Күріш туралы

Презентация қосу

Күріш
Тексерген Оразбаев Серік профессор
Орындаған Айтжанқызы Майгүл ПА-304
Халық шауашылыұтағы маңызы,өсірілетін
аудандары,өнімділігі,сорттары
Күріш-бағалы жармалы дақыл Күріш- дүниежүзі халыктарының
(Қытай,Үндістан,Корея,Вьетнам және баска елдердін халықтары)жартысынан
астамының сүйіп жейтін асы,өйткені ол басқа жармалық дақылдармен салыстырғанда
әрі дәмді,әрі сіңімді Ол дәнінде 70 проценттей крахмал,7,5процент белок және аздап
0,5прцент май болады
Күріштін сабаны жоңары сортты қаңаз,құрылыс материялы,арқан есіледі.Сондай-ақ
одан әр түрлі сәнді қалпақ үйде киетін жеңіл аяқ киім,еденге төселетін шағын
кілемдер,әшекей бұйымдар жасалады.
Күріштін 1 кг сабанында 0,25 мал азыктык өлшем болңанмен,ол нашар
қортылады.Бірақ орналасқан. Сонымен қатар ол Алматы облысының Балхаш
ауданында(Ақдала алқабы),Талдықорңан облысыоған концентраттар қосылса оны мал
азығы ретінде пайдалануға әбден болады.Күріш егісі негізі бізде Қызылорда облысында
ның Қаратал ауданында және Оңтүстік Қазақстан облысының Шардара ауданында
өсіріледі.1990жылы республикада күріш егісінің көлемі124,0 мың гектар,ал әр гектардан
алынңан өнім 52,5центнер мол өнім алуға болады.Күтіп -баптай білсе күріштен мол өнім
алуға болатынын тәжірбие көрсетіп тұр. Мәселен,екі мәрте Социолистік Еңбек Ері
Ыбырай Жақаев кезінде күріштің әр гектарынан 171центнерден өнім алды.Бұл
дақылдың мол мүмкіндігінің кепілі.
Қазақстанда 1991жылы күріштің 12 сорты аудандастырылып,себілді, олар-
Авангард,Золотистый,Кубань-3,Краснодарский-424,Лазурный,Лимон,Маржан,
Сыртқы ортаның факторларына
қойылатын талаптар
Күріш- жылылықты сүйетін дақыл.Оның–өнуіне
қолайлы температура 11-12 градус, ал 14-15
градус жылылықта. ол тез және тегіс коктеп
шыгады Күріштің өсу кезеңіндегі қолайлы
температура-25-30 градус шамасында Оның
жаңа шыққан көгі үшін 3000-3500 градус
жылулық қажет
Барлық ауыл шаруашылық дақылдардың ішінде
суды коп пайдаланатын да осы күріш.Оның
орташа алған транспирациялық коэффициенті
500-600-ге тең болады.
Өсу кезінде суға мұқтаждығы әр түрлі.Суды ең
көп қажет ететін кезі түптенуден шашақ шығаруға
дейінгі кезең. Кездерде күріш атыздарындығы
судың тереңдігі 15см болуы керек.
Бір гектар күріш егісіне 15-18 мың текше метр су
жұмсалады
Өсірудің интенсивті технологиясы және
жинау
Алғы дақыл күрішті бір жерге екі,әрі кетсе үш жылдан
артық себуге болмайды . Өйткені батпақтанып және
сортаңданып кетеді .
Мұнымен қатар топырақтың ауа құбылымы
бұзылады,анаэробты процес жүріп,алюмини,темір
металдарының шала тотықтары пайда болады,сөйтіп күріштің
өсуіне зиян келтіреді Сондықтан жақсы алғы дақыл егістен
кейін орналастырудың үлкен маңызы бар Ғылыми-зерттеу
мекемелері мен озық шаруашылықтардың тәжірбие күріштің
ең жақсы алғы дақылы жоңышқа екенін көрсетеді .Одан
кейінгі тиімді алғы дақыл жоңышқа тыңының аударылған
алқабы . Күріш ауыспалы егісінде екпе немесе таза пар
енгізген дұрыс,одан кейін күрішті бір екі жыл егуге
болады.Қазахстанда негізінен күріштің 7 танапты ауыспалы
егісі игеріледі.Оған дақылдардың орналасуы мынадай:
Жіктелуі.
1,2-ші танап жоңышқа-күріш
3,4 танап-күріш
5-ші танап екпе немесетаза пар,әйтпесе
сүрлемдік жүгері
6,7-ші танап-күріш
Тыңайту
Ылғи өсетін күріш егісіне миниралдық Калий жеткілікті болуы
және органикалық тыңайтқыштар енгізу қажет.Күріш оны өсу кезеңінің
аса тиімді Тыңайтқыштарды қолдану екінші жартысында көбірек
жердің мелирататциялық жаңдайына,
топырақтың құнарлыңына,алынатын
пайдаланады.Күріштің осындай
өнімнің мөлшеріне тікелей байланысты биологиялықерекшеліктерін
Мысалы,бір гектардан 1 тонна дән ескере отырып миниралдық және
және сол шамалас сабан алынғанда жыл органикалық тыңайтқыштарды
сайын күріш топырақтан 25 кг азот,15 кг қолдану оның өнімін арттыруға
фосфор және 30 кг калий пайдананады
жәрдемдеседі.
Күріш азотты ұнатады.Оған аса зәру
шағы - түптену мен генеративтік органда Топырақты органикалық
рының құралу кезеңі. Азот тапшы заттардың қорын молайтуда
болса,күріш баяу өсіп ,нашар түптенеді күріштін алғы дақылы ретінде
және шашақтары нашар дәндейді

пайдаланылатын жоңышқаның,
Фосфор күрішке көктеп шыққае
уақытта керек.Ол жетіспеген өсімдіктегі жасыл тыңайтқыш ретінде
белок алмасуы бұзылады,тамырлардың егілетін бір жылдық дәнді
осі кешеуілдейді бұршақты дақылдардың маңызы
зор.Сонымен қатар 1гектар жерге
20-30 тонна көң шашу керек.

Миниралдық тыңайтқыштарды негізг енгізу үшін тұқым себер алдында
жер культивациялау кезінде РТТ-4,2, 1-РМГ-4 машиналармен шашып, ЛПЛ-
10-25, БДТ-7 құралдарымен топырақтың 10-12 см тереңдікке сіңіреді.
Егісті азот мниралдық тыңайытқыштармен үстеп қоректендіру АН-2
ұшағымен немесе КА-26 машинасымен күріштің 3-4 жапырағы пайда
болған кезде жүзеге асады, ал қажет қажет болған жағдайда екінші
үстеме қоректендіру өсімдік 6-7 жапырақ жайған кезде жүргізіледі
Қазақстан күріш ғылыми – зерттеу институтының деректері бойынша
оның алғы дақылына байланысты егістікке минералдық тыңайтқыштар
енгізудің тиімді мөлшері мынадай - көп жылдық шөптер қыртысынан
кейін 3ц аммоний сульфаты,5ц суперфосфат,көп жылдық шөптердің
екінші айналымынан кейін кейін гектарына 5-6ц аммоний суперфосфаты,
4ц суперфосфат, ал үшінші жыл күріш егілген жерге-гектарына 7-8ц
аммоний сульфаты,4-5ц суперфосфат беріледі.
Суғару жүйесі
Күріш өндіруді механикаландыру үшін
инженерлік суғару жүйесін жасау керек.Суғару
жүйесінің басты элементі- атыз.Оның көлемі 2-3
гектар шамасында болуы керек.Су ағып кетпеу
үшін танапты айнала биіктігі 30-35 см топырақ
үйіндісімен қоршайды. Атыздың ені 20 м,
ұзындығы 700-1500 м болғаны дұрыс.
Әр атыздын ұзына бойына, бас арыққа
қарама-қарсы тереңдігі ең кем дегенде 0,7 м
қашыртқы арық қазылады.Ол негізінен егістік
бетіндегі артық суды шығаруға арналған
Топырақ өңдеу
Көбіне алғы даөылдарға байланысты.Көп жылдық шөптерден
кейін оның қыртысын сәуір – мамыр айларында 7-8 см тереңдікте
БДТ-2,8, БДТ-4,0 ауыр дискілі тырмалармен өңдейді, содан кейін ПН-
4-35 түренді плугымен 18-20 см тереңдікте (БДТ-7,Ақдала алқабында
25-27 см тереңдікте)жыртады.
Мамыр айында топырақты 8-10 см тереңдікте БДТ-3, БДТ-7
дискілі құралдармен екінші рет өңдейді, содан кейін ПА-3А, Д-20Б
құралдарымен танапты тегістейді.
Топырақ ірі түйіршіктерін үгу және жерді тегістеу үшін егін себер
алдында танапты ЗКК-6А, ЗКК-1,4 катоктарымен нығыздайды.
Күріш көп жылдық шөптердің екінші айналымына себілгенде
топырақ қңдеу наурыз-сәуір айларында 3-4 см тереңдікте БЗТС-1,0
тырмасымен ылғал жабудан басталады.
Сәуір-мамыр айларында танап РЧ-3,6 чизел плугімен 16-18 см
тереңдікте қопсытылса,содан кейін Д-719, Д-20Б, ПА-4А,
құралдарымен танапты тегістейді.
Тұқымды себуге әзірлеу және себу
Тұқымды себер алдында ауада қыздыру қажет.Бұл
жұмысты егін себуге 7-10 күн қалғанда жүргізген дұрыс.
Күрішті суға шашып сепкенде тұқымды себер
алдында 1,5-2 тәлік бойы таза суға немесе қоректік
заттар (5-10 процент аммоний сульфаты) ерітіндісіне
салып жібітеді.
Әр түрлі ауруға қарсы (фузариоз, бактериоз) шара
ретінде тұқымды бояғыш қосылған 1,8-2,3 проценттік
граноназанмен дәрілейді. Оның мөлшері 1т тұқымға 2 кг.
Күрішті ең қолайлы себу мерзімі топырақтың тұқым
сіңірілетін тереңдігі 12-14 градус қызған уақыт немесе
мамыр айының 1-20 жұлдыздары аралығы
Себу мөлшері
Топырақты құнарына, тұқымды сіңіру
тепеңдігіне, себу мерзіміне, сорттың биологиялық
ерекшеліктеріне, танаптың сапасына,
арамшөптерден тазалығына тікелей байланысты.
Көп жылдық шөптердің қыртысынан кейін
сепкендегі қолайлы мөлшері 1 гектарға 7-8
млн,ал мелиорациялық танаптан кейін- 6,0-8,5
млн өнгіш дән
Күрішті СЗ-3,6, СРН-3,6 сеялкаларымен тар
қатарлы немесе тоғыспалы әдіспен 1,0-1,5
тереңдікте себеді.
Егісті күтіп-баптау және жинау
Күріш бүкіл өсу кезеңі бойында танапта судың көлкіп
тұруын тілейтін дақыл.Сондықтан, тұқым себіліп
бітісімен 2-3 күннің ішінде атызға 3-5 .деңгейде су
қойылады.Күріш түптенгенен кейін су деңгейі 12-15 см
дейін көтеріледі.
Күріш егісіндегі 1 жылдық астық арам шөптерді жою
үшін оның 2-3 жапырағы пайда болағанда 1 гектарға
5,6-8,3 л мөлшерінде 72 проценттік ордрам 6Е
гербицидін қолданады.
Көп жылдық арам шөптерді құрту үшін өсімдіктің
толық түптену кезеңінде литр есебімен 1 гектарға мына
гербициттерді қолдануға болады.2,4-Д 40 проценттік
амин тұзы(3-5), 2,4-Д 43 проценттік бутил эфирі.
,
Күріш жинау
Ең жауапты кезең. Оны ору қыркүйек-
қазан айларында жүргізіледі. Шабу кезінде
жер атыздарға су құю тоқтатылады,
сондықтан күріш толық піскен кезде
атыздардағы су тартылып жер құрғайды.
Ең алдымен ЖНУ-4,ЖРК-5 жаткаларымен
шашақ дәннің 85-90 проценті толық
піскенде күріш дестеге салынады,содан 3-5
күннен кейін СКД-5Р, СКПР-6, СКПД-6
комбайндарымен жинап, бастырады.
Қортынды
Күріш осіру өте күрделі жұмыс, оның адам
тіршілігі үшін өте пайдасы зор дақыл.Оны
әр ұлттың дастарханынын көруге болады,
біз оның сорттарын дамытып, күтуіміз
керек
Пайдаланған әдебиеттер
1. Қ. К. Әрінов, Қ.М. Мұсынов, А. Қ. Апушев,
Н.А. Серепаев, Н.А. Шестакова. С.С.
Арыстанғұлов Өсімдік шаруашылығы,
Алматы 2011ж
2. Интернет желісі.

Ұқсас жұмыстар

Корей халқының тамақтану ерекшеліктері

Күріштің гүлшоғыры

Кү ріш масасы

Астық тұқымдастардың көпшілігі азықтық өсімдіктер

Күріш жайлы

Астық тұқымдастардың гүлдері ұсақ

Күріш дақылының шаруашылықтық маңызы

Күріш тұқым шаруашылығы

КҮРІШ ӨСІМДІГІ

Күріш

Пәндер