МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙНЕЛЕУ ЖӘНЕ ҚҰРАСТЫРУ ӘРЕКЕТТЕРІН ДАМЫТУ

Презентация қосу

МЕКТЕП ЖАСЫНА
ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ
БЕЙНЕЛЕУ ЖӘНЕ
ҚҰРАСТЫРУ
ӘРЕКЕТТЕРІН ДАМЫТУ
нгі
ты - м ек те п жасына дейі
са
Жұмыстың мақ ж ән е қ ұр ас тыру әрекеттер
ін
неле у
балалардың бей да р ы н қарастыру.
ім ді ж ол
дамытудың ти йл ан ы ст ы ке л есі міндеттерді
тқа ба
Қойылған мақса
:
шешуді көздейді ж ән е қ ұр астыру әрекетте
рін
йн ел еу
а) зерттеудегі бе те р ін ің те ориялық негізі
н
ш ел ік
дамытудың ерек
ашу, қарастыру; ба ла л ар ға зе рттеу жүргізіп,
йінгі
ә) мектепке де ет те р ін дамытудың кейб
ір
у әр ек
және құрастыр қ та у ж әне оның ти
імді
ан ы
ерекшеліктерді
ндау;
жолдарын айқы уд ен ал ы нғ ан мәліметтерді
ық өң де
б) математикал
талдау; гі ба л ал ар ды ң бейнелеу
на дей ін
в) мектеп жасы ек ет те рі негізінде бейне
леу
у әр
және құрастыр ға рм аш ы лығын дамыта
тын
ш ы
қабілеттері мен
қындау.
әдіс-тәсілдерді ай
м ы:
Зерттеу болжа н а дейінгі
ж а с ы
Мектеп ж ә н е қ ұ растыру
еле у
баланың бейн ін д е б ейнелеу
н ег із
әрекеттері ы ғ а р м а ш ы лығын
ен ш
қабілеттері м т и ім д і жолдары
ды ң
қалыптастыру ғ а н м а қ с атқа қол
о й ы л
арқылы алға қ г е р д е жүйелі
ы з . Е
жеткізе алам е н б ейнелеу
бала л а р м
түрде ы ғ а р м аш ылығын
е н ш
қабілеттері м жұмыстары
дамыту н д а о л а р жақсы
л с а , о
ұйымдастыры т к ізеді.
р ге қ о л ж е
нәтижеле
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп жасына дейінгі баланың
бейнелеу және құрастыру әрекеттері негізінде бейнелеу қабілеттері
мен шығармашылығын қалыптастыру, қолдану мүмкіндіктері.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және
құрастыру әрекеттері негізінде бейнелеу қабілеттері мен
шығармашылығын қалыптастырудың тиімді әдістерді қолдану
мүмкіндіктері.
Зерттеу әдістері: Бейнелеужәне құрастыру әрекеттері негізінде
бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын даму деңгейін
анықтаушы тестермен қалыптастыруға арналған жаттығулар,
философиялық, психологиялық, педагогикалық және оқу-әдістемелік
әдебиеттерге талдау жасау, оқушылардан сауал-сұрақтар алу,
интервью алу, әңгімелесу, педагогикалық бақылау, педагогикалық
тәжірибе жұмыстары.
Зерттеу базасы: «Жансая» балабақшасы, Ақтөбе облысы,
Қандыағаш қаласы.
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспе бөлімнен және бірінші
тарауда бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын дамыту
теориялары, ал екінші тарауда мектепке дейінгі балалардың
бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын даму деңгейін
анықтаушы тестермен психологиялық жаттығулардың нәтижесі
ұсынылады және қорытынды, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
I Тарау.Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және
құрастыру әрекеттерін дамыту
1.1 Бейнелеу және құрастыру әрекеттері арқылы мектеп жасына дейінгі
балалардың шығармашылығын дамыту
Бүгінгі таңдағы өркениетті елдердің жаһандану белесінде болып жатқан
түбегейлі жаңғыруындағы басты мәселе: қоғам саласының ғаламдануы
мен білім мен тәрбие мазмұнының жаңаруы. Мұндай өзгерістерге
дайындау, қалыптастыру, қамтудағы игі істер білім беру саласының
басты мақсаты.
Бұл ұлағатты мақсаттың жүзеге асуының тиімділігі бала тәрбиесінің
қайнар көзі бастауыш пен балабақшаға тәуелді болатыны айдан анық.
Өйткені, адамға табиғаттан берілген ізгіліктің мүмкіндіктерінің 80% -ті
осы бастапқы оқу кезінде қалыптасатынын ғалымдар дәлелдеп отыр.
1.2 Балалардың бейнелеу қабілеттерін қалыптастыру
Бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын, жеке қабілеттілікті дамыту,
интеллектуалдық, шығармашылық мәселесіне педагогтар, психологтар,
әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған. Көне замандағы Антик дәуірдің өзінде-ақ
ойшылдар мен педагогтар балардың өзіндік ой - тұжырымын жасау оны дамыту
үшін репродуктивті және эвристикалық әдістер мәселелеріне көңіл бөлінген.
Бүгінгі таңда бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын дамыту мәселесін
зерттеуге қатысты философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік
әдебиеттерде маңызды ой-пікірлер жинақталған. Бұл мәселенің түп тамыры
ғасырлар тереңінде жатыр. Адамның психологиялық ерекшеліктері жөніндегі
идеялар, оның ішінде қабілеттілік туралы ойлар сонау ертедегі грек
философтарының еңбектерінде, қайта өрлеу дәуірі ғалымдарының және алдыңғы
қатарлы әр елдің озық ойлы педагогтерінің еңбектерінде кездеседі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу іс-әрекеті
деп баланың жеке басының жан –жақты дамуына, айналадағы дүниені
белсенді түрде тануына, өздерінің алған әсерлерін графикалық және
пластикалық формада шынайы әрі шығармашылықпен бейнелей білу
қабілетін тәрбиелеуге жәрдемдесетін көркемдік іс-әрекетті түсінеміз.
Бейнелеу өнеріне баулуда балалар сурет салу, мүсін жасау, жапсыру,
конструкциялауға үйренеді [12, 13, 14, 15].
Бейнелеу сауатын құрайтын бейнелеу құралдары мен
әдістерінің барлық жиынтығын бала меңгере алмайды. Әрбір өнердің
әсерлі құралдарының ерекшеліктерін педагогтың
білуі олардың әрқайсысын бала түсініп, игеретінін және қайсысы балаға
түсініксіз екенін анықтауға жәрдемдеседі.
Бейнелеу өнері негіздерін оқып үйрену процестерінде
шығармалардың идеясына, мазмұнына, шебердің өзіндік жеке
ерекшеліктеріне байланысты суретшілердің алуан түрлі бейнелеу
құралдарын пайдалануы өзгеше болатынын балалар меңгереді.
Бейнелеу іс-әрекетінде мектеп жасына дейінгі балалар бірқатар графикалық
және кескіндемелік білім мен дағдыларды меңгеріп, қоршаған дүниедегі
заттар мен құбылыстарды талдауға үйренеді.
Сурет салу, мүсін жасау, конструкциялау сабақтарында жеке
басының табандылық, мақсаттылық, ұқыптылық, еңбексүйгіштік сияқты
қасиеттері қалыптасады.
Бейнелеу өнерімен шұғылдану мектеп жасына дейінгі балалардың тілінің
дамуына, олардың сөздік қорының байи түсуіне жәрдемдеседі. Педагог
үйретудің негізгі әдістерінің бірі ретінде сөзді пайдаланады: сабақтың
тақырыбын хабарлайды, тапсырманың орындалу ретін әңгімелеп береді.
Тәрбиешінің айқын, әсерлі сөзі балаға бейнелеу процесін терең ой елегінен
өткізуге көмектеседі.
Бейнелеу іс-әрекетін дамыту мәселесіне көптеген ғалым, педагогтардың
зерттеулері арналған. Италияның өнер зерттеушісі Коррадо Риччидің «Суретші
балалар» атты еңбегі (1887 ж.) балалар суреттерін психологиялық талдауға
арналған. Балалардың көптеген суреттерін зерттей отырып, бейнелеу
шығармашылығының өзіндік ерекшеліктеріне сипаттама берген.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлеріндегі балалар шығармашылығы зерттелінді:
сурет салудағы графикалық іскерліктің қалыптасуы туралы (Т.С.Камарова);
мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың натурадан сурет салу
ерекшеліктері және оларға басшылық жасау әдістері туралы (Р.Г. Казакова);
мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың сурет салудағы
шығармашылығына табиғаттың поэтикалық образдарының ықпалы туралы
(Л.В.Компанцева);
мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың декоративтік – өрнектік
іс-әрекетінің қалыптасуы туралы (З.А.Богатеева);
декоративтік аппликациялық жұмыстардың материалында балалардың
бейнелеу әрекетінің сенсорлық негіздері (Е.С.Рогалева) және т.б.
еңбектерінде көрініс тапты [20, 21, 22].
Бейнелеу қабілетттілігін ойдағыдай дамыту үшін көру аппараттары
құрылысының да маңызы бар. Көздің анатомиясындағы немесе
физилогиясындағы болмашы кемістік түсті сезе білуге әсерін тигізеді,
ал түсті сезе білу суретші үшін соншалықты маңызды. Көзінің тор
қабығының қолбалық аппаратының әрекеті бұзылған адам түсті ішінара
ажырата алмаудан жапа шегеді, көбіне қызыл немесе жасыл түстерді
ажырата алмайды (дальтонизм). Дальтонизмнен жапа шегетін адамдар
спектр түсін негізгі екі тонда – сары және көгілдір тонда қабылдайды.
Мұндай адам айналадағы заттардың бояуын дұрыс қабылдап, оны
живописть құралдарымен бере алмайтыны айқын.
Көздің өткірлігі де, яғни заттарды алыс қашықтықтан айыра білу
қабілеті де көру аппаратының құрылысына байланысты. Көздің белгілі
бір қашықтықтан айыратын заты неғұрлым кіші болған сайын, оның
өткірлігі де соғұрлым жоғары болады. Кеңістікті көру көздің
микроқозғалыстарының көру актісіне қатысуына байланысты.
Бейнелеу және құрастыру әрекеттері арқылы мектеп жасына
дейінгі балалардың шығармашылығын дамыту өзекті
мәселе.
Баланың бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті,
шығармашылықты тани білу, оның әрі қарай дамуына бағыт-
бағдар беру қажеттілігі әлі күнге дейін маңыздылығын
жоймай отыр.
Қабілеттілік пен шығармашылық мәселесі - Орта
Азия мен Қазақстан ойшыларын да толғандырған мәселе.
Араб сөз бостандығының негізін қалаушылар (Әл-
Хорезми, Фердауси, Әл-Фараби, Ибн Сина, Беруни және
т.б.) философия, логика, химия, астрономия, география,
медицина, психология ғылымдарымен бірге жас баларды
тәрбиелеу мәселелеріне көп еңбектер арнаған.
Қазіргі таңда балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
үшін баланы неге үйрету керек, қалай үйрету керек, әлде оны өз
үйрене ала ма деген сұрақтар тууы мүмкін. Ол үшін оған алдымен
тәрбиеші дайын болуы керек. Балаларды шығармашылыққа үйрету
үшін:
-шығармашылықпен жеке-дара бала емес, топтың балалары
айналысуы үшін жағдай, мүмкіндік туғызуы керек;
-шығармашылық процеске баланы үзбей, сатылы түрде
қатыстырған жөн;
-шығармашылық жаттығу, ойын-тапсырмалардың мазмұнын
оқушылардың жас ерекшелігіне, қызығушылығына сай тұрған
дұрыс;
-бала жетістігін мадақтап, көтермелеу керек.
Баланың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін дамыту мүмкіндіктерін
жетілдіруде баланың жас ерекшеліктерін есепке аламыз.
Г.С.Абрамов жастың өсуіне байланысты жаңа психикалық білімдердің
қалыптасуын былай сатылап көрсетеді:
1-3 жаста заттық әрекеттерді меңгеру, белсенді тіл, өзіндік сана-сезім;
3-6 жаста символдарды қолдану, талдап қорыту нормаларынан хабардар ету,
бірлескен мотивтер, шартты-диалогтық бағыт;
6-10 жаста өз еркімен сыртқы әрекетін жоспарлау, рефлексия (іштей өзіне-
өзі сынмен қарау) дүниетанымы қалыптасады.
Осы даму ерекшеліктерінің өзі бір-бірімен тығыз байланысты, бірінсіз-бірі
өтпейді және ең маңыздысы мынау деп қарауға болмайды.
1-кесте - Бала психикалық даму кезеңдері

№ Балалық Жас аралығы Кезеңдердің басты шарттары
кезеңдері

1 Тікелей эмоционалдықАлғашқы күннен 1 жас Сәбиде басқалармен қарым-қатынас жасау
қарым-қатынас жасау қажеттілігі, олармен психикалық ортақтығы
кезеңі қалыптасады.

2 Заттың манипуляторлық 1-3 жас Өзіндік “Мен” қалыптасуының негізі
қызмет кезеңі болып табылады, бұл жаста сана қалыптасуы
қатар жүре бастайды.

3 Ойын қызметі кезеңі 3-6 жас Баланың қиялдауы мен ақыл-ой
қызметі жүзеге асырылады, тілі дамиды.

4 Ойын қызметі кезеңі 6-10 жас Оқу арқылы оқушылрадың теориялық санасы
мен теориялық ойлауы, оқудың мотиві
мен қажеттілігі дамиды.

Ескертпе – Немовтың Психология атты оқу құралынан алынды.
Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту – аса
маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын,
психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды ескере
отырып шешілуге тиіс.
Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы
заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып,
сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның
үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 – 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет
салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған суретті
талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде үйретілген мектеп
жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай тапсырмаларды шешу үшін
қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.
Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны белгілі.
Мұндай өзі тәрбиеге, сондай – ақ баланың жалпы дамуына байланысты. Педогог
мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке қарым – қатынас жасай білу –
ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты жағдайларының бірі.
Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту – аса
маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын,
психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды
ескере отырып шешілуге тиіс.
Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы
заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып,
сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның
үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 – 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет
салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған
суретті талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде
үйретілген мектеп жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай
тапсырмаларды шешу үшін қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.
Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны
белгілі. Мұндай өзі тәрбиеге, сондай – ақ баланың жалпы дамуына
байланысты. Педогог мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке
қарым – қатынас жасай білу – ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты
жағдайларының бірі.
Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту – аса
маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын,
психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды ескере
отырып шешілуге тиіс.
Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы
заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып,
сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның
үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 – 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет
салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған суретті
талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде үйретілген мектеп
жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай тапсырмаларды шешу үшін
қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.
Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны белгілі.
Мұндай өзі тәрбиеге, сондай – ақ баланың жалпы дамуына байланысты. Педогог
мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке қарым – қатынас жасай білу –
ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты жағдайларының бірі.
Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту – аса
маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын,
психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды ескере
отырып шешілуге тиіс.
Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы
заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып,
сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның
үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 – 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет
салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған суретті
талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде үйретілген мектеп
жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай тапсырмаларды шешу үшін
қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.
Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны белгілі.
Мұндай өзі тәрбиеге, сондай – ақ баланың жалпы дамуына байланысты. Педогог
мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке қарым – қатынас жасай білу –
ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты жағдайларының бірі.
Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту – аса
маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын,
психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды ескере
отырып шешілуге тиіс.
Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы
заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып,
сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның
үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 – 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет
салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған суретті
талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде үйретілген мектеп
жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай тапсырмаларды шешу үшін
қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.
Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны белгілі.
Мұндай өзі тәрбиеге, сондай – ақ баланың жалпы дамуына байланысты. Педогог
мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке қарым – қатынас жасай білу –
ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты жағдайларының бірі.
Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту – аса
маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын,
психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды ескере
отырып шешілуге тиіс.
Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы
заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып,
сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның
үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 – 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет
салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған суретті
талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде үйретілген мектеп
жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай тапсырмаларды шешу үшін
қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.
Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны белгілі.
Мұндай өзі тәрбиеге, сондай – ақ баланың жалпы дамуына байланысты. Педогог
мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке қарым – қатынас жасай білу –
ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты жағдайларының бірі.
Балалардың алғашқы жұмыстары бөлшектердің пропорциясыздығымен
ерекшеленеді. Мұны былай түсіндіруге болады: баланың зейіні мен ойы сол
сәтте ол бейнелеп жатқан бөлікке ғана бағытталған, оның басқа бөліктерімен
байланысы жоқ, осыдан келіп пропорциялардың сәйкес келмеуі келіп туады.
Ол әрбір бөлікті өзі үшін маңызды детальдардың бәрі бірден сиып кететіндей
көлемде салады.
Пропорцияларды дұрыс беру қабілетінің дамуы сондай – ақ аналитикалық
ойлаудың дамуымен, бөліктерді көріп, олардың қайсысы үлкен екенін
анықтай отырып бір бөлікті екіншісімен салыстыра білу ғана емес, сонымен
бірге бейнелеу процесінде әрқашан олардың пропорциялық тәуелділігін есте
сақтай білумен байланысты.
Үйрету мен жалпы дамудың ықпалымен балада заттардың және
олардың бөліктерінің арасындағы пропорциялық ара қатынастарды біршама
дұрыс бере білу қабілеті пайда болады.
Кейде балалар өзінің образға деген жеке қатынасын бергісі келіп,
пропорцияларын саналы түрде бұзады. Мұның өзі олар бейнелеу дағдыларын
үйренді, енді өз бетімен жұмыс істей алады деген сөз емес.
Бірақ осы пропорцияны саналы бұзуды творчествоға алғашкы талрыныс
жасалды. Сондықтан педагог бұған назар аударуға тиіс.
Бейнелеудегі неғұрлым күрделі міндетті қимылды бере білу болып табылады.
Алдымен балалар заттың қимыл- әрекетін графикалық жолмен емес, ойынмен,
сөзбен, ишарамен білдірді. Бейнеленіп отырган объектінің сымбатты кейпін
бейнелеу процесін жеңілдететін бөліктердің біркалыпты дұрыс пайда болады.
Бірақ шын мәнінде динамакалық образ жасау киын, өйткені балалардың
қабылдап алу қабілеті әлі дами қоймаган.
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық
бейнелеу іс- әрекеттерінің ерекшеліктері

Мектеп жасына дейінгі ересек балалар тек педагогтың
басшылығымен біртіндеп қана бала бейнелеу құралдарын меңгереді.
Балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін зерттеушілер –
Е.А.Флерина, Н.П.Сакулина, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.Б.Халезова
және басқалар живопись пен скульптурада суретші пайдаланатын
көптеген әсерлі құралдарға белгілі бір дәрежеде мектеп жасына
дейінгі баланың шамасы келетінін атап айтады.
Бір өнерге деген қабілеттілік адамның өзіне тән ерекшелігі болып
табылады, мұның өзі оны жануарлар әлемінен бөліп шығарып,
болмысты пайдалануға ғана емес, сонымен бірге оның турін өзгертуге
де мүмкіндік береді.
Балалар шығармашылығын дамытудың өзіндік ерекшеліктері неде?
Балалар қоршаған дүниемен таныса отырып, оны өз іс-әрекетінде
– ойнағанда, сурет салғанда, мүсін жасағанда, әңгімелегенде және т.б.
қайталауға тырысады. Бұл тұрғыдан алып қарағанда бейнелеу іс-
әрекетінің мүмкіндігі бай, өйткені өзінің мәні жағынан оның
жаңғыртушылық және жасампаздық сипаты бар. Бұл арада бала
қоршаған дүниеден алған өз әсерлерін қайталауға, қиялындағы
образдарды беруге, оларды алуан түрлі материалдардың көмегімен
нақты формаға көрсетіп беруге мүмкіндік алады.
Көркем шығармашылық үшін қажетті жағдайлармен байланысты
мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу іс-әрекеті процесінің
ерекшеліктерін қарап көрелік.
Мектеп жасына дейінгі ересек балаларда қабылдау мақсатқа
бағытталған сипатқа ие болады. Олардың көпшілігі көзбен көріп
сезінуге негізделеді, олардың көмегімен бала түсті, көлемді, форманы
қабылдай алады. Бірақ балада тәжірибе әлі онша үлкен болмағандықтан,
тек көру арқылы толық қабылдай алмайды, сондықтан неғұрлым толық
елестетуге мүмкіндік беретін сезім түйсігі және басқа түсінулерді
қабылдауға кіргізу қажет.
2.3 Ересек жастағы балалардың бейнелеу, құрастыру әрекетіндегі
шығармашылық

Балалардың образ жасаудағы әсерлі құралдарына тоқталамыз.
Шығармашылықтың ең бастапқы кезеңінде, бейнелеу формасы өте қарапайым болған кезде, бала образды жанды,
нақты, әрекет етуші түрде ойлайды.
Бұл кезеңде бейнелеу құралдарын жеткілікті дәржеде игере алмай, ол осы іс-әрекетті дыбыстармен, ым-ишарамен,
қимылмен білдіреді. «Міне мотор от алды, ж-ж-ж, машина жүріп те кетті! Ал мына бала машина соңынан жүгіріп
барады» - дейді бала: содан соң қимылды бейнелей отырып, суретті үстел бетімен қозғалта бастайды.
Тіпті мектеп жасына дейінгі ересек балала, оларда қажетті дағдылар бар болғанның өзінде, кейде образдың
әсерлілігін күшейту үшін сөзді пайдаланады.
Зерттеулерде ең алдымен балалар жасаған барлық образдардың негізінде нақты шындық бар екені атап
көрсетіледі. Тіпті бала фантастикалық образ жасаған кездің өзінде нақтылыққа көбірек бой ұрады.
Мектепке дейінгі ересек жаста, жұмысты жоспарлау қабілетіне тәрбиеленіп жатқан кезде,
бала сол бір образға тән детальдарды іріктеп ала бастайды. Мұның өзінде
олардың маңыздылығының көрсеткіші басқалардың бәрінен анағұрлым мұқият әзірленуі
болып табылады. Мысалы, бала башмағын жоғалтқан Маша-ұмытшақтың мүсінін жасады.
Башмақ орындық үстінде тұрған күйде бейнеленген. Қыз оны мүмкіндігінше нақтылап,
бау-жіптері мен оларға арналған тесіктерге дейін мүсіндеп жасауға тырысқан. Ал
башмағын іздеп орындық астына кірген Маша өзі өте жалпылама бейнеленген. Сірә, бала
үшін осы көріністегі ең елеулісі Машаның іздеп жүргенінің нақ өзі болса керек.
Бейнеленетін кейіпкерлердің психологиялық жай-күйін балалар оңайлатылған, қарапайым
детальдармен беруі мүмкін: жылауды-көз жасымен, күлкіні-екі езудің жоғары
көтерілуімен, қорқуды - жоғары көтерілген қолдармен және т.б. Күйзелісті білдірудің
неғұрлым күрделі құралдарына, мысалы, көздің кейпін бере білуге, мектеп жасына дейінгі
балалардың шамасы келмейді.
Бірақ тіпті кішкентай (3-4 жастағы) баланың өзі қандай да бір нақты заттың суретін сала
отырып, өзі үшін елеулі болып табылатын детальдарды жиі бейнелейді. Әрі нақ
сол детальдар образды өте әсерлі етеді.
Бірақ балалар үшін образдың осындай басты әсерлі белгілерімен қатар олар қағаздағы бос
кеңістіктерді толтыруға тырысып, шөпті,ұшып бара жатқан самолетті жиі салады.
Мектеп жасына дейінгі балалар үшін неғұрлым оңай әсерлілік
құралдары түрлі түсті пайдалану болып табылады.
Бейнелеу өнерінде түс көркем ойды, шығарма идеясын білдірудің маңызды құралы
болып табылады. Оның пайдаланылуы шығарма мазмұнымен тығыз байланыста болады.
Оның өзіндік маңызы жоқ. Түс контрастары картинадағы басты нәрсені бөліп көрсету
үшін пайдаланылады; түс көңіл күйді білдіреді; қара, күңгірт өң – мазмұны мұңды
картиналарда басым болады.
3 Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және құрастыру
әрекеттерін дамыту әдістемесі
3.1 Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері және мектеп жасына дейінгі балаларды
жан-жақты дамытудағы маңызы

Баланың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін дамыту басты міндеи етіп
алынды. Балалардың бойында қабілеттілік пен шығармашылық бастаманы
дамыту көркем тәрбиенің балаларды қоршаған болмыспен таныстыруға
негізделген өзара байланысты екі міндет болып табылады.
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды жан-
жақты дамыту маңызы жоғары.
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар балабақшада барлық жас топтарында
аптасына 2 реттен 4 ретке дейін өткізіледі. Сабақтардың мазмұнын тәрбиеші сол
жасқа арналған бағдарламаның талаптарына сәйкес және балаларда бар
біліммен бейнелеу іскерліктерін ескере отырып жасайды. Ересек жастағы
балаларға бейнелеу өнерге баулу «Біз мектепке барамыз» бағдарламасы
бойынша «Шығармашылық» саласы аясында сурат, жапсыру, мүсіндеу
сабақтарында жүзеге асады. Үлгі сабақ жоспары А қосымшасында берілген.
Бейнелеу және құрастыру әрекетінің түрлеріне тоқталамыз.
Балабақшада бейнелеу іс-әрекеті сабақтың сурет салу мүсін жасау аппликация және конструкциялау
сияқты түрлерін қамтиды. Баланың айналадағы дүние туралы әсерлерін бейнелеуде осы түрлердің
әрқайсысының өз мүмкіндіктері бар. Сондықтан бейнелеу іс-әрекетінің алдында тұрған жалпы
міндеттер әрбір түрдің ерекшеліктеріне, материалдың және онымен жұмыс істеу тәсілдерінің
өзгешеліктеріне қарай нақтыланады.
1. Бейнелеу және құрастыру әрекетінің бір түрі - сурет салу.
Сурет салу балалардың өздерінің шығармашылық белсенділігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін
сүйікті сабақтарының бірі.
Суреттердің тақырыбы алуан түрлі болуы мүмкін. Балалар өздерінің қызықтырған нәрселердің бәрін
салады: жекелеген заттарды және айналадағы өмірден алынған көріністерді, әдеби кейіпкерлер мен
декоративті ою-өрнектерді және т.б.
Сурет салудың әсерлі құралдарын пайдалану олардың қолынан келеді. Мысалы, нақты затпен
ұқсастықты беру үшін сурет салушының бейнеленуші объектіге қатынасын білдіру үшін және
декоративті планда түс пайдаланылады. Композиция тәсілдерін пайдалана отырып, балалар сюжетті
жұмыстарда өз ойларын толығырақ әрі байырақ бейнелей бастайды.
Алайда сурет салуды жете түсініп, оның тәсілдерін техникалық жағынан меңгеру кішкентай бала үшін
айтарлықтай күрделі, сондықтан тәрбиеші жұмыстардың тақырыбына баса назар аударуға тиіс.
Балабақшада негізінен алуан түрлі бейнелеу мүмкіндіктері бар түрлі-түсті қарындаштар, акварель және
гуашь бояулары пайдаланылады.
Қарындашпен сызықтық форма жасалады. Оның өзінде бір бөліктен кейін екінші бөлік біртіндеп
салынып, алуан детальдар қосылады. Содан кейін сызықтық бейнелер боялады. Сурет жасаудың
мұндай бірізділігі баланың аналитикалық ойлау қызметін жеңілдетеді.
2. Бейнелеу және құрастыру әрекетінің екінші бір түрі - мүсіндеу.
Бейнелеу және құрастыру әрекеті түрлерінің бірі ретінде мүсін жасаудың ерекшелігі – бейнелеу аумақтық
әдіспен жасалады. Мүсіндеу жұмсақ материалмен ғана емес, сонымен қатар қатты материалмен де
жұмыс жасауды қамтитын скульптураның бір түрі болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалар
қолдың әсеріне тез икемделетін жұмсақ пластикалық материалдармен – саз балшықпен, пластилинмен
ғана жұмыс істеу тәсілдерін меңгере алады.
Балалар адамдардың, хайуанаттардың, ыдыс – аяқтың, транспорттың, көкөністердің, жемістердің,
ойыншықтардың мүсіндерін жасайды. Тақырыптардың алуан түрлілігі мынаған байланысты мүсіндеу,
бейнелеу іс-әрекетінің басқа түрлері сияқты, баланың танымдық және шығармашылық қажетсінуін
қанағаттандыра отырып, тәрбие міндеттерін орындайды.
Материалдың әсемділігі мен бейнеленетін форманың ауқымдылығы мектепке дейінгі балаға,
сурет салуға қарағанда, мүсіндеуде бірқатар техникалық тәсілдерді меңгеруіне мүмкіндік береді.
Мысалы, ол ұзақ уақыт үйренуді қажет етеді. Мүсіндеуде бұл міндет шешу жеңіл. Бала алдымен затты
статикалық жағдайда мүсіндеуді де одан кейін оның бөліктерін түпкі ойға сәйкес майыстырады.
Мүсіндеуде заттардың кеңістіктік арақатынасын беру оңайлатылады- объектілер, нақты өмірдегідей,
бірінен соң бір, композиция ортасына жақын не алыс қойылады. Перспектива мәселелері мүсіндеуде
атымен болмайды.
Мүсіндеуде бейне жасаудың негізгі формасы – ауқымды форманы беру. Түс шектеулі түрде
пайдаланылады. Әдетте кейін балалар ойындарда пайдаланылатын жұмыстар боялады.
Мүсіндеу сабақтарында неғұрлым пластикалық материал ретінде саз балшық негізгі орын алады. Жақсы
дайындалған саз балшық тіпті 2-3 жастағы баланың қолының илеуіне тез көнеді.
Кептірілген саз балшықтық жұмыстар ұзақ уақыт сақталына алады.
Пластилиннің иілімдік мүмкіндігі аз. Ол алдын ала қыздыруды қажет етеді, сонымен бір мезгілде
қатты қыздырылған ол өзінің созылымдылығын жоғалтады, қолға жабысып, жағымсыз тері сезу
түйсіктерін туғызады. Мектепке дейінгі балалар пластилинмен негізінен топ сабақтарынан тыс кезде
жұмыс істейді.
4.Бейнелеу және құрастыру әрекетінің келесі бір түрі - конструкциялау.
Алуан түрлі материалдардан конструкциялау бейнелеу іс-әрекетінің
басқа түрлеріне қарағанда ойынмен көбірек байланысты. Ойын көбіне
конструкциялау процесімен қатар жүреді, ал балалардың жасап
шығарғандары әдетте ойындарда пайдаланылады.
Балабақшада конструкциялаудың мынадай түрлері қолданылады:
құрылыс материалдарынан, конструкторлар жиынтығынан, қағаздан,
табиғи және басқа материалдардан конструкциялау.
Конструкциялау процесінде мектеп жасына дейінгі балалар білімге,
дағдыға және іскерлікке ие болады.
Құрылыс материалдарынан конструкциялай отырып, олар геометриялық
ауқымды формалармен танысады, симметрияның, тепе-теңдіктің
пропорцияның маңызы туралы түсінік алады. Қағаздан конструкциялау
кезінде балалардың геометриялық жазық фигуралар туралы білімі, жақ,
бұрыштар, орталық нүктесі туралы ұғымы нақтылана түседі. Балалар
қағазды майыстыру, жинау, кесу, желімдеу жолымен жалпақ
формалардың түрін өзгерту тәсілдерімен танысады.
Балалардың жан-жақты дамуы үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы зор.
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар, оқу тапсырмаларын орындаудан басқа,
балаларды жан –жақты дамытудың маңызды құралы болып табылады. Сурет
салуға, мүсіндеуге, аппликацияға, конструкциялауға үйрету мектеп жасына
дейінгі балаларға ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесін
беруге жәрдемдеседі.
Ақыл-ой тәрбиесі үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы жоғары.
Бейнелеу іс-әрекеті қоршаған өмірді танып-білумен тығыз байланысты. Мұның
өзі алдымен материалдардың қасиеттерімен тікелей танысудан, әрекеттің
алынған нәтижемен байланысын танып білуден басталады.
3.2 Балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін дамыту әдістері мен тәсілдері

Бейнелеу және құрастыру әрекетіне үйретудің негізгі мақсаты –
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады.
Балалардың айналадағы өмірден алған әсерлері бұл іс-әрекетінің
мазмұны болып табылады. Сурет алу процесінде балада бейнелеушіге
белгіл бір қатынас орнығып, қоршаған әлем жөніндегі білімі
нақтыланып, көбейе түседі. Балалар сабақ кезінде түрлі материалдармен
жұмыс жасауға дағдылар мен іскерліктерге ие болады, оларда
болмыстың заттары мен құбылыстарын бейнелеу процесінде бұл
іскерліктерді шығармашылықпен пайдалануға үйренеді.
Мектепке дейінгі ересек жастағы баланың айналасындағыны берудегі
бейнелеу мүмкіндіктері шектеулі. Бала қабылдағанының барлығы бірдей
оның суреті немесе мүсіні үшін тақырып бола алмайды.
Бейнелеу өнеріне баулудың маңызды міндеттерінің бірі – түрлі материалдармен жұмыс жасау техникалық тәсілдерін
меңгеру.
Бейнелеу іскерлігі затттың формасын, оның құрылысын, түсін және басқа сапаларын бере білу, нақышталатын
форманы ескере отырып, ою-өрнек жасай білу қабілетінен тұрады. Бейнелеу іскерліктерімен техникалық дағдылар
тығыз байланысты. Кез келген затты бейнелеу үшін кез келген бағытқа сызықтарды еркін және жеңіл жүргізе білу
керек, ал осы сызықтардың көмегімен заттың формасын қалай беру керек – мұның өзі бейнелеудің міндеті болып
табылады.
Бейнелеу өнеріне үйретудің әдістері мен тәсілдері:
Бақылау.
Заттарды пайдалану.
Үлгіні пайдалану.
Картиналарды пайдалану
•Балабақшада бейнелеу және құрастыру әрекеті жөніндегі ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде шартты түрде көрнекі
және сөздік деп бөлінетін тәсілдер пайдаланылады. Балалар бақшасына тән тәсілдер тобы ойын тәсілдерін құрайды.
Ал үйрету тәсілі сабақтардағы іс-әрекеттердің ерекшелігін анықтамайды бар болғаны тар көлемде үйрету маңызына
ие, неғұрлым жеке, көмекші құрал.
•Заттарды пайдалану.
•Натурамен жұмыс жасау затты белгілі бір қашықтықта, сурет салушының көзіне қатысы жағынан ол қандай болса,
сондай жағдайда бейнелеуді көздейді. Оны неғұрлым сипаты жағынан қабылдайтындай етіп орналастырады.
Тәрбиеші натураны балалармен бірге егжей-тегжейлі қарап шығып, талдау процесіне бағыт беріп, оны сөзбен және
ым-ишарамен жеңілдетіп отырған жөн. Мысалы, ересектер тобында шырша бұтағының натурасынан сурет салған
кезде балалар бұтақшалардың орналасуын кеңістікте, сол жақ пен оң жақ бұтақшалар тармақтары мен көлемін
беріп, қара қошқыл немесе ашық өңде қалың қылқан жапырақтардың суретін салады. Осы мақсатта жапырақтар,
бұтақтар, гүлдер, жемістер мен ойыншықтарды пайдалануға болады.
•Үлгіні пайдалану.
•Натура сияқты үлгі де үйрету әдісі және жекелеген тәсіл ретінде де пайдаланылады. Бейнелеу іс-әрекеті түрлерінде
көбінесе декоративтік және конструкциялық жұмыстарда үлгі үйрету әдісі ретінде қолданылады.
3.Бейнелеу және құрастыру әрекетінің келесі түрі - сурет аппликация.
Аппликация сабақтары процесінде балалар өздері бөліктері
мен силуэттерін қиып, жапсыратын алуан түрлі заттардың қарапайым да
күрделі формаларымен танысады. Силуэетті кескінді жасау үлкен ой мен қиял
жұмысын талап етеді, өйткені силуэетте кейде заттың негізгі белгілері болып
табылатын детальдар болмайды.
Аппликация сабақтары математикалық түсініктердің дамуына мүмкіндік
туғызады. Мектепке дейінгі балалар аса қарапайым геометриялық формаларының
аттарымен, белгілерімен танысады, заттардың және олардың бөліктерінің
кеңістікте орналасуы мне көлемі туралы түсінік алады. Осы күрделі ұғымдарды
балалар декоративтік ою-өрнек жасау процесінде немесе затты бөлік-бөлігі
бойынша бейнелеген кезде оңай ұғып алады.
Сабақтардың барысында мектепке дейінгі балалардың бойында түсті, ритмді,
симметрияны сезу дамиды және осының негізінде көркемдік талғам
қалыптасады. Оларға түсті өздері жасау немесе форманы бояу керек емес.
Балаларға түрлі түстер мен реңктегі қағаздарды бере отырып оларды әдемі
үйлесімді таңдай білуга тәрбиелейді
VI.Тапсырма«Бір қарындашпен сурет салу».
Бір тапсырма кезінде екі жұптың біріге отырып жұмыс істеуі негізінде өтеді. Қатысушылар жұп құрып, үстелдерге
отырады да, алдарына 1 қарындаш пен 1 парақ қағаз алады. Екеуі бір қарындаш (біреуі үстінен, екіншісі астынан
ұстауы мүмкін) алып, бір уақытта сурет салуға тырысады. Оларға сурет туралы сөйлесуге немесе салатын сурет
жөнінде келісіп алуға тыйым салынады. Бірге отырып салуға 5 минут уақыт беріледі. Аяқталған суреттің тақырыбын
жазып, бұрышына қол қояды. Суретке бір атын ғана жазуға рұқсат етіледі. Біз көріп отырғандай, тапсырма бірте-бірте
күрделене түсіп, бір-бірімен қарсыластар болуына мүмкіндік береді.
Тапсырманы орындап болғаннан кейін қатысушылар дөңгеленіп отырады. Әр жұп өздерінің шығармаларын
көрсетіп, оны суреттеп береді. Сондай-ақ олар сурет салу кезіндегі жағдайларды айтып береді. Кім бірінші салғанын,
сурет салу кезінде кім басшы болды, кім оған бағынды, қарсы пікірлер болғанын, қалай жоспардың орындалғанын,
қалай аталғанын, қолдың қойылғанына тоқталады.
VII.Тапсырма
Доптардың суретін теңестіріп салу.
Жауап: Доптардың суретін теңестіріп салу арқылы түс, әрі теңестіру ұғымдарына зейінін тұрақтандырады.
Бала ойлауын анықтауға арналған тапсырмалар.
VIII.Тапсы

Ұқсас жұмыстар

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІ

Перцептивті модельдеу әрекеті

Бейнелеу өнерінің әдістемелік негіздері

Мектепке дейінгі жастағы баланың сенсорлық дамуы

Сәулет өнері туралы түсінік

Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесі

Мектеп жасына дейінгі балалар шығармашылығы

Пейзаж суреттер

Қолданып жүрген санамақтарымнан мысал келтірейін

Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық процестер коррекциясы

Пәндер