Көне хетт әдебиеті мен хатти мифологиясында Змия және Телепинус аңыздарының тілдік және мәдени ерекшеліктері

Көне хетт әдебиеті хеттердің әдет- ғұрыптары, хетт тілімен туыстас анатолий тілдерін-лув тілі, палай тілі және солтүстік Кіші Азияны мекендейтін тайпалардың көне әдебиетін құрайды. Бұл хетт тіліне, палай тіліне де әсер еткен соңғы тіл солтүстік-батыс кавказ тілдер тобына жатады. Хаттиліктердің мәтіндерінде кабардиндік және адыгей фольклорында көрініс тапқан сөздер сақталған. Хет патшаларының үзінділерінде өлеңдер хатти тілінде метрлік, строфтық және дыбыстық формада жазылған деп ұйғарады.

Көне хет аңыздары хатти тілінде сөйлейтін жергілікті тұрғындардың дәстүрімен байланысты. Солардың бірі- “Змия” туралы миф. Бұл мифте Найзағай құдайының өзін жеңген Змиядан кегін алғаны туралы жазылған.

Бұл миф Малатьядағы лувий бетмүсінінде айқын көрінеді. Бетмүсіннің сол жағында-құдай, ал оң жағында Змияның оралып жатқаны көрінеді.

Аборигендердің сенімін көрсететін тағы бір миф Телепинус құдайдың жоқ болып кетуі туралы. Телепинустың жоқ болып кетуімен байланысты өсімдіктер өспей, сиыр, қой, адамдар ұрпақ жалғастыруды тоқтатты. Таулы алқаптар, бұлақтар құрғап қалды. Елде аштық басталып, адамдар да, құдайлар да аштықтан зардап шекті.

Күн құдайы Телепинусты іздеуге бүркітті жібереді, бірақ бүркіт оны таппайды.

Найзағай құдайы Телепинусті іздестіруге араны жібергеніне қатты ызаланады. Ол Ана-Құдайға: “Телепинусты үлкен және кіші құдайлар іздеді, бірақ таба алмады. Ара оны қалай табады?Оның қанаты да, өзі де кішкентай”деді. Кейін Ана-Құдай араға Телепинусты тапқан соң, оның қолы мен аяғын шағып, көзі мен қолына балауыз жағып, әкелуді бұйырды.