Электронды ақша. Қағаз ақшаның тиімсіз жақтары

Презентация қосу

* Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Механика-математика факультеті

СӨЖ:

Электронды ақша. Қағаз
ақшаның тиімсіз жақтары.

Орындаған: ММ-09-1к тобыстуденті
Түсіпова Гауһартас
*
Электронды ақшаң болса қалтаңда...

Күндердің күнінде қағаз ақша құриды
дегенге әзірге сену қиын. Бірақ түптің
түбінде оның орнын электрондық карта
немесе өзге де төлем түрлері ығыстырады.
Қазірдің өзінде кейбір ірі дүкендерде несие
картасының көмегімен есеп айырысуға
болады. Бұл – аса қолайлы және ең бастысы,
қауіпсіз төлем түрі.
Қағаз ақша қылмыс құралы
болса...
ХХ ғасырдың ең қысқа сипаттамасы – қағаз ақшаның дәуірлеуі. 1914-1918 жыл
дары қағаз ақшаға ауысқанда, көптеген ғалым оған уақытша құбылыс ретінде қа
раған еді. Бірақ ол 100 жылға жуық уақыт үстемдік құрып, жер-жаһанды еуропа
лық өркениет ағымына тоғыстырды. Дегенмен соңғы жылдары қағаз ақшаның кем
шілігі де көріне бастады.

Ақша – жер бетіндегі ең лас дүние:
Ешбір санитарлық өңдеуден өтпей, қолдан-қолға көшіп жүретіндіктен, түрлі
ауруды таратушы.
Әуе тасымалының көмегімен жердің төрт бұрышына лезде таралатын сипатқа ие.
Мәселен, Африкада өрістеген эпидемия біздің елге бірнеше сағатта келіп жетуі
әбден мүмкін.
Қағаз ақшаға тағылатын басты айып – қылмыс әлеміне жақындығы. Автокөлік,
пәтер және өзге де заттардың құжат арқылы рәсімделген қожайыны болады. Ал
қалтадағы ақшаны иемдену құқығын растаудың қажеті жоқ.

Қағаз ақшамен жасалған кез келген келісім бинарлық операция
болып табылады: келісімге екі тарап – төлеуші және алушы ғана
қатысады. Егер ақша операциясының құпиясын сақтауға мүдделі болса, ол
да өз қолдарында.

Сондықтан да қағаз ақша – қауіпті қылмыстың құралы.
Банктен қаржы жымқырғанда да, оны қағаз ақшаға айналдырады. Өйтпеген күнде
қылмысты ашу оңай және ұрланған ақша қайтарылады.
Қағаз ақша көбейген сайын, қоғам мен мемлекеттің бақылауынан шығып
қалды. Бұл қауіпті, өйткені қазіргі заманда ақшаға сатпайтын дүние жоқ.
Қару-жарақ, есірткі, жарылғыш заттар т.б. еркін сатылады. Соңғы жылдар
дағы метро, дүкен сияқты жұрт көп шоғырланған жерде жарылыстың көбеюі
қылмысты жүзеге асыру үшін бір адамның жеткілікті екенін дәлелдейді.
Сондықтан әр адамды бақылауға алу адамзатты аман сақтаудың кепілдігіне
айналған сыңайлы. Технология дамыған заманда күдіктінің соңына шырақ
алып түсудің қажеті жоқ. Қаржысын қадағаласа жетіп жатыр.

Ал электрондық ақша жүйесіндегі қаржы
операцияларына кем дегенде үш тарап қатысады –
төлеуші, төлемді қабылдаушы және бір, кейде
бірнеше банк.
Банк қатысушылары банк компьютері ретінде көрініп, операцияларды
автоматты түрде тіркейді. Осылайша қаржы операциясында сенімді және
сатып алуға болмайтын куәгер болады. Осының өзі қылмысқа жол бермейді.
Банк әрбір операцияны компьютерге орнатылған бағдарламаға сәйкес
тексереді. Заңсыз операцияның жолын кеседі, күмәнділері арнайы дерек
қорға енгізіледі. Қағаз ақшаға қарағанда электрондық ақша тек атаулы
сипатта. Қоғамда таралған әрбір ақша бірлігінің иесі бар, қаржыны қандай
жолмен тапқаны жөнінде құжат та болады. Осылайша барлық ақша опе
рацияларын қадағалау оның қылмыстық сипатын жояды. Мәселен, сыбайлас
жемқорлық пен парақорлық құриды. Есірткі саудасы жойылады. Салықтан
жалтару мүмкін емес. Заңсыз операцияның кез келген түрі әшкереленеді.
Әлбетте, үйреншікті нәрседен бас тарту оңай емес. Бірақ кезінде жалақыны пластик
карта арқылы төлеуге көшкенде банкоматтан ақша алу да қиын көрінген. Бүгінде ол –
үйреншікті құбылыс. Сондықтан қағаз ақшаны электрондық ақшаға алмастыру
жайындағы мәселе ешкімді үрейлендірмеуі тиіс. Әсіресе бұл Қаржы министрлігі
«арам ақшаға» қарсы күресетін заңға өзгеріс енгізуді ұсынған кезде өзекті.

Мамандардың сендіруінше, ақшасыз есеп айырысу сауда орындарындағы айналым
мен пайда көлемін нақты білуге мүмкіндік береді. Сондықтан ірі қызмет көрсету
орталықтарының қожайындарына POS-терминал орнату қажеттігі туындайды. Сонда
тұтынушы ақшасыз есеп айырыса алады. Ал электрондық ақшадан бас тартқан жеке
кәсіпкер салық органдарына 20 АЕК (айлық есептік көрсеткіш), заңды тұлғалар 50
АЕК көлемінде айыппұл төлейді.

Астыртын табысқа қарсы күрес мәселелері бойынша заңға енгізілетін өзгерістерді
қарастыратын Мәжілістегі жұмыс тобының жетекшісі Серік Оспанов: «Қарапайым
азаматтар үшін бұл тиімді болмақ. Өйткені дүкендерде карточканың көмегімен сауда
жасағанда, қызмет көрсету орындарында банк пайызы алынбайды. Төлем сомасы да
шектеусіз», – дейді.

* ...Онда біз қағаз ақшадан
бас тартамыз
* Қазақстандағы электронды
ақшалар: Ендіру және қолдану
мәселелері.

*27.07.2011 / 13:08 «ҚазАқпарат» ҰК ААҚ, 2011:
http://www.inform.kz/kaz/article/2395452
Электрондық ақшаны шығару құқығы екінші деңгейдегі банктерге
беріледі. Сонымен бірге жеке ұйымдар, эмитент банктер айналысқа
шығарған электрондық ақшаны таратумен және оларды пайдаланып,
жасалатын операцияларға қызмет көрсетумен айналыса алады.
Электрондық ақша шығаруды электрондық ақша иелерінен алдын-ала
алған қаражат шегінде эмитент жүзеге асырады. Эмитент банктер
өздері шығарған электрондық ақшаны өтеуге қабылдауға немесе
оларды қолма-қол ақшаны беру, немесе электрондық ақша иесінің
талап етуі бойынша оларды банк шотына аудару арқылы номиналдық
құны бойынша нақты ақшаға айырбастауға міндетті. Эмитент 100
айлық есептік көрсеткіштен асатын сомаға электрондық ақша
шығарылған жағдайда электрондық ақша иесінің жеке басын
анықтауға міндетті. Электрондық ақша иесі жасайтын бір
операцияның ең көп сомасы 500 АЕК-ке тең сомадан аспауы тиіс.
Заңға өзгерістер қабылданса, фирмалар арасындағы қолма-қол ақшамен
есеп айырысу көлемі 1 млн 618 мың теңгеден аспауы тиіс. Осы сомадан
асқанда, операцияның бәрі төлем картасы, банк аударымдары және чек
арқылы жүргізіледі. Заң жобасын шығарушылардың айтуынша, ақшасыз
есеп айырысу «көлеңкелі» келісімдер шеңберін тарылтады. Әрі салықтан
жалтаруға мұрша бермейді. Қолма-қол ақша заңсыз жолмен тапқан
табысты «тазартуға» септесіп, ол өз кезегінде халықаралық лаңкестікке
жол ашатыны бұрыннан айтылып жүр. Сондықтан Қаржы мониторингі
комитеті (қаржы барлау) қылмыстық табысты жариялау мен лаңкестікті
қаржыландыруға қарсы күрес тізгінін өз қолында ұстайды.

Еуропа мен Америкадағыдай емес, бізде кез келген дүкен пластикалық
картамен төлем қызметін ұсына бермейді. Бұл орайда әлі кедергі көп. Ең
бастысы – елдің бәрі түсіне бермейтін технологияға сенімсіздік және
үрей. Оның үстіне, пластик картамен байланысты алаяқтық оқиғалары
отқа май құя түседі. Есесіне, банктер несие картасын қолданатындардың
қатарын молайту үшін барын салуда. Қызмет аясын кеңейту және
сапасын жақсарту жолында түрлі шегерімдер мен бонустар, пластикті
иеленушілерге интернет-банкинг ұсынады. Сондықтан қағаз ақшаға
мұрын шүйіретін күн де алыс емес.
* Электронды ақшаның артықшылығы мен кемшілігі жайында...
Е-ақшаның басты артықшылығы – уақыт үнемділігі. Интернетте төлем жасау
үшін банкке барып, кезекке тұрудың қажеті жоқ, компьютердің алдында отырып-
ақ, керек деген бір-екі белгіні бассаңыз болғаны. Сондықтан бұл – ғаламтордағы
қазақстандықтардың бизнесінің дамуына жаңаша серпін беретін мүмкіндік. Оның
тағы бір артықшылығы, мамандардың пікірінше, қазақстандықтардың өз сайтында
отырып, заңды түрде нәпақа табуына мүмкіндік береді. Мұның бәрі, айналып кел
генде, Қазнеттің дамуына ықпал жасайды. Әрі, бір жағынан, шетелге ақша
аударымын жасауда да ол ыңғайлы. Мәселен, сізге қарыздар шетелдік WebMoney
картасын сатып алып, оны кодымен сізге жөнелтсе болғаны, мәселе өздігінен
шешіледі.
Электронды ақшаның тағы бір артықшылығы – микротөлемдер жасау кезінде
ұсталатын комиссиялық сыйақының арзандығында. Яғни интернет-саудада ұс
талып қалатын комиссиялық сыйақы карта арқылы төлем жасағаннан әлдеқайда
төмен болады.

«Таяқтың екі ұшы бар» демекші, бұл арада да келеңсіздіктерге тап болуыңыз
әбден мүмкін. Хакерлердің әрекеті барысында немесе құпия сөзіңізді ұмытып қал
саңыз, шотыңызға кіріп жатқан кезде компьютер істен шығып қалса, барлық ақша
ңызды жоғалтып алуыңыз әбден ықтимал. Заңды түрде бұл арада бір нәрсені дә
лелдей де алмайсыз. Өйткені банкпен арадағы келісімшарт сияқты сіздің қолыңыз
да қол қойылып, мөр басылған ешқандай ресми құжат болмайды. Өйткені жүйеге
ену кезінде әртүрлі жолға белгі соғу кезінде сіз бәріне виртуалды тұрғыда
келіскен болатынсыз.
«Тәртіп бойынша мұндай электронды төлем жүйесінің қожайындары ресейлік
немесе батыстық құрылым болып келгендіктен, сіз барлық базынаңызды шетелдік
фирмаға жеткізуге мәжбүр боласыз. Ал ондайда мәселе шешімі қиындай түсері
*Қорыта
келгенде...
Қазіргі кезде әлем бойынша миллиардтан астам
пластик картасы қолданыста. Қаржы құралы
ретінде ол үнемі жетілдіріліп, қолдану аясы да
кеңейе түсуде. Алайда бұл жоғары табыс әкелетін
бизнес болғандықтан, алаяқтық оқиғалары да жиілей
түсуде. Кең таралған түрі – жалған карточка жасау.
Халықаралық нарықта бұл жағынан Оңтүстік-
Шығыс Азия елдері алдына жан салмайды.

Осы саладағы қылмыстың көбеюі қауіпсіз қаржы
құралы саналатын карточкаға деген сенімді
жоятыны сөзсіз. Алайда тығырықтан шығатын
жол бар. Ол үшін қауіпсіздік шараларын күшейтсе
жеткілікті.
* Пайдаланылған
әдебиеттер тізімі:

*http://alashainasy.kz/economica/31402/
*http://alashainasy.kz/economica/19954/
*http://baq.kz/kaz/print/news/1/2905/
?PHPSESSID=5791d830708311e85a152bab5
d29ca0b
*http://kaz.gazeta.kz/art.asp?aid=87563

Ұқсас жұмыстар

Электронды қызмет түрлері,ЭҚ айналымы, Электронды оқулықтар дайындау

АҚША ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЕРЕКШЕЛІКТ ЕРІ

Ақшаның мәні және атқаратын қызметі

Толық құнды ақшалар

Ақшаның шығу тарихы

Қазақстан Республикасындағы ақша несие реттеу

Ақша

Ашаның пайда болуы, мәні және қызметтері

Электрондық оқулықтардың пайдалану тиімділігі

Ақшаның пайда болу тарихы

Пәндер