Жемістер туралы тусінік

Жеміс тек тән мүше. Ол ұрықтанғаннан кейiн гүлде болатын озгерicтердiң нәтижесінде пайда болады.

Какосты пальманың перикарпийi

Перекарпий 3 турлi Экзокарпий, Эндокарпий жане Мезокарпий қабаттарынан тұрады.

Құрғақ жемiстер

Перикарпийдiң консистенциясына қаттылығына, жұмсақтығына, құрғақтығына, шырындылығына қарай барлық жабық тұқымды өсiмдiктердiң жемiстерiн Шырынды жемiс жане Құрғақ жемic деп, 2 топка бөледi.

Шырынды жемiстер

Шырынды жемiстердiн шырыны паренхималык клеткалардан түзiлген мезокарпиi жақсы дамыған. Экзокарпиi жане Эндокарпий кейде тек сыртқы жане iшкi эпидермис түрiнде ғана болады.

Тұкымша

Тұқымша- екi жеміс жапырағынан пайда болып қауыз тәрiзденген перикарпиi тұқыммен тұтаспаган құрғақ жемic.

Қақырайтын құрғақ жемiстер

Құрғақ жемiстер Қақырайтын және Какырамайтын құрғақ жемic болып 2ге бөлінеді. Қақырайтын құрғақ жемістердін ішіндегі тұқымның саны 1, бірнеше немесе өте көп болуы мумкін. Олар оздерінің қақырау жолдарына, ішіндегі уяларының санына карай өз алдына бөлінеді.

Бұршақбас

Бұршақбас- бір жеміс жапырақшасынан пайда болған бір уялы тұқымдары бір қатарлы орналасқан жеміс. Піскен кезде бауыр жане арка жағындағы жіктері бірдей қақырайды. Бұршақбас бұршақтар тукымдасына тан осимдиктердин жемиси.

Асбұршақ

Асбұршақ бұршақбас жемісінін тұкымына жатады. Бұлардың кейбір түрлері бұршақбастың ішінде орналасқан және тұкқмдарының екі арасы кесе көлденең бөлініп жатады.

Таптама

Таптама-бір жеміс жапырағынан пайда болған бір ұялы және көп тұкымды құрғақ бір жағынан қақырайтын жеміс

Бұршаққын

Бұршаққын-екі жеміс жапырағынан пайда болған қос ұялы екі жағынан қақырайтын жеміс. Бұршакққынның 2 түрлі модификациясы болады. Бұршакққынның ұзындығы көлденең 3-4 есе болады. Егер одан артық болса оны Matthiola деп атайды.

Бұршаққын

Ал егерде бұршаққынның ұзындығының көлденеңінен артықтығы 3-4 еседен кем болса оны бұршаққынша деп атайды мысалы Capsella-жұмыршак.

Қорапша

Қорапша- екі немесе одан да көп жеміс жапырақтан пайда болған көп тұқымды бір немесе көп ұялы болатын әр турлі әдістермен какырайтын жеміс. Көптеген тұкымдастары кездеседі мысалы Қалампырлар-Caryophyllaceae.

Қақырамайтын қурғақ жемістер

Қақырамайтын құрғақ жемістер бір тұқымды болады . Олардың перикарпилері механикалык немесе микроорганмзмдерді әсерінен жойылып кетеді.

Notes: и

Дән

Дән-құрғақ бір тұқымды перикарпии тұкымымен тутасып кеткен жеміс оған астық тұқымдастарының дәндері жатады.

Жанғақ

Жанғақ-перикарпии қатайып-сүректелген бір тұқымды құрғақ жеміс мысалы орман жанғак-Corylus.

Шырынды жеміс. Жидек

Жидек-экзокарпии жұқа жұмсақ тұқымдары көп мезокарпии мен эндокарпии шырынды немесе қалың қасандалған және астындағы мезокарпиге тығыз жанаса жатады.

Сүйекті жемістер

Сүйекті жемістер-бір тұқымды эндокарпии қатты мезокарпии шырынды экзокарпии жұмсақ және жұқа.

Бөлшекті жемістер

Ыдырайтын жемістер 2 топка бөлінеді .

Бөлшект жемістер-екі немесе көп ұялы жатыннан құралатын піскен кезде ұзына бойына ыдырап бөлініп кетеді. Мысалы Шынартүсті үйенкі, жабысқақ қызылбояу.

Бунақты жемістер

Бунақты жемістер-кесе көлденен болініп ыдырайды мысалы тиынбақ жемісі. Бунақты жемістер көбінесе кұрғақшылық аудандарда өсетін өсімдіктерге тән.

Тұқым

Тұқым дегеніміз тұқымды өсімдіктердін көбеюіне және таралуына арналған мүше. Ол сыртқы жеміс қаппен қапталған ұрықтан және қор жинайтын ұлпалардан тұрады.

Эндоспермі бар тұқым. Сұлы.

Сұлының дәнінің сыртын біршама жұқа жарғақ қабат тығыз болып жауып тұрады оны дәннің ішкі бөлігінен ажырату қиын. Бұл дәннің қауызымен бірігіп кеткен жемісқап болып табылады. Дән бір тұқымды жеміс болып табылады. Оның ішінде кішкентай ұрықпен эндосперм болады.