Д. Рикардо Саяси экономияның және салық салудың принциптері

Презентация қосу

Д. Рикардо «Саяси экономияның
және салық салудың
принциптері»

Орындаған: Какен Аянбек.
Д. Рикардо халықаралық экономикалық
қатынастар ерекшеліктерін атай отырып,
халықаралық өзара тиімді сауда үшін А. Смит
принциптерін ұстан кедергі келтірмейтінін
көрсететін модель жасады. Д. Рикардо
салыстырмалы артықшылықтар заңын ашты: ел
өндіруде ең көп абсолютті артықшылықтарға ие
тауарларға (егер ол екі тауар бойынша
абсолютті артықшылыққа ие болса ) немесе аз
абсолютті артықшылыққа ие емес (егер бірде-
бір тауарбойынша абсолютті артықшылығы жоқ
болса) тауарлар экспортына мамандануы қажет.
Д. Рикардо «Саяси экономияның
және салық салудың принциптері»
деген еңбегінде (1987 жылы) екі
мемлекет арасындағы айырбас қай
шектерде тиімді екенін және
халықаралық маманданудың
критерийлерін айқын көрсете
отырып, классикалық теорияны
тығырықтан шығарды. Әрбір ел ең
әуелі өзіне неғұрлым мол табыс
әкелетін, ондағы өз артықшылығы
соғұрлым басым немесе бәсеңдеу
болып келетін өндіріске
мамандануға мүдделілік танытады.
Д. Рикардо атап көрсеткендей, елдің
ешбір өндірісте абсолютті
артықшылығы болмаса да, сауда екі
жақ үшін де тиімді. Тіпті сауда
болмаған жағдайда да, екі ел
арасындағы баға қатынасындағы
сәл айырмашылықтың өзі әрбір ел
үшін салыстырмалы артықшылыққа
қол жеткізеді (егер саудалы қарым-
қатынастардың орныққанын есепке
алсақ), яғни басқа тауарларға
қарағанда, өндірісі анағұрлым тиімді
тауар өндіріліп, тап осы тауар
Сонымен, Рикардо салыстырмалы
артықшылық заңы пайда болды.
Жоғарыда атап көрсеткендей, ол
бойынша, әрбір елдің белгілі бір
тауарды шығаруда салыстырмалы
артықшылығы болады және оны
сауда кезінде басқа тауарларға
айырбастау тиімді. Екі тауар
өндіруден абсолютті шығындар
деігейі жоғары елдерде тауар
айырбасынан пайда ала алады.
Д.Рикардо А. Смиттің абсоютті артықшылықтар туралы идеясын
тек жеке жағдай ретінде ғана енген өзара тиімді сауда мен
халықаралық маманданудың анағұрлым жалпы принциптерің
қалыптастырады. Рикардо сыртқы экононмикалық қызметтің
ерекшеліктерін анықтауға үлес қосты. Ол өз еңбегіңде былай деп
жазды: «Бір елдегі тауардың салыстырмалы бағасын реттейтін
ереже екі немесе мемлекеттер арасында айырбасталатын
тауарлардың салыстырмалы бағасын реттей алмайды».
Салыстырмалы артықшылықтар теориясы әмбебап немесе
универсалды болып табылады. Ол тек ұлттар арасында ғана
емес, сонымен қатар, аймақтар, кәсіпорындар, ұлттық
шаруашылықтар ішіндегі адамдар арасындағы кез келген еңбек
бөлінісінің артықшылықтарын негіздейді. Алайда, ол, ең алдымен,
халықаралыө еңбек бөлінісінің өажеттілігін теориялық тұрғыдан
растайды және экономикалық ғылымдар тарихында оны бірінші
үлгісі ретінде қарастырады.
Модельдеу Батыстың экономикалық ғылымында халықаралық
еңбек бөлінісі мәселелерін талдаудың негізгі әдісіне айналды.
Салыстырмалы артықшылықтар теориясы – халықаралық
сауданың бағыттары мен себептерін түсіндіретін жұртшылыққа
кеңінен танымал классикалық негіз болып табылады.
Рикардо атап көрсеткендей, елдің ешбір өндірісте абсолютті
артықшылығы болмаса да, сауда екі жақ үшін де тиімді. Тіпті сауда
болмаған жағдайда да, екі ел арасындағы баға қатынасындағы сәл
айырмашылықтың өзі әрбір ел үшін салыстырмалы артықшылыққа қол
жеткізеді ( егер саудалық қарым-қатынастардың орныққанын есепке
алсақ), яғни басқа тауарларға қарағанда, өндірісі анағұрлым тиімді

тауар өндіріліп, тап осы тауар басқасына айырбасталып, экспортқа
шығарылуы тиіс.
Сонымен, Рикардо салыстырмалы артықшылық заңын ашты: ол
бойынша, әрбір елдің белгілі бір тауарды шығаруда салыстырмалы
артықшылығы болады және оны сауда кезінде басқа тауарларға
айырбастау тиімді. Екі тауар өндіруден абсолютті шығындар деңгейі
жоғары елдер де тауар айырбасынан пайда ала алады.
Салыстырмалы артықшылықтар теориясы әмбебап болып табылады.
Ол тек ұлттар арасында ғана емес, сонымен қатар, аймақтар,
кәсіпорындар және ұлттық шаруашылықтар ішіндегі адамдар
арасындағы кез-келген еңбек бөлінісінің артықшылықтарын
негіздейді. Алайда, ол, ең алдымен, халықаралық еңбек бөлінісінің
қажеттілігін теориялық тұрғыдан растайды және экономикалық
ғылым тарихында оны бірінші үлгісі ретінде қарастырады.
Алдыңғы қатарлы елдердің машина өндірісіне өту кезеңінде Адам Смит халықаралық саудадағы тиімділік
туралы мәселе қойды. Өзінің меркантилизмді сынауға арналған атақты «Халықтар байлығының себептері
мен табиғаты туралы зерттеу» (1776 ж.) атты еңбегінде, ол мемлекетке сыртқы рынокта сату ғана емес, сатып
алу да тиімді болатынын болжап, қай тауарды экспорттау және қай тауарды импорттау тиімді болатындығын
анықтауға тырысты. А.Смиттің бұл тәсілін әдебиеттерде абсолютті артықшылық теориясы деп аталады.
Д.Рикардоның салыстырмалы артықшылық теориясы өз бастауын осы А.Смиттің абсолютті артықшылық
теориясынан алады.
А.Смит идеясын жай модель арқылы сипаттауға болар еді. Бірақ әрбір модель абстрактылы болғандықтан,
оны талдау үшін бірнеше шарттарды еңгізу қажет. Аталған шарттар төменде көрсетілген:

1-шарт. Әлемде тек екі мемлекет бар.

2-шарт. Бұл елдерде тек екі тауар өндіріледі.

3-шарт. Елдер арасындағы сауда ешбір шектеусіз жүзеге асырылады.

4-шарт. Халықаралық сауда үйлестірілген (импорт экспортпен төленеді).

5-шарт. Өндіріс факторлары елдер арасында ауыспайды.

6-шарт. Тауардың бағасы мен өнімділігіне еңбек қана әсер етеді.

7-шарт. Өнім шығарылуы мен еңбек арасындағы арақатынас тұрақты (көлем тиімділігі).

8-шарт. Өндіріс факторлары салалар арасында еш шектеусіз ауыса алады.

9-шарт. Екі ел мен екі салада жетілген бәсеке орын алады.

Салыстырмалы артықшылықтар
теориясы қарапайым болғанымен,
оны абстракты түрде түсіну едәуір
қиын. Осы тұжырымдаманы
меңгерудің ең жақсы әдісі – оны
бейнелейтін мысалдар мен үлгілерді
қарастыру болып табылады.
Өз заманының көптеген
экономистері секілді, Рикардо да өз
теориясын жетілдіру барысында
мынадай көрнекті және нақты
мысалға сүйенеді: Англия мен
Португалия арасындағы шарап пен
мата айырбасы. Өзгелері сияқты,
Рикардо да осы тауарлардың құнын
оларды өндіруге кеткен еңбек
мөлшерінің өлшем бірлігін қолдану
арқылы бағалайды (еңбек құны
қағидасы)

Ұқсас жұмыстар

А. Смит пен Д. Рикардо көзқарастарымен теориалары. Сауда теориалары

Халықаралық еңбек бөлінісі, интеграция

Салық жүйесінің қалыптасуының теориялық аспектілері

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ПӘНІ

Халықаралық құн мәні

Салықтар қызметтері

Салық және салық салу туралы

Салық тәуекелі түсінігі

Салық және салық салу курсы

Өндіріс факторларынан түсетін табыстар

Пәндер