Топырақ тұздылығы

Презентация қосу

Топырақ тұздылығы
Суғармалы егістік алқабтардағы топырақ
қабатындағы су және тұз қорының тепе-теңдігінің
өзеруін қарастырған кезде, оны құрамына кіретін
негізгі элементтерін бағалаудың маңызы зор,
өйткені олар агроландшафтық жүйедегі, жалпы қарастырған кезде бір-
тұтас табиғи жүйедегі табиғи жүрістердің қарқынын және бағытын
анықтау үшін өте қажет. Оның құрамына, негізінен биологиялық
өнімділікті, биологиялық айналымның ттиімділігін және ішкі су
айналымын сипаттайтын өсімдік жамылғысының бетінен болатын булану
жинтығын, топырақтың даму жүрісіне, су және химиялық заттардың
биологиялық және геологиялық айналымына тікелей әсер тигізетін
топырақ қабаты және жер асты суының арасындағы ылғал алмасу және
ауылшаруашылық жерлерді пайдалану дәрежесіне байланысты, тек қана
жер беті суының ағынының жүргісіне және сапасына ғана әсерін тигізіп
қоймай, топырақтың су эрозиясын дамытатын жер бетіндегі су ағыны
жатқызуға болады. Су қорының тепе-теңдік теңдеуінің құрамына кіретін
бұл элемент-терінің агроландшафттың табиғи жүйесіне тигізетін әсерін
бағалау үшін, тәжірбелік-өндірістік танаптардағы топырақ қабатының су
және тұз қорының тепе-теңдігін бірге қарастырудың маңызы зор.
Су теңгермесінің барлық элементері
тікелей тәжірбелік танаптарда жүргізіл-ген
өлшеу жұмыстарының негізінде және суғару
жүйесін басқару мекемелердің мәліметіне
байланысты анықталды. мұнда және - суғармалы
танаптыңжәне ауыспалы егістіктегі суқорының
өзгеруі; және – суғармалы танаптың және ауыспалы
егістіктегі тұз қорының өзгеруі; - буланудың жиынтығы; - атмосфералық
жауын-шашын - атмосфералық жауын-шашын түсетін тұз; және -
ауылшаруашылық дақылдарының суғару мөлшері және суғару
мөлшерімен түсетін тұз шамасы; и - жер асты су және топырақ
қабатының арасындағы су және тұз айналымы; - жер беті және асты
суының ағыны; - жер беті және жер асты суының шығыс ағыны; - жер
беті және асты суының ағынымен түсетін тұз; - жер беті және жер
асты суымен шығатын тұз.
Табиғи жүйенің бөлшектеріндегі су және тұз қорының
теңгермесін бағалауға арналған бұл әдістеме, жер асты су және
топырақ қабатының арасындағы су және тұз алмасуының ( және )
қалыптасуын толық талдау жасауға ғана мүмкіншілік беріп қоймай,
топырақтың даму және топырақ-мелиоративтік жүріс бағытын
сипаттайды және қорошаған ортаға суғарудың тигізетін әсерін
анықтауға мүмкіншілік береді.
Сырдарья өзенінің төменгі саласындағы суғару
алқабтарындағы тәжірбелік-өндірістік тапаптардағы
сүрлемдік жүгеріні суғару кезіндегі топырақ
қабатындағы су қорының тепе-теңдігінің негізгі кіріс
бөлімін егістік танапқа берілетін суғару мөлшері
(=4445-6580 м3/га) құрайтын болса, шығыс бөлігін –
сүрлемдік жүгерінің өсіп-өну кезіндегі жалпы суды
тұтынудың (=5579-8220 м3/га) шамасы құрайды, ал
жауын-шашын (=282-1125 м3/га) және суғару
кезіндегі топырақ қабатынан сүзілетін су қорының
(=465-670 м3/га) шамасы салыстырмалы түрде
қарағанда онша үлкен емес. Сүрлемдік жүгерініңөсіп-
өну кезеңіндегі топырақ қабатынан пайдаланылатын
су қорының шамасы () шамамен 800 м3/га (кесте 1).
Табиғи жағдайда және суғармалы егістік алқабтағы топырақ қабатындағы
болатын су және химиялық заттардың биологиялық және геологиялық
айналымының нәтежесіндегі, гидрогеохимиялық өзгерістерді бағалау үшін су
қорының теңгермелік теңдеуінің негізінде құрылған тұз қорының теңдеуін
пайдаланады .
Мұнда – топырақ қабатындағы есептеудің бас кезіндегі тұздың шамасы,
т/га; - топырақ қабатындағы есептеудің соңғы кезіндегі тұздың шамасы, т/га; -
атмосфералық жауын-шашынмен түскен тұздың шамасы, т/га; - суғару сумен
түскен тұздың шамасы,т/га; - желмен түскен тұздың шамасы, т/га; - кәріз
суларымен ағып кеткен тұздың шамасы, т/га. Суғармалы алқабтың егістік
жерлеріндегі тұздардың тасымалдану жүрісін бағалау үшін өсімдіктің өсіп-өну
кезеңіндегі жалпы тұз қорының теңгермесін мына өрнек арқылы есептеуге
болады:
Жалпы егістік жердің топырақ қабатындағы тұз қорының теңгермесінің
көрсеткіштері жеке есептеу үшін мына өрнектерді пайдалануға болады:
- суғару сумен топырақ қабатына түсетін тұздың жалпы шамасы:
мұнда - суғару суының тұздылығы, г/л; - егістік алқабқа берілген суғару мөлшері,
м3/ га;
жауын-шашынмен түскен тұздың шамасы: , мұнда
- атмосфералық жауын-шашынның тұздылығы, г/л;
- жер асты суымен түсетін тұздың шамасы: , мұнда - жер асты суының
тұздылығы, г/л;
- жер асты суына ағып кететін тұздың шамасы: , мұнда - топырақ қабатындағы
ертіндінің тұздылығы, г/л;
Топырақ қабаты толық суға қаныққан кездегі, ондағы
ертіндінің тұздылығын анықтау үшін мына өрнекті
пайдалануға болады:
мұнда - есепке алынатын топырақ қабатының қалыңдығы, м; -
топырақтың көлемдік салмағы , т/м3; - топырақтың ең төменгі
ылғал сиымдылығы, топырақтың көлемдік салмағыман
шақандағы, %.
Суғармалы егістік жердің топырақ қабатына маусым бойынша
қорланған тұздың негізін суғару мөлшерінің шамасымен түсетін
тұздар құрайды, ал оның шамасы суғару суының тұздылығына
(=1.35-1.60 г/л) тікелей байланысты және ол уақыт-кеңістік
масштабында 5.58-10.67 т/га аралығында өзгеріп отырады.
Суғармалы егістік жердің топырақ қабатына маусым бойынша
қорланған тұздың топырақ қабатынан сүзілген судың (=550- 685
м3/га) шамасына байланысты шайылу мөлшері () 0,13-0,29 т/га,
ал Арал теңізінің құрғақан табанынан ұшатын тұздарға
байланысты атмосфералық жауын-шашынмен (282-1125 м3/га)
түсетін тұздың шамасы () 0.22-0.88 т/га құрайды.
Әдебиет

1 Айдаров И.П. Регулирование водно-солевого и
питательного режима орошаемых земель.- М.:
Агропромиздат, 2005.- 304 с.
2 Аверьянов С.Ф. Борьба с засолением орошаемых
земель.- М.: Колос, 2008.- 288 с.
3 Харченко С.И. Гидрология орошаемых земель.- Л.:
Гидрометоиздат, 2006.- 372 с.
4 Кац Д.М. Влияние орошения на грунтовых вод.- М.:
Колос, 2006.- 271 с.

Ұқсас жұмыстар

Зиянды организмдерге өсімдіктің төзімділігі және толеранттылығы

Шөлейт зонасы

Судың химиялық құрамын анықтайтын факторлар

Арал теңізі туралы

МИКРООРГАНИЗМДЕР ЭКОЛОГИЯСЫ

Микроорганизмдердің табиғатта таралуы

Мұхиттар туралы

Мұхит суының тұздылығы

Арал теңізі

Жамбыл облысының табиғи қорларын талдау

Пәндер