ЭКСТЕРЬЕР МЕН КОНСТИТУЦИЯ БОЙЫНША ІҚМ ТҰҚЫМДАРЫН БАҒАЛАУ

Презентация қосу

ТАҚЫРЫБЫ:ЭКСТЕРЬЕР
ТАҚЫРЫБЫ:ЭКСТЕРЬЕР МЕН
МЕН
КОНСТИТУЦИЯ
КОНСТИТУЦИЯ БОЙЫНША
БОЙЫНША
ІҚМ
ІҚМ ТҰҚЫМДАРЫН
ТҰҚЫМДАРЫН БАҒАЛАУ
БАҒАЛАУ

Орындаған :Жаксылыкова А.Б.
Ірі қара малдың сырт пішінін бағалай келіп ,одан
алынатын өнімді және оның асылдығын білуге
болады.Малдың сырт пішінін бағалау үшін
зоотехник-селекционердің тәжірибесі мол болу
керек,әрі ол бағаланатын малды жақсы білуі
қажет,сонымен қатар оның күтімі,азықтануы
жөнінді мәліметтер болғанда ғана малдың сырт
пішіні дұрыс бағаланады. Малдың, эктерьері,
анатомиялық ерекшеліктері және алынатын өнімі
арасында тығыз байланыс бар. Осыған орай,
малды сұрыптау кезінде одан алынатын өнім
мөлшерін есепке алып қана қоймай, малдың
эктерьеріне да көңіл аударып, сынаған жөн.
Малдың эктерьерін оның жекелген
Малдың эктерьерін
дене мүшесіне оның
қарап жекелген
сынайды.
дене мүшесіне қарап сынайды.

Эктерьеріне мал тұқымының,
Эктерьеріне
жынысының, мал тұқымының,
жасының, азықтандыру
жынысының,
ерекшеліктерінің, азықтандыру
жасының, күту
ерекшеліктерінің,
жағдайларының да, өскен күту
жағдайларының
ортасының да әсер да, өскен
еткендігі
ортасының да әсер еткендігі
шындық.
шындық.мал типінің
Эктерьерін сынағанда
Эктерьерін сынағанда
айқындылығына, мал типінің
сүйектілігіне,
айқындылығына,
еттілігіне сүйектілігіне,
көп көңіл бөлінеді.Дене
еттілігіне көп көңіл
бітіміндегі, бөлінеді.Дене
кейбір дене
бітіміндегі, кейбір дене де
мүшелеріндегі кемшіліктерді
мүшелеріндегі
есептеукемшіліктерді
қажет. де
есептеу қажет.
Әр
Әр
мүшені
мүшені
өлшеу.
өлшеу.

Малдың
Малдың
Көзбен
Көзбен
бағалау
бағалау дене
дене Графикал
Графикал
тәсілі.
тәсілі. пішінің
пішінің ық
ық тәсіл.
тәсіл.
бағалау
бағалау
тәсілдері
тәсілдері

Фотогра
Фотогра
-фиялық
-фиялық
тәсілмен
тәсілмен
бағалау.
бағалау.
Көзбен
Көзбен бағалау бағалау
тәсілі
тәсілі
.Малдың дене пішінің бағалаудағы ең негізгісі
болып саналады.Тәжірибелі мамандар осы
тәсілді пайдаланып малдың дене
бітімін(конститтуциясын),әрі денсаулығын
және тағы басқаларын анықтайдығәрі малдың
өнімділігін және асылдығын да анықтауға
болады.Көзбен бағалаудың өзі екі түрге
бөлінеді:біріншісі:малдың мүшелерін жеке-
жеке сипаттап,оның мүшелерінің жетістігін
және кемістігін анықтаса;екіншісі мүшелерінің
балмен бағалау,сосын жалпы қорытындысын
шығарады.
Әр мүшені
өлшеу.
Малдың әр мүшесін өлшей бағалаудың
да маңызы зор.Жалпы малдың 70 дене
өлшемі бар.Соның ғылыми зерттеуінде
52 дене өлшемі,жалпы зерттеу үшін
-11 ,орташа дене өлшемі -18.Бірақта
дене өлшемі дұрыс болса да,малдың
сырт пішіні жөнінде толық түсінік бере
алмайды.Сондықтан бұл тәсілді
көзбене бағалағанда қосымша мәлімет
ретінде қолданылады.
Графикалық
тәсіл.
Бұл тәсілдердің негзі,мысалы бір
дене өлшемін 100 пайыз деп есептейді
де,қалған өлшемдердің
айырмашылығын соған пайызбен шаға
анықтайды.Содан кейін график
сызады.Ал 100 пайыз деп алынған
дене өлшемі түзу линия болады
нәтижесінде 2-3 топтың дене пішінің
салыстырмалы бағалары анықталады.
Фотографиялық
Фотографиялық тәсілмен
тәсілмен
бағалау.
бағалау.
Әсіресе асыл тұқымды малдарды
фотосуреттермен бағалаудың маңызы
зор.Дене өлшемін толықтыруда
фотосуреттің әсері ерекше.Әсіресе,өте
жоғары бағалы асыл тұқымды малдарды
бағалағанда да фотосуреттің маңызы зор.
Сүтті бағыттағы сиырлардың
эктерьері.
Дене бітімі мен
экстерьері сиырды жан-
жақты сынау үшін
бірден-бір қажет
көрсеткіш. Сиырдың
эктерьерінен оның
денсаулығын, тұқым
ерекшеліктерін
айқындайтын, қалыпты
физиологиялық
қызметіне әсерін,
денедегі кемшіліктер
мен ерекшеліктер
жөнінде мәлімет алуға
болады.
М.
М. И.
И. Придорогин,
Придорогин, П. П. Н.
Н. Кулешов,
Кулешов, М.М. Ф.
Ф.
Иванов,
Иванов, Е.Е. Ф.
Ф. Лискун
Лискун секілді
секілді белгілі
белгілі
ғалымдар
ғалымдар әр әр түрлі
түрлі өнім
өнім бағытындағы
бағытындағы
ірі
ірі қараның
қараның эктерьеріне
эктерьеріне олардың
олардың өзіне
өзіне
тән
тән талап
талап қойылуы
қойылуы керектігін
керектігін айтады,
айтады,
өйткені
өйткені әрәр түрлі
түрлі өнім
өнім бағытындағы
бағытындағы ірі ірі
қараның
қараның түрлі
түрлі дене
дене мүшелері
мүшелері бірдей
бірдей
жетілмейді
жетілмейді де,де, оған
оған қойылатын
қойылатын талап
талап
та
та түрліше
түрліше болуы
болуы керек.
керек. Сонымен
Сонымен
қатар
қатар қандай
қандай өнім
өнім бағытындағы
бағытындағы мал мал
болмасын,
болмасын, олардың
олардың денінің
денінің саулығына
саулығына
көңіл
көңіл аударылуы
аударылуы тиіс.
тиіс.
Дене бітімі мал
денсаулығының
көрсеткіші болып
табылады. Олай болса
мал кеудесінің кеңдігі
және салмақтылығы,
арқасының түзулігі,
сүйектерінің
мықтылығы, барынша
жүндестігі, жұмыр,
жылтыр мүйізділігі,
дене мүшелерінің бір-
біріне сайлылығы,
сергектігі,
өміршеңділігі міндетті
түрде есепке алынатын
көрсеткіштер.
Сүтті бағыттағы ірі қараның
эктерьерінің ерекшеліктері
мынадай:
Басы
Басы жеңіл,
жеңіл, ықшам,
ықшам, жағы
жағы ұзынша,
ұзынша, тар
тар
маңдай,
маңдай, мойыны
мойыны ұзын,
ұзын, әрі
әрі жіңішке,
жіңішке, терісі
терісі
тығыз,
тығыз, мойын
мойын терісі
терісі жұқа,
жұқа, қатпарлы,
қатпарлы, жоны
жоны
түзу,
түзу, ұзын,
ұзын, белі
белі мен
мен сауыры
сауыры дада барынша
барынша ұзын,
ұзын,
бөксесі
бөксесі кең,
кең, сирақтары
сирақтары түзу,
түзу, буындары
буындары ісіксіз,
ісіксіз,
тұяғы
тұяғы жылтыр,
жылтыр, мықты,
мықты, тұлғасы
тұлғасы созылыңқы.
созылыңқы.
Шоқтығы
Шоқтығы биік,
биік, ұзын,
ұзын, құйрығы
құйрығы жіңішке,
жіңішке, үзын
үзын
шашақты.
шашақты. Кеудесі
Кеудесі кең,
кең, қабырғасы
қабырғасы жіңішке
жіңішке
омыртқасына
омыртқасына көл көл бей
бей біткен.
біткен. Қабырға
Қабырға
аралығы
аралығы алшақ,
алшақ, қарны
қарны сиымды,
сиымды, үрген
үрген қуық
қуық
тәрізді,
тәрізді, терісі
терісі жұқа,
жұқа, май
май қабатынсыз.
қабатынсыз.
Сиырдың бөксе бөлігі
жақсы дамыған. Желіні
көлемді болғанымен,
сауыннан кейін босап,
жақсы қайтады. Оның
пішіні тегене тәрізді,
бауырын бойлап алға-
артқа жақсы жайылған.
Емшектері жарылмаған,
ұзындығы 6—8 см
мөлшерінде, жуандығы 2-
3 см, бір-бірінен алшақ
орналасқан.
Сүтті бағыттағы малдың
басы үлкен, мойынын ет
басқан, қысқа белі қайқы,
тар кеуде, сауыры төмен
немесе көтеріңкі,
сирақтары маймақ, немесе
алшақ, ет желін болса
оны аса үлкен кемшілік
деп санайды.
Сырт пішінде кездесетін
ақаулар мен кемшіліктер.
Сүтті бағыттағы сиыр малын
сынағанда оның мына
кемшіліктеріне көңіл аударылады:
Жалпы жетілмегендік, өзінің
тұқымына, типіне, өнімділік
бағытына сай еместік, жынысына
сай жетілмегендік (бұқа басты
сиыр, сиыр басты бұқа), тар
кеуделік, қайқы белдік, немесе
бүкірлік, тар құрсақтық, қысқа,
салбыраңкы, тар сауыр,
маймақтық, желіні жетілмегендік,
аяқтарын дұрыс баспаушылық.
Әрбір дене мүшесінің мәні, маңызы
бар екендігін естен шығармау
керек. Сүтті бағыттағы мал мен
етті бағыттағы малдың аттас дене
мүшелерінің арасында да едәуір
айырмашылық бар.
Ірі
Ірі қараның
қараның шыққан
шыққан тегін,
тегін,
желінің,
желінің, емшегін,
емшегін,
иігіштігін,
иігіштігін, тірілей
тірілей
салмағын
салмағын есептей
есептей келе
келе
сыншы
сыншы сиырдың
сиырдың сырт
сырт
пішінінің
пішінінің көңілден
көңілден шыққан
шыққан
мүшелерін
мүшелерін жоғары
жоғары
бағалай
бағалай немесе
немесе көңілден
көңілден
шықпаған,
шықпаған, кемшілігі
кемшілігі бар
бар
дене
дене мүшелерін
мүшелерін көрсете
көрсете
келе
келе берілген
берілген балдың
балдың
жиынтығын
жиынтығын
шығарады.Сөйтіп
шығарады.Сөйтіп тиісті
тиісті
класына
класына жатқызады.
жатқызады.
Әрине,
Әрине, сыннан
сыннансүрінбей,
сүрінбей,
ешбір
ешбір мүлтіксіз
мүлтіксіз өтетін
өтетін мал
мал
жоққа
жоққа тән
тән болғандықтан,
болғандықтан,
жоғары
жоғары класқа
класқа өткізу
өткізу үшін
үшін
сиыр
сиыр 70—75,
70—75, бұқа
бұқа 90—95
90—95
балл
балл алса
алса да
да жеткілікті.
жеткілікті.
Көзбен көріп сынау жақсы- Дегенмен балл беріп
ақ, бірақ сиырдың дене сынау, тек ет
мүшелерінен қате бағытындағы мал үшін
жібермей, әділ бағалау ғана тиімді. Себебі,
сыншыға, оның тәжірибесі олардан алынатын өнім
мен көпті көргендігіне сиырдың сырт пішініне
байланысты болатындығы тікелей байланысты.
тұрғысынан өте қиын.

Қанша айтқанмен, ірі
қараны өлшем арқылы
Өлшем алып сынау
сынау көзбен көргенге
барынша әділ тәсіл. Әр
жетпейді, ол тәсілді
малдан алынған аттас
толығынан алмастыра
өлшемдерді бір-бірімен
алмайды. Сондықтан да
салыстыруға,
күнделікті өмірде осы екі
айырмашылығын
түрлі сынақ бірін-бірі
анықтауға болады.
толықтыра түседі және
қатар пайдаланылады.
Малдың дене
мүшелерінің
өлшемдерін
арнайы жасалған
өлшеуіш таяқпен,
таспамен және
циркульмен
алады.
Ғылыми
зерттеулер үшін
немесе басқа бір
жағдайларға
қажет болмаса
11 —14 өлшем
жеткілікті. Олар
1.
1. Таяқпен
Таяқпен алынатын
алынатын өлшемдер:
өлшемдер:
Шоқтығынан
Шоқтығынан биіктігі
биіктігі —
— жер
жер мен
мен шоқтықтың
шоқтықтың ең
ең биік
биік
аралығы.
аралығы.

Жоннан
Жоннан биіктігі
биіктігі —
— жер
жер мен
мен үшінші-төртінші
үшінші-төртінші бел
бел омыртқа
омыртқа
тұсына
тұсына дейінгі
дейінгі биіктік.
биіктік.

Сауырынан
Сауырынан биіктігі
биіктігі —
— жер
жер мен
мен сауырдың
сауырдың ең
ең биік
биік
аралығы.
аралығы.

Кеудесінің
Кеудесінің кеңдігі
кеңдігі —— жауырынның
жауырынның сыртынан
сыртынан алғанда
алғанда
шоқтық
шоқтық пен
пен төс
төс сүйегі
сүйегіаралығы.
аралығы.

Кеудесінің
Кеудесінің жалпақтығы
жалпақтығы —
— екі
екі жауырын
жауырын сыртынан
сыртынан ең
ең
алыс
алыс жаткан
жаткан аралығы.
аралығы.

Тұлғасының
Тұлғасының шаршылама
шаршылама ұзындығы-
ұзындығы-
иық,құйымшақ
иық,құйымшақ сүйек
сүйек аралығы.
аралығы.
2.Циркульмен
2.Циркульмен алынатын
алынатын
өлшемдер:
өлшемдер:

Сербек аралығы.
Артқы бөліктің
шаршылама
ұзындығы -жамбас
сүйектің басынан
құйымшақ сүйек
аралығы.Құйымша
қ сүйек
аралығы.Иығының
алшақтығы.
3.Таспамен алынатын
өлшемдер:
Сиыр
Сиыр тұлғасының
тұлғасының шаршылама
шаршылама
ұзындығы
ұзындығы -- таяқ
таяқ пен
пен өлшегендегідей.
өлшегендегідей.
Кеуде
Кеуде орамы-
орамы- сиыр
сиыр кеудесінің
кеудесінің
жауырынның
жауырынның сыр сыртынан
тынан алғандағы
алғандағы
орамы.
орамы.
Сирақ
Сирақ орамы
орамы -алдыңғы
-алдыңғы аяғының
аяғының қыр
қыр
жіліншігінің
жіліншігінің орамы.
орамы.
Сүтті бағыттағы мал индекстері
Индекстер Сүтті бағыттағы
сиырлар
Төртбақтық 120

Мығымдық 118

Сирақтылык 46

Кеуделілік 61

Енкіштік 101

Бөкселік 65

Сүйектілік 14,6
Ірі
Ірі қараның
қараның конституциясы
конституциясы

Ірі қараның конституциясы дегеніміз
олардың сыртқы ортаға етеін әсерін
анықтайтын малдың морфологиялық
ерекшеліктерінің жиынтығы.Малдың
конституциясының қалыптасуы
тұқымына және өсу ортасына,әрі
малдың өнімділігі оның ішкі
құрылысына және организмнің
функциялық ерекшелігіне
байланысты.Әрине осылардың
барлығына да сыртқы ортаның да әсер
ететіндігі белгілі.
Профессор П.Н.Кулешов ірі
қарамалының конституциясын
анықтағанда оның беретін
өніміне ,морфологиялық және
функциялық ерекшеліктеріне
қарады.Мысалы,сүтті ірі қаралар
көлемді және шырынды азықтарды
көп жеп қорытады да сүтке
айналдырады.
Конституциясы
Конституциясысөлекет
сөлекеттипке
типкебасы
басы
сөлекет,әрі ауыр,терісі мен жүні
сөлекет,әрі ауыр,терісі мен жүні
қатты,сүйектері
қатты,сүйектеріарбиған,бірақ
арбиған,бірақбұлшық
бұлшық
еттерінің
еттерініңдәнекер
дәнекертканьдері
тканьдері
жеткіліксіз
жеткіліксізмал
малжатады.Олардың
жатады.Олардыңсүт сүт
беру
беруөнімділігі
өнімділігішамалы,жұмсалған
шамалы,жұмсалған
азықты
азықтыөтеуі
өтеуінашар
нашаркеледі.
келеді.
Конституциясы
Конституциясы нәзік
нәзік
Конституциясы
Конституциясы мықты
мықты типтің
типтің басы
басы жеңіл,терісі
жеңіл,терісі
типке
типке көбінесе
көбінесе ,сүтті
,сүтті жұқа,мойын
жұқа,мойын терісі
терісі
бағыттағы
бағыттағы мал
мал қыртысты,сүйегі
қыртысты,сүйегі жұқажұқа
жатады.Олар
жатады.Олар сыртқы
сыртқы ,бұлшық
,бұлшық еті
еті шамалы
шамалы
ортаның
ортаның қолайсыз
қолайсыз келеді.Азықтағы
келеді.Азықтағы
жағдайларына
жағдайларына төзімді
төзімді қоректік
қоректік затты
затты жақсы
жақсы
келеді.Мұндай
келеді.Мұндай малда
малда сіңіреді.Мал
сіңіреді.Мал ширақ
ширақ
зат
зат алмасу
алмасу процесі
процесі ,бірақ
,бірақ сыртқы
сыртқы ортаның
ортаның
жақсы
жақсы өтеді
өтеді және
және қолайсыз
қолайсыз жағдайларына
жағдайларына
азықтағы
азықтағы қоректік
қоректік төзімсіздеу
төзімсіздеу және
және ауруға
ауруға
заттар
заттар еңең алдымен
алдымен сүтсүт шалдыққыш
шалдыққыш болып
болып
құралуға
құралуға жұмсалады.
жұмсалады. келеді.
келеді.
СОҢЫ...

Ұқсас жұмыстар

ЖОСПА бағытында өсіру

Ауыл шаруашылығы малдарының конституциясы

Ағзаның конституциясы және оның патологиядағы рөлі

Мал шаруашылығының маңызы

Қой жабайы тегі

Бөлімшелік байланысты ұйымдастыру үшін ЦСП қолданылуы

Малды дене бітімі, сыртқы пішіні және ішкі құрылысы бойынша бағалау және сұрыптау

ЦИФРЛЫ ТАРАТУ ЖҮЙЕЛЕРІН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

ҚР Конституциясы 1995 жылы 30 тамыз

Малды сою қызметтері

Пәндер