Ұйым түсінігі және түрлері

Презентация қосу

Ұйым түсінігі және түрлері
Жалпы басқару ғылымдарының бір бөлігі ретінде ұйымдардың
құрылуы мен қызмет жасауының теориялық негіздері бірнеше ілімдер
саласында зерттелінді-менеджменте, социологияда, антропологияда,
психологияда, әлеуметтік психологияда, экономикалық ғылымдарда,
құқықтануда және басқаларда.
Ұйымдардың іс-әрекетінің объективті жағдайының өзгеруі, көптеген
жаңа көзқарастардың дамуына, ғылыми концепциялардың көбеюі,
басқарудың меншіктен бөлінуі, нақты ғылым және адам жәйлі
ғылымдардың дамуы ұйымдардың ғылыми тәсілдерін құруына, ықпалын
тигізді. Бұл өмірге көптеген ғылыми идеялар мен ұйымның құрылу
заңдылықтар туралы мектептерді, формальді және формальді емес,
адамдың қатынастар туралы, әлеуметтік жүйелер туралы, жауапкершілік
және қызметтердің бқлінуі туралы, шешім қабылдау теориясы туралы,
басқару процесінің математикалық апраты туралы алып келді.
Қазақстанның қазіргі жағдайындағы әлеуметтік экономикалық
жүйелердің қиын және жантақгы ауысу процессі барысында ұйымның
калыптасуы мен тиімді қызмет етуінің кешенді негіздеудің маңызы зор.
Ұйымның басқару кұрылымына қойьшатын жаңа талаптарды рыноктың
қатынастар, кәсіпкерлік белсенділік, әртүрлі меншік формаларына өту,
мемлекеттік реттеу мен басқару функцияларының өзгеруі қойып отыр. Ғылыми
негізделген принциптерге сүйеніп құрылған тиімді ұйымдар мен басқару
табысты экономикалық реформаларды жүзеге асырудың басты шартына
айналды. Өнімдер мен қызметтер бәсеклестілігі айтқанды ұйымды басқарудың
формалардың, әдістердің және құрылымдардың бәсекелестілігне айналды.
Әрбір ұйымның тиімді қызмет етуі, қойылған мақсаты мен миссясын орындау,
стратегиясының жүзеге асырудың маңызды шарты - сыртқы орта өзгерістеріне
бейімделген, қазіргі тенденцияларды ескере отырып қалыптастырылған
басқару құрылымы.
Ұйымның теориясы.
Ғылыми басқарудың ХХ ғ. зерттеу мәселелері болып басқарушылардың мамандандырылуы мен
қызмет жасауы, ұйымның біртұтас қызмет етуінің принциптерін құру мен оларды талдауды
қажет етті. Бұл қажеттіліктің жауабын Г. Фойль өзінің бірқатар ұйымдастыру принциптер ұсыну
арқылы көрсетті.
Ұйымның принциптері. Файоль ұйым құрылымын құрастыру принциптерін бірінші ұсынған.
Бұл принциптерді үш түрге бөлуге болады: құрылымдық, процессуалдық және түпкі нәтиже
принциптері. (1 кесте).

Файоль принциптерінің классификациясы

Құрылымдық Процессуалдық принциптер Түпкі нәтижелік
принциптер принциптер

Жұмыстарды бөлу Әділеттілік Рет
Әмір бірлігі Тәртіп Тұрақтылық
Орталықтандыру Персоналды мараппаттау, Инициатива
өкіліктер мен басқару бірлігі Сословиелік
жауапкершілік Субординация (ортақ Рух
Скалярлық тізбек мүддеге бағыну)
Құрылымдық принциптер байланысты жұмыстар мен өкілеттіктер
жүйесін құру үшін жетекші нұсқаулар береді. Ұйымдастыру функциясы
жұмыстарды ұсақтатып, шағын жұмыстарға бөліп, бұл жұмыстарға өзара
байланысты бөлімдерді құрастыру үшін қайта топтастырады әр бөлім
үшін жетекші тағайындап және оларға өкілеттіктер табысталады. Ең
соңында, бұл бөлімдер командалар тізбегінде біріктеледі.
Процессуалдық принциптер ұйымды басқаруда қол астындағылар
мен байланыс орнатар кездегі басшылардың іс қимылдарына назар
аударады.
Түпкі нәтижесі принциптеріне ұйымның тілекке сәйкес
сипаттамаларын анықтайтын принциптер жатады. Дұрыс жұбаланып,
шебер басқарылатын ұйым тәртіп әрі тұрақтылық пен сипатталуы тиіс
және барлық қызметкерлер өз жұмыстарын ынталы және бірлік рухында
орындауы тиіс.
Файоль бойынша бұл анықтамалар құрылымдық және процессуалдық
принциптердің дұрыс қолданудың нәтижелері болуы тиіс.
Файоль және Муней, Рейлей, Фоллет, Урвин және т.б. еңбектерінің ортақ
мақсаты – ұйымды құру және басқару принциптерін анықтау болған.
Бюрократиялық ұйым теориясы. Бюрократия көптеген мағынаға ие.
Әдетте бюрократияны ірі ұйымдардың жағымсыз нәтижелеріне қатысты
қарайды, бұл тым артық концеляриялық жұмыс, осының салдар ретінде
жұмыс бос тұру және жоспарлаудың бұзылуы. М. Вебер зерттеу
көзқарасына сәйкес, бюрократия жұмысшылар жасайтын болашақ іс-
қимылды кепілдейтін ұйым қалпын (немесе жобасын) суреттейді.
Тиімді ұйымның факторлары.

Мичиган университетінде зерттеу жұмысын жүргізген Лайкерттің
пайымдауынша, құрылымдық өлшемдеріне байланысты тиімді ұйымның
тиімсіз ұйымнан айырмашылығын көрсетті. Лайкерттің ойынша, тиімді
ұйым болып, басшылардың басты назарын тиімді жұмысшылар тобын
құруды ояту болып табылады. Әлсін (менее) тиімді ұйымдар
басшыларын мына әрекеттерге итермелейді:
Жалпы әрекеттерді қарапайым құрамдас бөліктерге немесе міндеттерге
бөлу;
Осы құрамдас бөліктердің әр қайсысының орындалуын жетілдіру;
Осы міндеттерді атқаратын білікті және қабілетті жоғары адамдарды
жалдау;
Басшылықты жүзеге асыру қызметі, міндеттерін орындалуын бақылау,
жұмысты хронометрлеу;
Жеке және топтың марапаттауларын пайдалану.
Жоғарыда көрсетілген пунктерді қорыта келгенде басшылық
жауапкершілігі классикалық теориядан шыққанын айтуға болады.
Бірақта Лайкерт терең талдау жасай отырып бұл жазулар ұйымның
тиімды жұмыс істеуіне әкелмейді деп, алдыңғы Мертон, Гоулднер және
Селзниканың қортындыларын көрсетті.
Ұйым “4 Жүйе”
Классикалық ұйым
1. Басшылық процесі сенім мен 1. Басшылық процесі басқарушылар мен
жауапкершілікті қоспайды. бағынушылардың барлық сұрақтары жайлы
Бағыныштылар жұмыс сенім мен жауапкершілікті қосады.
проблемаларын басшылықпен Бағыныштылар жұмыс проблемаларын
талқылағанда еркін сезінбеу, басшылықпен еркін талқылайды, олардың
олардың идеялары және ойларымен идеясы және олармен санасады.
санаспау

2. Мотивация процесі тек қана 2. Мотивация процесі ауқымды шеңбер мотивтерін
физикалық, экономикалық қамтиды. Ұйымға және оның мақсатына
мотивтерді қарастырады; жақсы ниетпен қатынас жасау.
жолдамалы жұмысшылардың басым
бөлігі ұйымға жақтырмаушылық
қатынаспен қарауы.
3. Коммуникация процесінде, 3. Комуникация процесінде ұйымның ақпарат
ақпараттық төмен түсуі, бұрмалау алмасуы еркін жүреді – жоғары, төмен,
тенденциясы орын алып, көлденең.
бағыныштыларға күндікпен қарау
болады.
4. жабық және шектеулі әрекеттесу 4. Әрекеттесу процесі ашық және кең;
процесі; бағыныштылар бөлімдердің бағынушыда, басқарушыда бөлімшілердің
мақсаттары мен қызметтері және мақсатына қызметіне және әдісіне әсер ете
әдістеріне әсері аз болады. алады.
5. Шешім қабылдау процесі ұйымның 5. Шешім қабылдау процесі ұйымның барлық
жоғарғы шегінде қабылданады, ол деңгейінде топтың қатысуымен болады;
біршама орталықтандырылған. орталықтандырылмаған.
6. Мақсат қою процесінің ұйымының 6. Мақсат қою процесі, топтың қатысуын оятады.
жоғарғы шегінде қабылданады,
және топтың қатысуын
ынталандырмайды.
Ұйымдар басқа негіздемелер бойынша да топтастырылуы мүмкін, мысалы, шетел
капиталының қатысуына байланысты.
Ұйымдардың мүліктің меншік иелері немесе уәкілетті органдар құрады.
Мемлекеттік ұйымдардың құрылуы басқарудың құқықтың актілерін шығаруды
қарастырады. Олар бар ұйымды қайта ұйымдастырудың, оның ішінде
монополияға қарсы органдардың шешімі бойынша мәжбүрлеп қайта
ұйымдастыру нәтижесінде де құрылуы мүмкін.
Ұйымдардың көпшілігінде міндетті түрде жарғы болуы тиіс, оны меншік иесі
немесе уәкілетті орган бекітеді, ал жарғыда көрініс табатын негізгі мәселелерді
мемлекет анықтайды. Сонымен қатар ұйымдар құрылтай шарты негізінде, ал
мекемелер, заңда көзделген жағдайда – осындай түрді ұйымдастыру туралы
жалпы ереже негізінде әрекет ете алады.
Ұйымдардың әкімшілік құқық субъектілігі олар әділет органында тіркелген
кезден бастап туындайды.Құрылтай құжаттары заң талптарына сай келмесе,
заңда белгіленген құру тәртібі бұзылса, тіркеуден бастартылуы мүмкін. Ұйымдар
тіркеуден өткенде оларға қоғамдық өмірдің әртүрлі өрісінде, оның ішінде
мемлекетік басқару өрісінде құқықтар мен міндеттер, әкімшілік құқыөқ
қатынастарына кіру қабілеті беріледі. Бұл өрістегі құқықтар мен міндеттер
олардың әкімшілік –құқықтық мәртебесінің міндетті түрдегі элементі болып
табылады. Олардың ішіндегі мемлекеттік болып табылатындарына мемлекет
міндет белгілейді., функциялары мен құрылымын, басқару оргадарын құру
тәртібін және бағыныштылық сипатын анықтайцды, ол олардың құқықтық
мәртебесінің бөлігі болып табылады. Жеке ұйымдар, жалпы құқықтық
міндеттеулерге бағынғанымен, ондай мәселелерді өз бетімен шешеді. Мысалы,
банктер мен сақтандыру ұйымдары өздеріне заң рұқсат еткен қызметпен ғана
айналысуға құқылы. Мемлекеттік, жеке және аралас ұйымдардың әкімшіліқ –
құөықтық мәртебесінде біршама айырмашылықтар бар, бірақ олар біртіндеп
жойылады, себебі, меншік формасына қарамастан олардың бәрінде құрудың,
тіркеудің және қызметтің теңдей жағдайы болуға тиіс.
Сонымен қатар, мемлекет, қызметтің мемлекеттік
бағалы қағаздар мен ақша шығару, қару –жарақ және
жарылғыш заттар жасау; кейбір жұқпалы және жүйке
ауруларына ұшырағандарды емдеу сияқты
түрлерімен айналысу құқықтарын шектейді.
Мұндай құқықар тек мемлекеттік ұйымдарға ғана
берілген.
Ұйымдар әртүрлі мәселелер бойынша мемлдекеттік
басқару органдарымен арада қалыптасқан көптеген
әкімшілік құқық қатынастарында өз құқықтарын
жүзеге асырады және міндеттем алады, олар:
қандайда бір қызыметпен айналысуға лецензия және
құрылыс жүргізуге рұқсат алу; әкімшілік
жауаптылыққа тарту, мемлекет тарапынан бақылау
жүргізу; көлік құралдарыне тіркеу,т.б.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001жылғы 11 маусымдағы №797
қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамытудың
2000-2005 жылдарға арналған бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі іс-
шаралар жоспарына сәйкес және ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 7 мамырдағы № 543
қаулысымен бекітілген ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім
министрлігінің Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі комитеті туралы
Ережесі негізінде бұйырамын:
ҚР мемлекеттік ұйымдарында құжаттау мен құжаттаманы басқарудың Тұрпатты
ережелері бекітілсін.
ҚР мемлекеттік ұйымдарында құжаттау мен құжаттаманы басқарудың Тұрпатты
ережелерін ҚР Әділет министрлігіне заңмен белгіленген тәртіпте мемлекеттік
тіркеуге жіберілсін.
ҚР мемлекеттік ұйымдарында құжаттау мен құжаттаманы басқарудың Тұрпатты
ережелері мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін мемлекеттік ұйымдар үшін
міндетті күші бар деп танылсын.
Бұйрық өз күшіне мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін енеді.
ҚР мемлекеттік ұйымдарында құжаттау мен құжаттаманы басқарудың Тұрпатты
ережелері қағаз негіздегі секілді ақпараттық технология арқылы алынған
электрондық деректерді, оның ішінде электрондық құжаттар түріндегі құпиясы
жоқ ресми құжаттарды жасаудың және олармен жұмысты ұйымдастырудың
мемлекеттік ұйымдар үшін міндетті жалпы талаптарын белгілейді.
Осы ережелер ҚР «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» ҚР Заңына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңына , ҚР «Нормативтік құқықтық
актілер туралы» Заңына, ҚР «Әкімшілік рәсімдер туралы» Заңына, ҚР
Президентінің «Мемлекеттік аппараттың жұмыстарын жақсарту, төрешілдікке
қарсы күрес және құжат айналымын қысқарту жөніндегі шаралар туралы» 2001
жылғы 11маусымдағы №797 қаулысына сәйкес әзірленді.
Ұйымдар осы ережелерді қолданады немесе олардың негізінде:
іс жүргізу жөніндегі ведомстволық нұсқауды әзірлейді және ҚР
мұрағатта мен құжаттаманы басқарушы уәкілетті мемлекеттік
органымен келісе отырып бекітеді;
ұйымдағы іс жүргізу нұсқауын әзірлейді және облыстардың, Астана,
Алматы қалаларының мұрағаттар мен құжаттаманы басқарушы
уәкілетті мемлекеттік органдырымен, ҚР орталық мемлекеттік
мұрағаттарымен , ҚР Президенті мұрағатымен келісе отырып бекітеді.
Бұл ережелердің бұрмалануына кінәлі ұйымның басшысы және
қызметкерлері ҚР заңдарына сәйкес жауап береді.
Штат кестесінде құжаттама қызметі қарастырылмаған шағын ұйымдар
мен ұйымның құрылымдық бөлімшелерінде аталған функциялар
лауазымды тұлғаға жүктеледі. Құжаттама қызметінің басшысы ауысқан
кезде құжаттар меністер жаңадан тағайындалған құжаттама қызметі
басшысына қабылдау-өткізу актісімен тапсырылады.
ҚР мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік органы, облыстардың, Астана, Алматы қалаларының
мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
органдары, ҚР Орталық мемлекеттік мұрағаттары , ҚР Президенті
мұрағаты, облыстардың, қалалардың, аудандардың мемлекеттік
мұрағаттары және олардың филиалдары ұйымдарға Ережелерді
ендіруде әдістемелік және тәжірибелік көмек көрсетеді, Ереже
талаптарының орындалуын бақылайды.
Ұйымдық әрекеттер мыналардан көрініс табады:
- заң және басқа актілердің мазмұнын түсіндіру
- қызметкерлерге, лауазымды адамдарға аттестатция
жүргізу және нұсқа беру.
- басқару органдардың жұмысын және жинақтап
қорыту.
Материялдық-техникалық әрекеттер мыналармен
байланысты:
- органдар мен лауазымды адамдардың жұмысын
ақпараттық-анықтамалық қамтамасыз етуді жүргізу.
- іс қағаздарын жүргәізу
- есепке алу тіркеу жұмыстары, қабылданған
шешімдер негізінде қажетті құжаттарды беру.

Ұқсас жұмыстар

ҰЙЫМ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ

Формальді және Формальді емес ұйымдар

Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысу

Ресми және бейресми ұйымдар

Азаматтық құқық туралы

Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысудың ОБЪЕКТИВТІК белгілері

Сыбайлас қатысудың белгілері

Қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық

Адвокаттың соттық сөйлеуі

Коммерциялық емес ұйымдар

Пәндер