Қазақстанның қазіргі замандағы мұнай өнеркәсібі

Презентация қосу

Қазақстанның қазіргі замандағы мұнай өнеркәсібі

Мұнай, газ, көмір өнеркәсібі–дүниежүзілік энергетиканың негізі. Мұнай
өнеркәсібінің ерекше үлкен маңызы бар.
Қазақстан Республикасы да әлемдегі ежелден мұнай өндіруші елдер
қатарына жатады. Оның тарихы 1899 жылы Атырау облысының
Қарашұңғыл елді мекеніндегі С. Леман экспедициясы қазған №7 ұңғыдағы
(барлығы 21 ұңғы бұрғыланған) 40 метр тереңдіктен жеңіл мұнай
атқылауынан бастау алғаны белгілі. Сөйтіп 1997 жылға дейін Қазақстан
қойнауынан 617 миллион тонна мұнай, 110,969 миллиард текше метр
жаңғыш газ өндірілді. Еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін жүргізілген
барлау жұмыстары оның алынбаған қорлары әлі де мол екендігін анықтап
берді. Барлау жұмыстарының алғашқы кезеңінің өзінде 5,3 миллиард тонна
қара алтын қорының барлығы айқындалып, мұның өзі елімізді мұнайдың
дәлелденген қоры жөнінен әлемдегі он екінші орынға шығарды. Сонымен
қатар 2015 жылға таман мұнай өндірудің көлемі бойынша әлемдегі
алғашқы ондық елдерінің қатарына қосыламыз деген болжам да бар .
Қазіргі кезде, қазақ даласында бірнеше мұнай-газ саласында мекемелер
мен қызметкерлер өз жұмысын атқарады. Мысалы: Орал-Каспий мұнай
қоғамы (ОКМҚ), «Ембі-Каспий», «Ағайынды Нобельдердің серіктестігі»,
«Ембі», «Орал мұнайы» және басқалары ең ірілері болды. 1894 ж.
петербургтық кәсіпкерлер тобы мұнай кен орындарын іздеуге және
барлауға концессия алды.
Мұнай өндіру тарихында 1912 жылғы 10 сәуірдегі
үкіметтік актімен құрылған «Ембі» мұнай-кәсіпшілік
және сауда акционерлік қоғамы (1911-1919 жж.)
ерекше орын алады. Оның құрылтайшылары толық стат
кеңесшісі Э.Л.Нобель, стат кеңесшісі Т.В.Белозерский
және текті құрметті азамат И.И.Стахеев (ҚР ОММ, 681-
қор, 1-тізімдеме, 13-іс) болды. Мұнай-кәсіпшілік
акционерлік қоғамының барлық қаржы операциялары
Орыс-Азия банкі арқылы жүргізілді.
Қазақ даласындағы мұнай-газ өндірісі сонымен қатар,
Кеңес үкіметі тұсында өз дамуын тапты. Батыс
Қазақстанның жер қойнауын кешенді зерттеу бойынша
республикалық ғылыми зерттеулердің қалыптасуында
академик Қ.И.Сәтбаевтың бастамашылығымен 1949
жылы Гурьев қаласында жүргізілген ҚазКСР ҒА-ның
көшпелі сессиясының маңызы зор болды. Сол кезде
оның басшылығымен, мұнай геологиясы, игеру,
бұрғылау техникасы мен технологиясы саласындағы
белгілі ғалымдар мен мамандардың қатысуымен
көмірсутегіні іздеу мен барлаудың, өндіру мен
тасымалдаудың негізгі проблемалары қаралды. Мұнда
В.Федынскийдің, Н.Байбақовтың, П.Авровтың,
Б.Дьяковтың, П.Неволиннің, Ю.Васильевтің,
Н.Чарыгинның, С.Оруджевтың, П.Еникеевтің,
С.Өтебаевтың, Н.Калининнің, Ж.Досмұхамбетовтың,
Н.Имашевтың, Г.Хәкімовтың және басқаларының
еңбектерін атап өткен жөн.
Мұнай алаңы
1956 жылы, тұтастай алғанда, республиканың минералдық-шикізат
ресурстарын, оның ішінде көмірсутегі шикізатын одан әрі өсіруге бағытталған
геологиялық-барлау жұмыстарының бүкіл кешенін орталықтандырылған
жоспарлау және мақсатты жүргізу бойынша Қазақ КСР Геология министрлігі
ұйымдастырылды [22. 12б].
Еліміздегі кен байлықтың бірі мұнай мен газ өнеркәсібінің қарқынды дамуы
айырықша екенін жақсы білеміз. Шетел инвесторларын Қазақстанға өндіріске,
мұнай-газ саласына ауқымды инвестиция салуда. Мұнайгаз саласы Атырау
өңірінде ғана емес, ел эканомикасының өркендеуіне тың серпін берген бірнеше
жоба іске асырылды. Әрине, айтуға жеңіл болғанымен Теңіз Новороссиск
бағытындағы мұнай құбырын тарту үшін қаншама келіссөздер жүргізілді. Осы
жобаның қазақ мұнайын Қара теңізге тіке шығаратын төте дәліз болатыны біраз
елдің қызығушылығын тудырады. Ал, «Теңіз» кен орын мол көлемде инвестиция
құйған «Шеврон» секілді әлемдік тәжірибиесі бар компанияның біздің еліміге
бет бұруында.
Қазіргі кезде Каспий қайраңын игеру бағытында мүдделестік танытқан
шетелдік компаниялар мұнай мен газ дайындау зауытын тұрғызуды қолға алды.
Таяудағы жылдарда теңіз мұнайын игеру басталмақ.
Атасу-Алашанқай құбырының іске қосылуы да қазақ мұнайының және бір
бағытқа тасымалдауына кең жол ашты. Міне осындай жобаларға инветиция
салған шетелдік енвесторларға мұнай мен газ секілді байлықты игеріп қана
қоймай, елдің әлеуметтік дамуына, инфра құрылымдарды жетілдіруге барынша
қолдау білдіруді тапсыруының маңызы айрықша.
Еліміз осы зор көлемдегі шетелдік инвестицияларды игеру арқылы өзінің
өндірістік әлеуетін күшейте бастады. Тек 1992-2001 жылдар ішінде мұнай-газ
саласына 8 млрд. доллар көлемінде шетелдік инвестиция тартылды.
Мұнайды өндіру үстінде
Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасы құрылымындағы
мұнай-газ секторы:
Еліміздің мұнайгаз кешенінің меншікті ішкі құрылымы бар, оның
құрамында мынадай құрылымдық элементтерді бөліп көрсетуге
болады:
өндіру;
тасымалдау;
мұнай мен газды өңдеу.
Өндіретін және тасымалдайтын кәсіпорындар үшін қажетті
мұнайгаз жабдығын, сондай-ақ сауданың көтерме-сауда желісін
(автомобильге май құю станцияларын және басқа) өндіретін
кәсіпорындарды да осында (яғни мұнайгаз кешенінің құрамына)
жатқызған дұрыс. Дәл қазір мұнай өндіру саласы Қазақстан ұлттық
экономикасының құрылымында жетекші орын алып отыр. Салық
түсімдері есебінен ол бюджеттік кіріс бөлігіне едәуір үлес қосуда,
сондықтан да экономика басқа да (экспортталмаған) салаларын және
әлеуметтік саланы қаржылай қолдауға, сондай-ақ тұрғындардың өмір
сапасы стандарттарын орнатуға мүмкіндік береді [25.21-23бб].
Қазақстан Республикасының көмірсутегі әлеуеті бағамдар
бойынша әлемдік қордың жалпы көлемінде айтарлықтай маңызды.
Мұнайдың расталған қоры бойынша Қазақстан әлемнің жетекші елдері
қатарына кіреді. Қазақстан барлық ТМД республикалары арасында
Ресей Федерациясынан кейін көмірсутегі қоры бойынша екінші орынды
иеленеді. Құрлықты қоса алғанда, Қазақстан Республикасының
көмірсутегі шикізатының бекітілген алынатын қоры мынадай: мұнай –
30 млрд.барр. (4.0 млрд.тонна); газ – 3.0 трлн.м3
Қазіргі уақытта мұнай мен газконденсатының расталған қоры шамамен 2,7
млрд.тоннаны құрайды. Егер өндіру жылына 17,5 % өссе және 2015 жылға
қарай қазіргі 35 млн.тоннадан шын мәнінде 400 млн.тоннаға дейін жететін
болса, онда оның барлық көлемі сол 2,7 млрд.тоннаға жететін еді. Мұнайдың
болжамды ресурстарының бағалаулары 3,4 млрд.тонна мен 12 млрд.тонна
арасында өзгеруде, бұл ретте осы тақырыптағы жарияланымдарда қандай
қорлар – геологиялық, яғни жалпы немесе тиімді алынуы мүмкін (каспийлік
өңірдің кенорындарындағы алынатын қор геологиялық қордан 4-5 есе аз)
қорлар ма екендігі туралы сирек айтылатындығы түсініспеушілік тудырады.
Мәселен, әлі барланбаған алынатын қор шамамен 6 млрд. құрасын (АҚШ
Геологиялық қызметінің күрделі еңбектерінде көрсетілген бағамдар бойынша,
орташа есеппен алғанда 2,8 млрд.тонна кезінде, Қазақстан ресурстарының
1млрд. пен 7 млрд.тонна арасында өзгеретіндігін есекеретін болсақ, бұл өте
қуанарлық болжам). Онда, мұнай өндіруді 2015 жылға қарай 400 млн.тоннаға
жеткізе отырып және оны одан әрі осы деңгейді сақтай отырып "саудтық" нұсқа
қолданылған жағдайда, Қазақстанға мұнай 2030 жылға дейін жетер еді. Әрине
бұл Норвегия, Англия, Канада, Қытай және басқа да мұнай өндіруші елдердің
мұнай өндірісінің болжанып отырған 8 және 15 жыл аралығында өзгеретін
пайдалану уақытынан көп. Бірақ, Сауд Аравиясының (өндірудің қазіргі деңгейі
сақталғанда және болжамды ресурстарды ескермегенде 85 жыл) және Ирактың
(120 жыл) қорларын пайдалану мерзімінен және біздің қалауымыздан
анағұрлым аз. Ресурстар туралы жоғарыда айтылған болжамдар кезінде
өндіруді 2015 жылға дейін жылына 10 % өсіре отырып және оны кейіннен 150
млн.тонна деңгейінде ұстап, біркелкі пайдалану нұсқасын қолданған дұрыс
болар еді, бұл жағдайда – мұнай 2067 жылға дейін жетеді. Келтірілген есептер
көп жағдайда шартты сипатқа ие екендігі түсінікті. Бір жағдай анық: мұнай
өндірісін дамыту стратегиясы ұзақ мерзімді негізде және барланған мұнай қорын
ескере отырып, құрылуы және түзетілуі тиіс.
Қазақстанның мұнай мен газын тасымалдауды екі компания жүзеге
асырады: «КазТрансОйл» және «КазТрансГаз» , бұлар «ҚазМұнайГаз» МК АҚ
бала компаниялары болып табылады. ҚазТрансОйл кіріспесінде алты жарым
мың шақырымнан астам магистральды мұнайқұбырлары орналасқан олардың
ішінде – «Өзен-Атырау-Самара», «Қаламқас-Қаражанбас-Ақтау», «Жаңажол-
Кеңқияқ-Орск», «Омск-Павлодар-Шымкент-Шарджоу», қырыққа жуық насосты-
тарту стансалары болса, мұнайқоймасының жалпы көлемі миллион шаршы
метрін алып жатыр. Теміржол цистерналарына құюдағы терминал қуаттылығы
жылына 5 млн. тоннаны құрайды [25. 20-24бб].
«ҚазмұнайГаз» АҚ қарамағында 300 газалу агрегаттары орнатылған 9
мыңнан астам магистралды газқұбырлары, 26 компрессорлы стансалары бар.
Компания халықаралық газ транзиті бойынша қызмет көрсетеді, қазақстандық
газды экспертерлерге жеткізуді жүзеге асырады, сонымен қатар газды ішкі
рынокқа жеткізумен айналысады. Газды Қазақстан территориясы арқылы
халықаралық транзиттеу «Оренбург-Новопсков» және «Союз» (Ресей газы),
«Орта Азия-Орталық» (түркімен мен өзбек газы) магистралды газқұбырлары
бойынша, сонымен қатар «Бұқара-Орал» және «Бұқара газсору ауданы –
Ташкент - Алматы» (өзбек газы) құбырлары арқылы жүзеге асады. Жалпы
көлемдегі тасымалдаудағы Қазақстандық магистралды газқұбыры бойынша
халықаралық транзит 90 процентті құрайды.
Жоспар бойынша 2025 жылға дейін мұнай мен газдан қосымша құны
жоғары көптеген өнім түрлерін алатын өндірістік кешендердің тұтас жүйесі
қалыптаспақ. Жобаның бірінші кезеңін іске асырған жағдайдың өзінде ғана
еліміздің батысындағы Теңіз, Қарашығанақ, Қашаған кен орындарының
шикізатын пайдаланатын бірнеше зауыт тұрғызылып, олар елімізге мұнай мен
газдан түсетін табысты еселей түсетін болады.

Ұқсас жұмыстар

Зырян қорғасын комбинаты

Отын-энергетика кешені. Отын өнеркәсібі. Электр энергетикасы

Орталығы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комбинаты

МҰНАЙДЫ ӨҢДЕУ

ХИМИЯЛЫҚ ШИКІЗАТ ӨНДІРІСІ

Мұнай ЖЭС құбырлары және газ құбырлары

АҚШ-тың қаржы жүйесі

Қазақстанның дәрілік препараттар нарығының жалпы сипаттамасы

Жалпы ішкі долларының ЖІӨ

КӨМІР ӨНЕРКӘСІБІ

Пәндер