңызды болмақ. Абай ілімі осылай
әркімнің өмірінің мәнін ашып, оның келешектің жарқын жолына
шығуына мүмкіндік береді.
Ақын мұрасында бір жүйеге түсірілген көзқарасын
тұжырымдайтын арнайы философиялық шығармасы жоқ. Дегенмен,
Абайдың көптеген өлеңдері мен прозалық шығармаларында “…
адам мен адамгершілік, ар, ұждан, мораль
философиясына төтелей қатынасы бар, толып жатқан бөлек-
бөлек бір көлемді, әрі сапалы ойшылдық пікірлері
бар екені даусыз.
Ақын шығармалары 19 ғасырда да Қазақстанда
демократиялық қоғамдық ойдың қалыптасып, дамуына негіз болған
басты-басты идеялық үш қайнардан нәр алды:
1)қазақтың ауыз әдебиеті мен өткен замандардағы жазба
ескерткіштерінен сусындаған алдыңғы қатарлы халықтық дәстүр;
2) ежелгі және орта ғасырдағы
Шығыс ойшылдарының таңдаулы шығармалары;
3)орыстың материалистік философиясы мен демократиялық
мәдениеті, сол арқылы дүниежүзілік (ең алдымен
Батыс Европаның) философиялық ойдың жетістіктері
Әуезов бұл идеялық бағыттарды бір-бірімен табиғи ұштасып,
жалғасып кететіндігін айта келіп, Абай дәуірі үшін осылардың
ішінде үшінші қайнармен, орыс классиктерінің шығармаларымен
таныстықтың маңызы аса зор болғанын, Қазақстандағы қоғамдық
ойдың болашақта жандана түсуіне ықпал еткенін атап көрсетті.
Ғалым Абайдың орыс әдебиетімен және философиялық озық
ойымен байланысын оның аударған шығармаларының
санымен немесе оған революционер демократтар идеясы ықпал етті
деген қарапайым түсініктерді еске алумен ғана дәлелдемек болған
«жеңіл-желпі, қара дүрсін пікірлерге» қарсы шықты.
Өз заманының ғұламасы болған Абай көптеген орыс
жазушылары мен философтарының, әсіресе, А.С.Пушкиннің,
М.Ю.Лермонтовтың, И.А.Крыловтың, В.Г.Белинскийдің,
А.И.Герценнің, Н.Г.Чернышевскийдің, Н.А.Добролюбовтың
шығармаларын оқып, зерттеді, орыс революционер-
демократтарының озық ойы, оның дүниетанымының қалыптасуына
үлкен ықпал етті.
Ойшыл-ақын ежелгі заман философтары Сократ, Платон,
Аристотель, сондай-ақ, Шығыстың ұлы ойшылы әл-Фараби
мұраларымен де жақсы таныс болды; Батыс Европа философиясын,
дәлірек айтқанда Р.Декарт, Б.Спиноза, Г.Спенсер, Л.Фейербах
еңбектерін оқыды: «...өзінің рационалдық философиясын Абай
кездейсоқ жасай салған жоқ, алдымен осындай бай мектептердің
оқуынан өтіп алып, сөйтіп, бұларды өзінің
творчестволық өңдеуінен өткізген соң ғана жасай алды» (Әуезов М.
Жиырма томдық шығармалар жинағы. А. , 1969, т.15 , 141-б.).
«Абайдың қара сөздері» – Абайдың прозалық шығармасы.
Барлығы 45 сөз және «Бірер сөз қазақтың түбі қайдан
шыққандығы туралы» деген тарихи мақаласы. «А. қ. с-нің»
соңғы нұсқасы Мүрсейіттің 1905, 1907 және 1910 жылдардағы
қолжазбалары бойынша жарияланып келеді. Қара сөздер
Абайдың 150 жылдық мерейтойы қарсаңында бұрын кеткен
мәтіндегі кемшіліктері түзетіліп, түпнұсқамен дәлдігі
мүмкіндігінше қалпына келтірілген. «Қара сөздер» деген атау
өлең сөзден бөлек дүниелер мағынасын білдіреді. Өлең өнерін
қазақ қара сөз демейді. Қара сөз проза деген мағынада
айтылған. Әдетте, адам ауызекі тілде өлеңді емес қара сөзді
қолданады. Абай бұл жөнінде: «Қазаққа қара сөзге дес
бермедім» (Абай, т. 1, 47-б.; А., 1995) – деп қара сөзді
шешендік өнер мәнінде айтқан.
Кеңестік заманда Абайдың қара сөздерін нақыл, ғибрат
тұрғысында қабылдау басым болған, соның салдары
ретінде қара сөздері орысшаға «Слова назидания» деп
аударылып кетті. Абай ақыл айтушы «тәрбиеші» ғана емес,
ол хакім, әр істің себебін іздеуші – ойшыл. Сондықтан қара
сөздерді ағартушылық әдебиет ретінде қабылдау ғылымға
жат пікір. Абай қара сөздерінде Сократ, Платон,
Аристотельдерді хакімдер деп атай отырып, өзінің де хакім
екендігін дәлелдеп берген. Абай «хакім» деген ұғымды тек
қолданып қоймай, оны түсіндірген.
1.4Оқушылардың адамгершілік тәрбиесі мен парасаттылығын
арттыру
"Абай творчествосындағы адамгершілік конңепциясы ақын
өміріндегі жақсылық пен жамандықты айыра білуге адамдықтың
адал шарты ретінде мән бергенін байқауға болады. Ақын ұғымында
жақсылықты тану — жаңалықты қолдау деген сөз, ал жақсылықты
қолдай білмеген жамандықтың отына май құюмен бірдей".
Шындығында Абайдың бүл коңцепциясы кім-кімді де терең ойға
қалдырады, әрі бүгінгі күні де терең мәні бар екендігіне
мойынсұндыра түседі.
"Жақсының жақсылығын бетіне айт нұры
тасысын, жаманның жамандығын бетіне айт,
құты қашсын" деген халықтың қанатты
нақылында терең ой бар.
Адамгершілік деген ұғым мен оның адамгершілік тәрбиесі оның
әрбір шығармасынан дерлік айқын және күшті түрде көрініп
отырады. Ол адамгершіліктің жаулары - дәулеттілерді ұлы тілмен
түйреп, келемеж етеді, ал жастарды өздерін жоғары адамгершілік
қасиеттерге тәрбиелеуге шақырады.
Өзінің көптеген шығармаларында әсіресе сүйікті ұлы Әбдірахман,
інісі Оспанның өлімдеріне байланысты жазған өлендерінде,
"Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат", "Интернатта оқып жүр",
"Сегіз аяқ", "Көзінен басқа ойы жоқ", "Жақсылықтың оты
жалындап", "Жас өспірім замандас қапа қалды", "Ұяламын дегені
көңілі үшін" деген өлеңцерінде және басқаларында, ғақлия
сөздерінде Абай патриотизмнің, ерліктің, табандылық пен
шындықтың, кішіпейілділіктің, еңбексүйгіш-тіктің, білімге
құмарлықтың, ақыл-парасаттың уағыздаушысы болып көзге түседі.
"Елді тасыған күші бар адам ғана, албыртқан көңілі басылмаған
жастар ғана бағады» дейді Абай. Ол қорқақтық шенеиді, олар әдегге
жалқау, дәрменсіз болады дейді. Қорқақтық - қайратсыздық белгісі.
Батыл ер болу үшін дейді ол күшті қайрат пен берік мінез керек.
Қайрат пен ақыл жол табар
Қашқанға да қуғанға.
Әділет шапағат кімде бар,
Сол жарасар туғанға.
Ерлікпен бәрі - тапқырлық та, батылдық та, сабыр да шығады, дейді
Абай.
Сабырлы табанды болу-ер,мақсатшыл адамның сапасы Абай қазақ
жастарын қиын кезенде, ғылым жолыңда кездескен алғашқы
сәтсіздік үстінде күдер үзбе, талаптың сұңқарын мініп тас қияға
өрле, мұратыңа жетпей тынба деп баулиды
Батыkдық пен ерлік қандай жағдайда болса да адамның сабырын
сақтайды, кездейсоқ кеселге адамды қапылыста құл етіп тастамай,
қайта жағдайдың өзін өзгертіп жіберуге мүмкіңдік берелі Ондай
адам тағдырға табынбай, қайткенде дегеніне жетеді.Бұл үшін адал
да қайрат күші басым болуы қажет - дейді ақын.
А.Құнанбаев мұраларының қазіргі мектептегі оқу тәрбие
процесінде қолданудың әдістемелік жолдары
2.1 Оқу процінде қолдану әдістері
Әдебиетті тереңдетіп оқытудың мақсаты мен міңдеті —
оқушылардың жеке бас ерекшелігіне қарай қабілетін аша отырып,
дифференциалды түрде осы пәнді теориялық әрі практикалық
жағынан тереңдету,сөйлесу, жазу мәдениетін жетілдіру, өзіндік ой-
пікірін
дамыту. Терендетіп оқыту тың мәселе болғандықтан,көп ізденісті
қажет етеді де, терең білім жолында шығармашылықпен барынша
жұмыс істеуді талап етеді.
Тереңдетіліп оқытуға арналған бағдарламадағы теориялық
материалдар практикалық мақсатқа сай іріктеледі. 10-сыныпта
оқытылатын Абай сынды ақынның шығармашылығын жоғарғы
сыныпта оқыту, ұлы гуманистің руханй қазынасын шәкірттеріміздің
бойына сіңіру, сөйтіп бірегей қазынамызды меңгеру — аса
жауапкершілікті қажет ететін ұрпақ алдындағы
парызымыз. Қазіргі қолданыстағы бағдарламамызда 10-
сыныпта Абайға 19 сағат бөлінген, оқуға 25 өлеңі,"Ескендір"
дастаны, 6 қарасөзі берілген. Тереңдетіліп оқытуға арналған
бағдарламамызда Абайға 25 сағат және шығармаға 2 сағат бөлдік.
Оның 3 сағаты
абайтануға, 15 сағаты өлеңдеріне, 2 сағаты қарасөзіне 2 сағаты
аудармаларына, 2 сағаты дастандарына және 1 сағаты Абай
шығармаларының тіліне, өлең құрылысына, 2 сағаты шығармаға
бөлінді. Абай шығармаларын оқыту жүйесінде хронологиялық
принцип пен ақынның өсу эволюциясы сақталды.
М.М. Жанпейісованың "Модульдік оқыту технологиясы" бойынша
Абай шығармаларын терендете оқытудың бағдарламасы:
Бағдарламада көрсетілгендей, сабақты оқу модулінің сөйлесу
бөлімінде қолданылатын оқытудың белсенді формаларынан әр түрлі
оқыта үйрету ойындарын басшылыкқа ала отырып жүргіздім.
н Оқытудың
терендете оеңқытуды
тиімдің әдіс-тәсілін
бағдарламасы:үйреніп, тәжірибеде қолдану —
обіліктілігімізді
қытудың белсенді формаларынан
арттыра әр т үвенн
түседі. Дебат, рлі одиаграммасы,
қыта үйрету ойындарын
топтау, бес б
а т үседі. Дебат, венн диаграммасы, топтау, бес жолды өле ң ж әне интегр
жолды өлең және интеграл сияқты әдіс-тәсілдерді қолдана отырып
ың мұрасы көпіртіп к өп жазғаннан к өркеймейді.
жүргізген
ызы қтыру менсабақтарым
үйрету —даегіз.
өз нәтижесін
М ұғалімніберуде.
ң әрбір ісі, әрбір с өзі — о қушы
Абайды оқып үйрену, тереңдей зерттеу дегенді дұрыс түсінуіміз
қажет. Кемеңгер ақынның мұрасы көпіртіп көп жазғаннан
көркеймейді.
Әдебиетті сүю, қызығып оқу — жай сауаттылық емес, өзінше
шабыт, үлкен даналық. Қызықтыру мен үйрету — егіз. Мұғалімнің
әрбір ісі, әрбір сөзі — оқушыға үлгі-өнеге.
2.2 Сыныптан тыс кезде қолдану әдістері
Орыс сыныптарында қазақ әдебиетін оқытуда Абай Қүнанбаевтың
шығармаларының маңызы зор.
Оқушылардың қазақтың ұлы ақыны Абайдың шығармаларын танып
білуі, бастауыш сыныптарда басталып, жалғасын 5-сыныптан
табады. Оқушының ұлы ойшыл туралы білімі сыныптан сыныпқа
көшкен сайын тереңдей беруі керек.
Оқушылар Абай шығармалары арқылы бойларына адамгершілік
негіздерін сіңіреді. Жақсы адам болу үшін адам қандай жақсы
қасиеттерді бойына жинайды, өмір жолында қандай жаман
қасиеттерден аулақ болуы керек? Осының бәріне жауапты оқушы
ақын шығармаларынан табады.
Абайдың мектеп бағдарламасында берілген біраз өлендері табиғат
тақырыбына, оның сұлулығына арналады. Оларды оқушы оқи отыра
табиғатты, қоршаған аймақты аялауға, қадірлеуге, олардың өмір
сүру үшін негізгі қажеттілік екенін түсінуге үйренеді.
Ал Абайдың қара сөздерінің маңызы тіпті ерекше. Олар баланың
ойлау қабілетін дамытып, өмір сүруге деген таным көкжиегін
кеңейтеді. Абай шығармалары - пән мұғалімдеріне, сынып
жетекшілеріне бала тәрбиесіндегі таптырмаңтын құрал.
Төмендегі Абай шығармаларын танып білуге арналған сабақ жоспарларын жас
мұғалімдерге көмек ретінде ұсынамын.
"Ибраһим мырза данышпан философ еді".
(Шөкәрім).
"Қазақтың бас ақыны ~ Абай Құнанбаев. Онан асқан біз білетін ақын болған жоқ
".
(А.Байтүрсынов).
"...Сөзің асыл — бага жетпес бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес ".
(Мағжан).
"Абай — адамзаттық өркениет тарихындагы ұлы тұлға. Абай — қазақтың ғана
емес, адамзаттың ақыны ".
Федерико Майор, ақын.
"Абайдай тумас адам сөзге зерек, зейіні - түпсіз дария, көзің жетпес".
(Біржан сал). Қазак әдебиеті. 5-сынып.
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбаев. Қыс. Жазғытұры. Сабақтың мақсаты:
•Оқушылардың Абай Құнанбаер туралы білімдерін дамыту.
•Өлең мәтіндерін өздігінен оқу арқылы олардың мағынасын ашу, мәтіңдерді
талдауға үйрету.
3. Абайдың табиғатты суреттеу, оны салыстыру шеберлігін түсіріу.
Көрнекіліктер: Абайдың шығармаларына байланысты көркем суреттер, кестелер.
Сабақтың барысы. I. Ұйымдастыру кезеңі. 1) Сәлемдесу.
2) Жыл мезгілі туралы сұхбат құру.
II. Ой қозғау.
Бір оқушы жұмысының нұсқасы: Абай сөзіне құралған кластер:
Ұлжан ұлы ақын өлендер
Семей Абай Зере
Құнанбай тыңдады жазды
III. Абай шыгармаларының мағынасын тану.
1. Сөздік жұмыс.
Оқулықтың жаңа сөздерді оқу, аудармасымен танысу, дәптерге жазу, хормен оқу, жеке оқу.
2. Топтық жүмыс.
1-топқа "Қыс".
2-топқа "Жазғытұры" өлеңдері оқуға беріледі.
•Әр топтан бір-бір оқушы екі өленді сыныпқа мәнерлеп оқып береді.
•Әр топ оқушылары өлендерді оқып, жаңа сөздердің көмегімен не туралы екенін анықтайды.
•1-топтан бір оқушы топ атынан төмендегі сұрақтарға жауап береді:
а) Бұл өлеңде ақын қысты неге теңеген?
ә) Ақың қысты қалай бейнелеген?
2-топтан бір оқушы топ атынан төмендегі сұрақтарға жауап береді:
а) Өлеңде табиғаттың қай мезгілі суреттелген деп ойлайсыңцар?
ә) Ақын жердің жүзін неге теңеген?
4. Әр топқа жұмбақ шешу.
а) 1-топқа:
Қыста ғана болады, Ұстасаң қолың тоңады. Бұл не? (Қар)
ә) 2-топқа:
Көлге жапқан қақпақ,
Сіресіп тұр - қатты-ақ.
Бұл не? (Муз)
IV. Ой толғаныс.
1. Екі топ мүшелері "Қыс" және "Жазғытұры' тақырыптарына
сурет салады. 1-топ - "Қыс", 2-топ -"Жазғытұры".
2. Салған суреттерің бойынша әңгіме құраңдар, дәптер жазыңдар.
Үйге:
•Абайдың өзің ұнатқан өлеңін жаттап кел.
•Жаңа сөздерді жаттаңдар.
•"Қыс", "Жазғытұры" туралы басқа ақындардың өлеңін әкеп,
Абайдың өлендерімен салыстырып көр.
Қорытынды.
Қорыта келгенде, осы аталғандардан басқа Абайдың поэзиялық
мұрасына қоса қара сөздері беретін әр заманда бағасы
жойылмайтың бір үлкен қымбат қазына бар. Ол — Абайдың осы
қара сөзді жазған тілі. Өлең сөзінде өзінің барлық шеберлігі,
жаңалығы, көркемдік таланты бойынша қазақ тілінің сапасын
әдебиет тілінің дәрежесіне көтерген үлы тіарихтық еңбегі қандай
болса, қара сөздерінің тілімен де Абай осындай еңбекті біздің
мәдениет тарихымызға мол сіңірді.
Абайдың қара сөздері — оның ақындық
мұраларына қосылған бағалы қазына дейміз.
Абайдың өз тұсында болған тарихи
шындықпен, қоғамдық құрылыспен, күнделік
сан алуан иадандық, қанаушылық, озбыр
зұлымдық атаулының барлығымвн байланысты
туған шығармаларды көрдік. Қара сөздердің
бағасы — Абай заманындағы жағдайды,
тарихтық шындықты өз қалпында бұлжытпай
толық танытып береді.

Ұқсас жұмыстар

“Абай – дана, Абай – дара қазақта”. Ақпараттық жоба

Мәнерлеп оқу қабілетін дамыту

Абай Құнанбайұлы саяси көзқарастары

Абай Құнанбаев 1845-1904

Дарынды балаларға арналған Жамбыл атындағы арнайы мектеп-гимназия интернаты

Кеңгірбай қай шығарма кейіпкері

Абай Құнанбаев (1845-1904) жайлы

Мұхтар Әуезов (1897-1961)

Абай тарихқа енді

Абайдың туғанына 165 жыл

Пәндер