Ұйым түсінігі және түрлері

Жалпы басқару ғылымдарының бір бөлігі ретінде ұйымдардың құрылуы мен қызмет жасауының теориялық негіздері бірнеше ілімдер саласында зерттелінді-менеджменте, социологияда, антропологияда, психологияда, әлеуметтік психологияда, экономикалық ғылымдарда, құқықтануда және басқаларда.

Ұйымдардың іс-әрекетінің объективті жағдайының өзгеруі, көптеген жаңа көзқарастардың дамуына, ғылыми концепциялардың көбеюі, басқарудың меншіктен бөлінуі, нақты ғылым және адам жәйлі ғылымдардың дамуы ұйымдардың ғылыми тәсілдерін құруына, ықпалын тигізді. Бұл өмірге көптеген ғылыми идеялар мен ұйымның құрылу заңдылықтар туралы мектептерді, формальді және формальді емес, адамдың қатынастар туралы, әлеуметтік жүйелер туралы, жауапкершілік және қызметтердің бқлінуі туралы, шешім қабылдау теориясы туралы, басқару процесінің математикалық апраты туралы алып келді.

Қазақстанның қазіргі жағдайындағы әлеуметтік экономикалық жүйелердің қиын және жантақгы ауысу процессі барысында ұйымның калыптасуы мен тиімді қызмет етуінің кешенді негіздеудің маңызы зор. Ұйымның басқару кұрылымына қойьшатын жаңа талаптарды рыноктың қатынастар, кәсіпкерлік белсенділік, әртүрлі меншік формаларына өту, мемлекеттік реттеу мен басқару функцияларының өзгеруі қойып отыр. Ғылыми негізделген принциптерге сүйеніп құрылған тиімді ұйымдар мен басқару табысты экономикалық реформаларды жүзеге асырудың басты шартына айналды. Өнімдер мен қызметтер бәсеклестілігі айтқанды ұйымды басқарудың формалардың, әдістердің және құрылымдардың бәсекелестілігне айналды. Әрбір ұйымның тиімді қызмет етуі, қойылған мақсаты мен миссясын орындау, стратегиясының жүзеге асырудың маңызды шарты - сыртқы орта өзгерістеріне бейімделген, қазіргі тенденцияларды ескере отырып қалыптастырылған басқару құрылымы.

Ұйымның теориясы. Ғылыми басқарудың ХХ ғ. зерттеу мәселелері болып басқарушылардың мамандандырылуы мен қызмет жасауы, ұйымның біртұтас қызмет етуінің принциптерін құру мен оларды талдауды қажет етті. Бұл қажеттіліктің жауабын Г. Фойль өзінің бірқатар ұйымдастыру принциптер ұсыну арқылы көрсетті. Ұйымның принциптері. Файоль ұйым құрылымын құрастыру принциптерін бірінші ұсынған. Бұл принциптерді үш түрге бөлуге болады: құрылымдық, процессуалдық және түпкі нәтиже принциптері. (1 кесте) . Файоль принциптерінің классификациясы

Құрылымдық принциптер

Процессуалдық принциптер

Түпкі нәтижелік принциптер

Жұмыстарды бөлу

Әмір бірлігі

Орталықтандыру өкіліктер мен жауапкершілік

Скалярлық тізбек

Әділеттілік

Тәртіп

Персоналды мараппаттау,

басқару бірлігі

Субординация (ортақ мүддеге бағыну)

Рет

Тұрақтылық

Инициатива

Сословиелік

Рух

Құрылымдық принциптер байланысты жұмыстар мен өкілеттіктер жүйесін құру үшін жетекші нұсқаулар береді. Ұйымдастыру функциясы жұмыстарды ұсақтатып, шағын жұмыстарға бөліп, бұл жұмыстарға өзара байланысты бөлімдерді құрастыру үшін қайта топтастырады әр бөлім үшін жетекші тағайындап және оларға өкілеттіктер табысталады. Ең соңында, бұл бөлімдер командалар тізбегінде біріктеледі.

Процессуалдық принциптер ұйымды басқаруда қол астындағылар мен байланыс орнатар кездегі басшылардың іс қимылдарына назар аударады.

Түпкі нәтижесі принциптеріне ұйымның тілекке сәйкес сипаттамаларын анықтайтын принциптер жатады. Дұрыс жұбаланып, шебер басқарылатын ұйым тәртіп әрі тұрақтылық пен сипатталуы тиіс және барлық қызметкерлер өз жұмыстарын ынталы және бірлік рухында орындауы тиіс.

Файоль бойынша бұл анықтамалар құрылымдық және процессуалдық принциптердің дұрыс қолданудың нәтижелері болуы тиіс.

Файоль және Муней, Рейлей, Фоллет, Урвин және т. б. еңбектерінің ортақ мақсаты - ұйымды құру және басқару принциптерін анықтау болған.

Бюрократиялық ұйым теориясы. Бюрократия көптеген мағынаға ие. Әдетте бюрократияны ірі ұйымдардың жағымсыз нәтижелеріне қатысты қарайды, бұл тым артық концеляриялық жұмыс, осының салдар ретінде жұмыс бос тұру және жоспарлаудың бұзылуы. М. Вебер зерттеу көзқарасына сәйкес, бюрократия жұмысшылар жасайтын болашақ іс- қимылды кепілдейтін ұйым қалпын (немесе жобасын) суреттейді.

Тиімді ұйымның факторлары.

Мичиган университетінде зерттеу жұмысын жүргізген Лайкерттің пайымдауынша, құрылымдық өлшемдеріне байланысты тиімді ұйымның тиімсіз ұйымнан айырмашылығын көрсетті. Лайкерттің ойынша, тиімді ұйым болып, басшылардың басты назарын тиімді жұмысшылар тобын құруды ояту болып табылады. Әлсін (менее) тиімді ұйымдар басшыларын мына әрекеттерге итермелейді:

Жалпы әрекеттерді қарапайым құрамдас бөліктерге немесе міндеттерге бөлу;

Осы құрамдас бөліктердің әр қайсысының орындалуын жетілдіру;

Осы міндеттерді атқаратын білікті және қабілетті жоғары адамдарды жалдау;

Басшылықты жүзеге асыру қызметі, міндеттерін орындалуын бақылау, жұмысты хронометрлеу;

Жеке және топтың марапаттауларын пайдалану.

Жоғарыда көрсетілген пунктерді қорыта келгенде басшылық жауапкершілігі классикалық теориядан шыққанын айтуға болады. Бірақта Лайкерт терең талдау жасай отырып бұл жазулар ұйымның тиімды жұмыс істеуіне әкелмейді деп, алдыңғы Мертон, Гоулднер және Селзниканың қортындыларын көрсетті.

Ұйымның сипаттамасын салыстыру.

Классикалық ұйым

Ұйым “4 Жүйе”

1. Басшылық процесі сенім мен жауапкершілікті қоспайды. Бағыныштылар жұмыс проблемаларын басшылықпен талқылағанда еркін сезінбеу, олардың идеялары және ойларымен санаспау

1. Басшылық процесі басқарушылар мен бағынушылардың барлық сұрақтары жайлы сенім мен жауапкершілікті қосады. Бағыныштылар жұмыс проблемаларын басшылықпен еркін талқылайды, олардың идеясы және олармен санасады.

2. Мотивация процесі тек қана физикалық, экономикалық мотивтерді қарастырады; жолдамалы жұмысшылардың басым бөлігі ұйымға жақтырмаушылық қатынаспен қарауы.

2. Мотивация процесі ауқымды шеңбер мотивтерін қамтиды. Ұйымға және оның мақсатына жақсы ниетпен қатынас жасау.

3. Коммуникация процесінде, ақпараттық төмен түсуі, бұрмалау тенденциясы орын алып, бағыныштыларға күндікпен қарау болады.

3. Комуникация процесінде ұйымның ақпарат алмасуы еркін жүреді - жоғары, төмен, көлденең.

4. жабық және шектеулі әрекеттесу процесі; бағыныштылар бөлімдердің мақсаттары мен қызметтері және әдістеріне әсері аз болады.

4. Әрекеттесу процесі ашық және кең; бағынушыда, басқарушыда бөлімшілердің мақсатына қызметіне және әдісіне әсер ете алады.

5. Шешім қабылдау процесі ұйымның жоғарғы шегінде қабылданады, ол біршама орталықтандырылған.

5. Шешім қабылдау процесі ұйымның барлық деңгейінде топтың қатысуымен болады; орталықтандырылмаған.

6. Мақсат қою процесінің ұйымының жоғарғы шегінде қабылданады, және топтың қатысуын ынталандырмайды.

6. Мақсат қою процесі, топтың қатысуын оятады.

7. Бақылау процесі орталықтандырылған, қателікті бетке басып айту.

7. Бақылау процесі бүкіл ұйымға бөлінген.

8. Өндіріс мақсаты төмен және басқарушылардың ізденуі төмен, адам ресурстарын дамытудың қажетті шараларын жасамау.

8. Өндіріс мақсаттары жоғары және басқарушылардың ізденуі белсенді, адам ресурстарын дамытудың қажетті шараларын жасау.

Ұйымдар басқа негіздемелер бойынша да топтастырылуы мүмкін, мысалы, шетел капиталының қатысуына байланысты.

Ұйымдардың мүліктің меншік иелері немесе уәкілетті органдар құрады. Мемлекеттік ұйымдардың құрылуы басқарудың құқықтың актілерін шығаруды қарастырады. Олар бар ұйымды қайта ұйымдастырудың, оның ішінде монополияға қарсы органдардың шешімі бойынша мәжбүрлеп қайта ұйымдастыру нәтижесінде де құрылуы мүмкін. Ұйымдардың көпшілігінде міндетті түрде жарғы болуы тиіс, оны меншік иесі немесе уәкілетті орган бекітеді, ал жарғыда көрініс табатын негізгі мәселелерді мемлекет анықтайды. Сонымен қатар ұйымдар құрылтай шарты негізінде, ал мекемелер, заңда көзделген жағдайда - осындай түрді ұйымдастыру туралы жалпы ереже негізінде әрекет ете алады.

Ұйымдардың әкімшілік құқық субъектілігі олар әділет органында тіркелген кезден бастап туындайды. Құрылтай құжаттары заң талптарына сай келмесе, заңда белгіленген құру тәртібі бұзылса, тіркеуден бастартылуы мүмкін. Ұйымдар тіркеуден өткенде оларға қоғамдық өмірдің әртүрлі өрісінде, оның ішінде мемлекетік басқару өрісінде құқықтар мен міндеттер, әкімшілік құқыөқ қатынастарына кіру қабілеті беріледі. Бұл өрістегі құқықтар мен міндеттер олардың әкімшілік -құқықтық мәртебесінің міндетті түрдегі элементі болып табылады. Олардың ішіндегі мемлекеттік болып табылатындарына мемлекет міндет белгілейді., функциялары мен құрылымын, басқару оргадарын құру тәртібін және бағыныштылық сипатын анықтайцды, ол олардың құқықтық мәртебесінің бөлігі болып табылады. Жеке ұйымдар, жалпы құқықтық міндеттеулерге бағынғанымен, ондай мәселелерді өз бетімен шешеді. Мысалы, банктер мен сақтандыру ұйымдары өздеріне заң рұқсат еткен қызметпен ғана айналысуға құқылы. Мемлекеттік, жеке және аралас ұйымдардың әкімшіліқ - құөықтық мәртебесінде біршама айырмашылықтар бар, бірақ олар біртіндеп жойылады, себебі, меншік формасына қарамастан олардың бәрінде құрудың, тіркеудің және қызметтің теңдей жағдайы болуға тиіс.

Сонымен қатар, мемлекет, қызметтің мемлекеттік бағалы қағаздар мен ақша шығару, қару -жарақ және жарылғыш заттар жасау; кейбір жұқпалы және жүйке ауруларына ұшырағандарды емдеу сияқты түрлерімен айналысу құқықтарын шектейді.

Мұндай құқықар тек мемлекеттік ұйымдарға ғана берілген.

Ұйымдар әртүрлі мәселелер бойынша мемлдекеттік басқару органдарымен арада қалыптасқан көптеген әкімшілік құқық қатынастарында өз құқықтарын жүзеге асырады және міндеттем алады, олар: қандайда бір қызыметпен айналысуға лецензия және құрылыс жүргізуге рұқсат алу; әкімшілік жауаптылыққа тарту, мемлекет тарапынан бақылау жүргізу; көлік құралдарыне тіркеу, т. б.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001жылғы 11 маусымдағы №797 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамытудың 2000-2005 жылдарға арналған бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес және ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 7 мамырдағы № 543 қаулысымен бекітілген ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі комитеті туралы Ережесі негізінде бұйырамын:

ҚР мемлекеттік ұйымдарында құжаттау мен құжаттаманы басқарудың Тұрпатты ережелері бекітілсін.

ҚР мемлекеттік ұйымдарында құжаттау мен құжаттаманы басқарудың Тұрпатты ережелерін ҚР Әділет министрлігіне заңмен белгіленген тәртіпте мемлекеттік тіркеуге жіберілсін.

Ұқсас жұмыстар

ҰЙЫМ ТҮСІНІГІ МЕН ТҮРЛЕРІ

Формальді және Формальді емес ұйымдар

Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысу

Ресми және бейресми ұйымдар

Азаматтық құқық туралы

Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысудың ОБЪЕКТИВТІК белгілері

Сыбайлас қатысудың белгілері

Қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық

Адвокаттың соттық сөйлеуі

Коммерциялық емес ұйымдар

Пәндер