Көсемшенің жасалуы мен түрлері

Презентация қосу

Ақпанның жетісі

Көсемшенің жасалуы мен
түрлері
Барша заттың бір өзімде қимылы,
Сөз табының күрделісі, қиыны.
Сабақты, салт, есімше, көсемше боп,
Шақ, рай, етіс те боп жиылды.
Көсемше етістік түбірлеріне немесе етіс, болымсыз етістік
тұлғаларына мына жұрнақтар арқылы жасалады.
- а: айта, бара (бер)
-е: келе, бере (тұр)
-й: сөйлей, санай (бер)

- ып: айтып отыр
- іп: келіп кетті
- п: сөйлеп жүр

- ғалы: жұмсағалы
- гелі: бергелі
- қалы: айтқалы
- келі: кеткелі
1.–а, -е, -й және –ып, -іп, -п тұлғалы
көсемшелер жіктеледі.

2.–ғалы, -гелі, -қалы, -келі тұлғалы
көсемшелер жіктелмейді.

3.Көсемше тұлғасына көптік., септік,
тәуелдік жалғаулары жалғанбайды.
Оқулықпен
Оқулықпен жұмыс
жұмыс
257-жаттығу
Көсемшелерді теріп
жазып, тұлғалық
талдау жасаңдар.
1.Мәтінді мәнерлеп оқу. Мәтінге ат
қойыңдар?
2.Тақтаға көсемшелерді теріп жазу, талдау.
3.Қазақтың қандай ұлттық ат ойындарын
білесіңдер?
4.Жылқы малына байланысты қандай мақал-
мәтел білесіңдер?
5.Батырлардың сенімді аттары қалай
аталады?
6.Жылқы малына байланысты Абай
атамыздың бір өлеңін кім жатқа айтады?
258-жаттығу

Көсемшелерді тауып, сұрақ қойып,
сөйлемде қандай қызмет атқарып
тұрғанын айтыңдар.
Топтық тапсырма
1-топтың жұмысы. Көсемшенің жұрнағын
жазыңыз.
1. Ата, сіз отыр ... тұрыңыз.
2. Ақылды адам арын қорға ... ды,
Сараң адам малын қорға .... ды.
4.Ал, шырағым, сөйле ... бер.
2-топтың жұмысы
Мәтіннен көсемшелерді теріп жазу.

Сен қалмақ болсаң, біз-қазақ,қарпысқалы
келгенбіз, сен темір болсаң, біз-көмір,
балқытқалы келгенбіз , танымайтын жат елге
танысқалы келгенбіз. Жаңа үйреткен жас
тұлпар жарысқалы келгенбіз.Тұтқыр сары
желіммін,жабысқалы келгенбіз.Берсең,жөндеп
бітіміңді айт,бермесең, дірілдемей жөніңді айт
не тұрысатын жеріңді айт.
Мәтіннен көсемшелерді теріп жазу.

Сен қалмақ болсаң,біз-қазақ,қарпысқалы келгенбіз, сен
темір болсаң, біз-көмір, балқытқалы келгенбіз, танымайтын
жат елге танысқалы келгенбіз.Жаңа үйреткен жас тұлпар
жарысқалы келгенбіз.Тұтқыр сары желіммін,жабысқалы
келгенбіз.Берсең,жөндеп бітіміңді айт,бермесең,дірілдемей
жөніңді айт не тұрысатын жеріңді айт.
3-топтың жұмысы

Тапсырма
Төмендегі көсемшелерге морфологиялық талдау жасау.

Түседі,барады,сөйлеппін,бұрылғалы,
тартып,салынғалы
Түс-е-ді
Түс- етістік, -е көсемшенің жұрнағы, -ді жіктік жалғау
ІІІ жақ
Бар-а-ды
Бар-етістік, -а көсемшенің жұрнағы, -ды жіктік жалғау
ІІІ жақ
Сөйле-п-пін
Сөйле-етістік, -п көсемше,-пін жіктік жалғауы Іжақ
Бұр-ыл-ғалы
Бұр-етістік, -ыл ырықсыз етіс, -ғалы көсемшенің
жұрнағы
Тарт-ып
Тарт-етістік, -ып көсемшенің жұрнағы
Сал-ын-ғалы
Сал-етістік, -ын ырықсыз етіс, -ғалы көсемшенің
жұрнағы
Сергіту сәті

“Мені жалғастыр” ойыны
1. Жақсы бала ата-анасын ... ,
Жаман бала ата-анасын ...
2. Оқи берсең, көзің… ,
Отыра берсең, жалқаулық ...
3. Анаға ... қыз өсер,
Әкеге ... ұл өсер.
4. Ақылды адам ісіне...,
Ақылсыз адам күшіне...
5. Сөз қуған бәлеге ...
6. Ауру батпаңдап ...,
Мысқылдап ...
Шығармашылық жұмыс
• “Ат - ер қанаты”
• тақырыбында шығарма жазу.
Көсемше қосымшаларының дұрыс
жалғануын белгіле.
айт биле сөйле ойна кеңес
-а
-е

-й
-ып
-іп
-п
- ғалы
- гелі
- қалы
- келі
259-жаттығу.
Мақал-мәтелдердің мазмұнына
талдау жасаңдар. Құрамындағы
етістіктің есімше, көсемше
түрлерін тауып, олардың қандай
жұрнақтар арқылы жасалып
тұрғанын және қалай түрленгенін
айтыңдар.

Ұқсас жұмыстар

Көсемшенің түрлері

Әдеби тіл

Көсемшенің қимыл - сын пысықтауыштық қызметі

Мысалдар келтір

Зергерлік кеудеге бұйымдар тағатын түрлері

Синтаксис. Сөз тіркесі туралы түсінік

ЕТІСТІК туралы

Сабақтас құрмалас сөйлемдердің грамматикалық сипаты

Зергерлік өнер

Анықтама

Пәндер