Патогенділігі бойынша микроорганизмдердің жалпы сипаттамасы

Презентация қосу

С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина
университеті

Кафедра: Микробиология, вирусология және
иммунология

Тақырыбы: Патогенділігі бойынша
микроорганизмдердің жалпы сипаттамасы

Қабылдаған: Жакубалиева Г.Л.
Орындаған: Ахимбекова С.А.
Топ:08-001
Факультет: ҚДС
Жоспары:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1) Патоген микробтар
2) Күйдіргі
3) Оба микробтары
4) Азиялық холера
III. Қорытынды
Микроорганизмдер-көбінесе бір клеткалы, өте ұсақ,
жай көзге көрінбейтін тірі организмдер. Олар
миллиметрдің мыңнан бір бөлігі- микронмен өлшенеді.
Бұлардың құрылысын, сыртқы пішінін және қозғалысын
зерттеу үшін кем дегенде 400-500 есе үлкейтетін арнаулы
аспап микроскоп қолданылады. Микроорганизмдер бір
жерге топталғанда ғана оларды жай көзбен көруге болады.
Әлемде көп клеткалы және бір клеткалы
микроорганизмдерден басқа клеткалық құрылымы жоқ
тіршілік иелері- вирустар мен бактериофагтар болады.
Микроорганизмдер жасушаға дейінгі (вирустар-Vira
патшалығы) және жасушалық (бактериялар,
саңырауқұлақтар, қарапайымдылар) пішіндерімен
берілген.
Жұқпалы аурулардың қоздырғыштары- патоген
микробтар. Жұқпалы аурулардың таралуы адам мен
жануарлар организмінің беріктігіне, яғни сол ауруға қарсы
тұра алатындық қасиетіне байланысты. Мысалы: тауық
топалаңмен мүлде ауырмайды, тіпті оларға топалаң
микробы қолдан жұқтырсаңыз да ауырмайды. Егер басқа
бір аурумен ауырып, адам организмі нашарласа, онда
туберкулез микробына организмнің қарсы тұрарлық қасиеті
әлсірейді де адам туберкулезбен ауырады.
Ауру қоздырушы, яғни патогенді микробтар бір
адамнан екінші адамға тікелей жұғуы мүмкін. Мысалы:
мерез ауруын қоздырушы гонококк микробы, әсіресе әйел
мен еркектің жыныстық қатынасы кезінде, ал әр түрлі іш
аурулары кір қол немесе заттар арқылы таралады.
Әрбір патоген микробтар тек бір ауруды ғана
қоздыруы мүмкін, яғни олардың атқаратын қызметі
жекелеген болады. Кейде адамдарда белгілі бір
аурулар тек жануарлардың бір түрінен жұғады.
Мәселен, маңқа ауруы адамға жылқы немесе
мысықтан жұғады. Ал кейбір ауру адамға қауіпсіз.
Мысалы, ит, шошқа және ірі қара обасы адамға
қауіпсіз.
Жұқпалы ауру қоздырғыштары біздің
организмге түрліше зиянды әсер етеді. Зиянды
микробтардың көпшілігі организмді уландырып,
нерв жүйесін, жүрек қызметін, қан тамырларын
және ішкі мүшелердің барлығын зақымдайтын
түрлі улы заттар бөліп шығарады.
Күйдіргі- біздің дәуірден мың жылдай бұрын белгілі
болған. Атақты Гомер IX ғасырда малды және адамды
қырғынға ұшыратқан “қасиетті от”, яғни күйдіргі туралы
өз еңбектерінде жазған болатын. Бұл ауру әуелі Италияда
етек алып, содан кейін Европаға ауысты.
Күйдіргіні қоздырғыш бациллус антрацис, ірі
таяқшалар, қозғалмайды, ауалы жерде спора түзеді.
Сондықтан оларды бацилдарға жатқызады. Клеткаларын
қоршап тұратын капсулалары бар. Грам әдісімен боялады.
Бацилдар бір немесе қос-қостан, көбіне шағын тізбек
түрінде орналасады. Спора тек оттегі бар жерде ғана түзіле
бастайды. Егер температура +12-тан төмен, +42-тан
жоғары болса да спора түзілмейді. Споралары сопақша,
клетканың орта шеніне орналасады. Өніп өсуі үшін ең
қолайлы температура +30-37.
Топырақта күйдіргі микробының споралары бірнеше
жыл бойына сақталады. Күн сәулесі де клеткалар мен
спораларға жойқын әсер етеді, олар I проценттік
формалинде және 10%-тік күйдіргіш натрийда екі сағаттан
5%-тік фенолда бір тәуліктен кейін қырылады.
В.В.Архипованың мәліметіне қарағанда жоңышқа, сиыр
жоңышқа, бидай, қара бидай, сарымсақ және рауғаштардың
тамырынан бөлінетін заттар бұл микробтарға зиянды әсер
етеді екен.
Ауыл шаруашылық малына күйдіргіге қарсы актив
иммунитет жасау мақсатында оларға Ценковский
вакцинасын егеді. Оларға 12-13 айға дейін иммунитет жақсы
сақталады. Сарысудан даярланған вакцинаны адамға да егіп,
онда иммунитет жасауға болады.
Күйдіргінің ғылыми аты Сібір уытты жарасы. Ол ауруды
қойда топалаң, сиырда қараталақ, қарасан, жылқыда
жамандат, түйеде ақшелек, адамда күйдіргі деп атайды.
Ауру әдетте организмнің өлуімен аяқталады. Адам,
кемірушілер және түйе обасының бәрінің де қоздырғышы
біреу. Бұл ауру өте тез таралып, шапшаң өтеді.
1986 жылдан бастап Үндіде оба кең таралды. Үнді сол
кезде ағылшын отары болатын. Мұнда жыл санап мыңдаған
адам қырылды. Обаның бір түрі өкпе обасы 1910-1911
жылдары Манчжурияда ұшқындап, бірқатар адам өмірін
жойды.
Оба бактериясы (Pasteurella pestis) қысқа таяқшалар,
кейде бір бірден, кейде тіркесіп, ұзынша шынжыр тәрізденіп
орналасады.
Қазір оба микробынан жасалған вакциналар барлық
елдерде осы ауру пайда болар алдынан кеңінен қолданылып
жүр.
Әдетте оба микробы ұзақ уақыт сақталып қалады.
Сондықтан болса керек анда санда болса да кейбір
мемлекеттерде бұл ауру байқалып қалады. Оба
микробтарының биологиясын және оның таралу кезеңдерін
зерттеген орыстың көрнекті ғалымдары Д.К.Заболотный мен
И.А.Деминский.
Оба микробы адам денесіне ене қалса, көбінесе олар
лимфалық тамырлар арқылы бездерге ауысады, ол жерлер
ісініп, іріңдейді де, көлкілдеп тұрады. Оны бөртпе оба деп
атайды. Ол көбінесе қан тамырлары арқылы таралады. Егер
оба микробы өкпеге ене қалса, оба пневмониясын
қоздырады.
Қазіргі оба вакцинасы әлсіретілген оба микробынан
жасалады және адамға міндетті түрде егіледі. Осының
нәтижесінде адам обаның жеңіл түрімен ауырып тұрады да,
онда иммунитет пайда болып, ол екінші рет ауырмайды.
Азиялық холера (тырысқақ). Тырысқақ ауруының
отаны Үндідегі Бенгалия және Ганг өзенінің төменгі
ағысының жағалаулары. Сондықтан оны Азия тырысқағы
деп те атап кеткен.
Бұл аурудың нағыз қоздырушысы-тырысқақ микробы,
яғни холера вибрионы екені 1880 жылдары белгілі болды.
Оның пішіні кәдімгі үтір тәріздес.
Алғаш рет оны 1883 жылы Р.Кох тапқан болатын. Ол
Египеттегі осы тырысқақ ауруынан өлген адамдардың
нәжістерінен микробты бөліп алып зерттеген.
Ауру тым ауыр өтеді, кейде ауырғандардың 40-50% қаза
табады. Ауру тек адамнан жұғады. Табиғи жағдайда ешбір
тірі организм онымен ауырмайды. Лаборатория жағдайында
жануарларға тырысқақ жұқтыру аса қиынға соғады.
Тырысқақ үтіршесі қозғалғыш, шеттерінде жіпшелері
бар, спора да, капсула да түзбейді. Көбінесе екі екіден “S”
өзгергіш келеді. Крахмал, гликоголь бар қоректік ортада
таяқша тәрізденіп, бұйраланып, жіпшеленіп, шар тәрізді
болып, тіпті ашытқы саңырауқұлақтары сияқтана да өніп
өседі. Әдеттегі қоректік ортада олардың түрі қайтадан “үтір”
тәрізденеді. Ортада аз ғана мөлшерде қышқыл болса, ол өніп
өсе алмайды. Жалпы орталыққа жеке у бөлмейді.
Организмде вибрион өніп өскенде ғана адамды улайды.
Сонда олар эндотоксиндер бөлетін болады.
Тырысқақ ауруымен ауырғаннан кейін адамда иммунитет
пайда болады да, екінші қайталап ауырмайды. Организмдер
мұндайда вибрионды ерітіп жіберетін антителлалар түзіледі
деген пікір дәлелденіп отыр.
Қазіргі кезде өлтірілген тырысқақ вибрионынан
жасалған вакцинаны қолданады. Ол құрғақ және сұйық
күйінде шығарылады. Тырысқақ микробынан даярланған
вакцинаның бір миллилитрінде 4 миллиондай вибриондар бар.
Осындай вакцинамен аралығын 7-10 күннен ала отырып үш
рет егеді.
Әрине тырысқақ ауруы біліне бастағанда басқа да
сақтандыру шараларын қолдану қажет: қайнатылмаған суды
ішуге, жуылмаған жемістерді, көкөністерді жеуге болмайды,
мұндайда жеке бастың гигиенасын сақтау қажет.
Адамда ұзақ уақыт қауіп төндірген аурулардың бірі
дифтерия.
Өткен ғасырда атақты француз жазушысы Мопассан
“Суда” деген әңгімесінде дифтериядан аса қиналып, яғни
дифтерия жарғақшаларының жұтқыншақта тығылып, одан
адамдардың тұншығып өлетінін аса шеберлікпен жазған
болатын. Әрине, Мопассан сол кезде етек алған ауруды
бақылап содан алған әсерін ғана баяндаған болатын.
Дифтерияны жіңішке, ұшында дөңгелекше дәнешіктері
бар, ерекше таяқша бактериялар қоздырады. Оны алғаш рет
1883 жылы ауру адамнан Клебс бөліп алған болатын. Ал
1894 жылы Леффлер таза микробты зерттеді. Дифтерия
таяқшасы, тек адамда ғана ауру қоздырады. Табиғатта
жануарлардың қайсысында болмасын дифтерия
байқалмайды.
Дифтерия таяқшалары жіңішке, кейде түзу, кейде
иілген, шетінде дәншіктер бар. Бактериялар қозғалмайды,
жіпшелері жоқ, капсула және спора түзбейді. Грам әдісімен
боялады. Кейде олар қосақтала орналасса, кейде латынның
әріптеріне ұқсап, бірнеушеден жиналады. Дифтерия
таяқшалары аэробтар, кейде олар факультативті анаэробтар
да болып тіршілік етеді. Барлық қоректік ортада, әсіресе
сарысуда, қаннан жасалған ортада жақсы өніп өседі.
Дифтерия таяқшалары 30 градус суықта да тіршілігін
жоймайды. Бірақ химиялық заттар бұл таяқшаны лезде
өлтіріп жібереді.
Бұл ауру, әсіресе жас балаларда көп байқалады.
Сондықтан оларға алғашқы жылдың өзінде-ақ вакцинаны
егіп, иммунитет туғызады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
С.Ә.Әміреев, Ә.Ә.Табаева “Жалпы микробиология”
Алматы, 2008.
Нәжмедин Шоқанов “Микробиология” Алматы, 1997.
www.google.ru

Ұқсас жұмыстар

Биологиялық қауіпсіздік деңгейлері

Патогенділігі бойынша микроорганизмдердің жалпы сипаттамасы жайлы

Инфекциялық ауру

Инфектология ғылым түрінде және оның микробиологияда алатын орны.Инфекциялық процесстің сипаттамасы.Бактериялардың және вирустардың патогенділіг және токсигенділігі.Патогенділік және токсигенілік факторларының генетикалық бақылауы

Микробтардың микроорганизмге енуі

Жұқпалы аурулардың клиникалық сипаты

Микроорганизмдер колония санын анықтау

ДЕЗИНФЕКТАНТТАРҒА ГАРДНЕРЕЛЛАЛАР

Вирустардың таксономиясы

Микроорганизмдер систематикасы

Пәндер