Психокоррекция. Психологиялық сауықтыру

Презентация қосу

Психокоррекция. Психологиялық сауықтыру

Психокоррекция — адамның жеке бірлік
ретіндегі психикасын, өзінің сан−алуан сезім,
аффективтік, интеллектуалды, басқа да туа біткен
функцияларымен бірге сыртқы ортамен өзара әрекетін
зерттейтін ғылым, кей-кезде адам мінез-құлығын
зерттеу деп те анықталады. Қыруар тараулары
теориялық және практикалық бағыттарды
қарастырады, қолданбалы бағыттары да сан алуан:
терапевттік, қоғамдық, кәсіпкерлік, кей жағдайда
саясаттық және теологиялық. Психологияның негізгі
мақсаты — психиканы cубьективттік структураның,
сыртқы ортаны байымдаумен, елестетумен жұптасқан
айырықша іс-әрекеттің негізі ретінде зерттеу.
► Этимологиялық деңгейде психология жан мен рухты (
көне грекше: ψυχή — жан, рух) зерттеу (көне грекше:
-λογία — ғылым, тану) деп танылады. Өзінің грекше
мағынасында бұл зерттеу вегетативттік
(психофизиология), сезімдік (мотивация, байым,
моторика), интеллективттік (когнитивттік психология)
функцияларымен шектеледі. Алайда психология —
ақыл-ой функцияларын зерттеумен бірге,
субьективтілікттің казуисттік әдістемесі, субьект
жекешілдігінің, тұлға ішіндегі ақиқатты зерттеу.
Ақыл-ой — тек комбинация мен арақатынас мекені
емес, ол абстракция мен материалдық қатынас
арқылы адам затын ойлау әрекетіне икемді нәрсе
ретінде анықтайды. Осы тұста адам мен жануар
арасындағы айырмашылық көрінеді.
► Психологияның зерттеу объекті — осы күннің
өткен ғасырлардан бері келе жатқан дау мен
талқылаудың тақырыбы. Бұл күрделі дауға
шешім табатындай пікірлер қалыптасқан
әдет-ғұрып бойынша бірнешеу, атап айтсақ,
психологияның зерттеу объекті — мінез-
құлық пен оның қалыптасуы; ойлау
үдірістері; эмоциялар мен пейіл; тұлға;
адамдар арасындағы қарым-қатынастар, т.б.
► Психологияның әртүрлі тараулары қолданған әдіс (клинакалық
немесе тәжірибелік), немесе адамның әрекеті (жұмыс, еске
салу, есте сақтау, еске түсіру, сезу, тәлім тану, т.б), немесе
зерттеу бағыты (бала дамуы мен психологиясы,
Бет#психофизиология, жануар психологиясы) арқылы
ажыратылады.
► Психологияның кей тараулары басқа ғылымдармен бірге немесе
өзара көрші зерттеу өрістері ретінде немесе бір зерттеу өрісінің
салалары ретінде үйлеседі. Бұл тараулар эпистемологиялық
проблемаларға жиі соқтығысады, мысалы психологияның бір
тарауы — психопатология үшін патологияны белгілеу өте
күрделі, тұлға патологиясын ақыл−ой паталогиясынан ажырату
— одан әрі күрделі.
► Ақыр соңында психология мен пәлсапа арасында көп уақыт
бойы қарым—қатынас өте жақын болды, ажыратылмас десе де
болар, себебі бұрын психология пәлсапаның бір бөлімі болған,
ал пәлсапафизиканың ескі мағынасында (ағлақ, сана, іс әрекет,
т.б. қалыптасқан пәлсапа тақырыптары психологияда кездеседі)
бір бөлімі екендігін де ұмытпау қажет. Осылай психологияның
кей салалары пәлсапалық тақырыптарды зерттеуге бағытталған
(персонализм, гуманизм, биологизм, т.б.).
► Психологияны зерттеу өрісінде басқа да
антропология, социология сияқты қоғамдық
ғылымдармен де соқтығыстыруға болады.
► Ең аяғында психологияны теориялық немесе
практикалық жағынан анықтау — бүгінгі күннің
шешілген мәселесі емес.
► Психологияның тарихы
► "Психология" терминінің бірінші қолдануы 1590 жылы
Неміс схоластик пәлсапасышы Рудольф Гөкельге
беріледі. Алайда одан алты ғасыр бұрын Хорват
гуманисті - Марко Маурулиц бұл терминді өзінің
кейіннен жоғалған еңбегінің есімі ретінде қолданған.
Бұл әрине терминнің ең бірінші қолданылуы болмауы
мүмкін, бірақ бұл бүгінгі күндегі терминнің ең
алғашқы құжатталған қолданылуы болып есептеледі.
► Бұл термин қауымның кең қолданулуына Неміс идеалист пәлсапасышысы Кристиан Вольф
тің (1732-1734) Psychologia empirica және Psychologia rationalis (1732-1734) атты еңбегі
жарық көргеннен бұрын енбеген. Эмпирикалық және рационалды психологиялардың
арасындағы бұл ажыратылуы Дидьероның Энциклопедиясынан алынып, Францияда Мэң дө
Биғаңның көмегімен кең тараған.
► Өзінің "жан" мен "тану" деп көне грек тілінен аударылған түбірлеріне қарамастан,
психология ғылымы өзінің діни мәнінде адам жанының зерттеуі болып тек одан көп уақыт
өткеннен кейін, христиандық заманда танылды. Психология медицинаның тарауы ретінде
танылуы Томас Уиллистің ми функцияларының мәніндегі "Жан Доктринасы" мен
анатомиялық трактаты "Хайуан Жандар Жайлы Екі Пікірлесу" ("De Anima Brutorum") атты
еңбектерінде көрінеді.
► 19шы ғасырға дейін психология пәлсапаның бір тармағы ретінде қарастырылды.
► 1879 жылы "психологияның атасы" болып танылған Вильхельм Вундт (1832-1920)
Германияның Лейпциг Университетінде психологиялық зерттеу зертханасын ашты.
► Вильям Джеймс, америка пәлсапасышысы өзінің "Психология Принциптері" (1890) атты
жемісті кітабын жариялап, келесі жылдарда психологтардың назарын жинақтаған көптеген
мәселелерінің іргетасын қалады.
►
Бұл өріске өздерінің үлестерін қосқан, тәжірибелік түрде еске салу, есте сақтау, еске түсіру
функцияларын Берлин Университетінде зерттеген Херманн Эбингауспен бірге қазір
классикалық шарттастық болып танылған тәлім тану процесін зерттеген орыс физиологы
Иван Павловты атап айту керек.
► Осы тұста, 1890 жылдары Аустрия дәрігері,
невролог, тәжірибелік психологияда бейресми
білімі бар Зигмунд Фройд психотерапияның жаңа
әдісі — психоанализді дамытты. Фройдтың ақыл-ой
жөніндегі түсініктері интрепретативттік және
интроспективттік әдістемелерге кең шамада
негізделген, ақыл-ой дерттілігін шешу мен
психопатология үстінде жинақталған. Фройдтың
теориялары кең тараған, оның себебтерінің үлкен
бірі — теориялардың сексуалдылық және жаншу
психологиялық дамудың негізгі аспектілері ретінде
қарастыру сияқты мәселесін қозғау. Бұл сол кездің
аттеріс мәселері болып саналған, ал Фройд болса
олардың оқымысты қоғам ішінде кеңінен
қарастырылуына жол ашқан. Фройд теориялары
жалпы психология теорияларына ықпалы зор.
► Ноам Хомский
► Әйткенмен бихейворизм айтарлықтай
жаңалықтарды ашса да, адам іс-әрекетін
зерттеуіндегі жолбасшысы болуы үшін
жеткіліксіздігі анық көрінді. Ноам Хомскийдің
Скиннердің "Ауызша Іс Әрекет" (сөйлеуді
бихейвористтік теория моделіндегі мүліктену
жайлы) атты кітабі жайлы шолуы бихейворизм
патшалығының біту себебінің ең басты
факторларының бірі болып танылады.
► Өзінің Туғызушы Грамматика теориясында Хомский тіл үйрену тек
шарттастық арқылы орын алынбайтығын дәлелдеді. Адам мағынасы мен
құрастырылуы жағынан бірегей сөйлемдерді тек табиғи тіл тәжірибесі
арқылы өндіруі мүмкін емес. Бұл бихейворизм алдамшы деп
мойындамаған ақыл-ойдың ішкі ахуалының бар болуын білдіреді.
Альберт Бандура балалар тек қоғамдық бақылау арқылы, яғни көрінген
мінез-құлықтың өзгеруінсіз үйренуінің мүмкін еместігін көрсетті.
► Гуманисттік психология өзінің қайратты дамуын 1950 жылдары көріп,
ақыл-ой зерттеуінің позитивисттік және ғылыми әдістемелеріне
кертартпа ретінде жалғасты. Ол адам тәжірибесіне қараған
феноменологиялық көзқарасты айырықшалап, адам мен оның іс-
әрекетін сапалы зерттеу арқылы түсінуді іздейді. Гуманисттік
әдістеменің тамырлары экзистенциалісттік және феноменологиялық
пәлсапада табылады, және де гуманисттік психологтар ғылыми әдістеме
ні мүлдем қабылдамай, адам тәжірибесін өлшемдерге көшіру оны
барлық мәні мен маңыздылығынан айырады деп тұжырымдайды.
► Бұл мектептің негізін қалаған кей теоретиктер — адам
мұқтаждылығының иерархиясын шығарған Эбрахем Маслоу, клиент
айналысында орнаған терапияның жасаушысы Карл Роджерс және
Гештальт терапиясын тудыру мен дамуына ат салысқан Фриц Перлс.
► Компьютерлік технологиялардың дамуы ақыл-ой әрекетін инфомация
өңдеу ретінде қарастыруға әкеп соқтырды. Бұл ақыл-ойды ғылыми
түрде зерттеумен, ішкі ақыл-ой ақуалдырының бар болуы туралы
сеніммен серіктесіп, когнитивизмнің дамуы мен оның ақыл-ой
модельдерінің доминанттысының болуына әкелді
► Ми мен жүйке жүйесінің әрекеті арасындағы қатынас кең тарады, бұл
бір жағынан Чарльз Шеррингтон және Дональд Хебб сияқты
адамдардың зерттеулері, екінші жағынан ми зақымдалуы туралы
зерттуелерге байланысты. Ми әрекетін дәлділікпен өлшеу
технологияларының дамуымен бірге невропсихология мен когнитивттік
невроғылым бүгінгі күннің ең іскер өрісі болып танылды. Басқа
ғылымдармен (пәлсапа, информациялық технологиялар, невроғылым)
үлкейіп келе жатқан қарым қатынаспен бірге ақыл-ойды түсіну және
шығындарды өнімді түрде пайдалану үшін әртүрлі салаларды бір шатыр
астына бекіткен ғылым — когнитивттік ғылым жаратылды.
► Психология мәселелері
► Психология оны оқыған адамдардың алған жағына қарай бірнеше
мәселелермен кесіп өтілген. Көптеген нәтижелер жинақталған болып,
кейбір гипотезаларды растау немесе қабылдамай тастау мүмкін болса
да, қорытындылардың синтетикалық және рационалдық комбинациясы
ортақ пәтуаға келмеген.
► Психология ғылым ба?
► Әлі күнге дейін де бұл сұрақ қойылып отыр. Екі концепциялар бір біріне
қарама қайшы, біріншісі психология ғылым ретінде қалыптасқан десе,
екіншісі оны тек пре ғылым деп, талқыға салады.
► Аристотельдік (преғылыми) және галилейлік (преғылыми) ойлау
түрлерін салғастырған Курт Левиннің текстіне сүйеніп, бұл мәселені
қарастыра аламыз.
Психогигиена
► Психологиялық лабораторияларды жарату бұл методологияға сүйенген
адамдарға психологиялық ғылым расында бар нәрсе екендігін тұжырымдайды.
Бұл көзқарас мына зерттеу методологиясына сүйенеді:
► Гипотезаларды ұсыну
► Тәжірибе немесе бақылау
► Гипотезаларды түзету, растау немесе қабылдамай тастау
► Қорытындылау және бірінші кезеңге қайта өту
► Осылай психология статистикалық қайта өндіре алатындай нәтижелерге тіреле
алады.
► Психология салаларының таптастыруы мен оның әдістемелері
► Еңбек психологиясы Адамның еңбек іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктерін,
еңбек дағдыларының даму заңдылықтарын, еңбекті ғылыми негізге сүйене
отырып ұйымдастырады . 2. Педагогикалық психология Оқу, тәрбие істерінің
оқушы санасына қалайша әсер ететіндігін зерттейді. Оқу материалының мазмұны
мен көлемін анықтау, балалардың жас мөлшеріне лайықты оқулықтар мен
бағдарламалар құрастыру кейбір оқушылардың екінші жылға қалу, мектептен
шығып кету себептері, тәрбиеленуі қиын балалармен жұмыс істеудің жоспары,
жыныс тәрбиесі, бағдарламалап оқыту (алдын-ала жасалынған үлгіге қарап
оқыту әдісін ұтымды етіп ұйымдастыру), педагогикалық психология зерттейтін
ғылыми мәселелердің бір тобы. Тармақтары: 1. Оқыту; 2. тәрбие; 3. Ұстаз. 3.
Медициналық психология Дәрігер мен науқстың арасындағы қатынасты,
олардың мінез-құлқының түрлі құрылыстарын зерттейді. Емдеу мен
психотерапияның психологиялық әдістерін жасаумен айналысады. Ол өз
тарапынан нейропсихология, психоформалогия, психотерапия,
психопрофилактика, психогигиена дейтін салаларға бөлінеді. 4. Инженерлік
психология Адам мен техниканың қарым-қатынасынан туындайтын
психологиялық мәселелерді зерттейді.
► «Адам-машина» жүйесінде әрекетті тиімді етіп ұйымдастыру, басқару
жүйелерінің құрылымын үйлестіру, мұндағы творчестволық міндеттерді
тиімділікпен шешу, информацияны сақтау, өңдеу, оны жобалау, оперативті
модельдер қалыптастыру үлкен орын алады. Негізгі проблемаларына
операторларды кәсіптік тұрғыдан таңдап алу, оларды үйрету және жаттықтыру,
тиісті информациялық модельдер мен басқару орындарын жобалау,
операторлардың хал-күйін анықтау, техникалық эстетика мен эргономиканың,
ЭВМ-нің алгоритмдеріне қойылатын талаптарды тұжырымдау, түрлі агрегатты
басқарудағы адамның дара психологиялық өзгешеліктерін, оның ерік-сезім
сферасын, интеллект деңгейін зерттеу жатады. Мұндағы инженерлік
психологиялық міндеттерді шешу консультациялық және сан салалы тәрбие
жұмысымен айналысатын ұйымдар үшін қолданбалық мәні зор. 5. Жас ерекшелік
психологиясы Қалыпты адам психологиясының даму заңдылықтарын нәрестелік
кезеңнен қарттық кезеңге дейінгі психологиялық ерекшеліктер мен
заңдылықтарды зерттейтін психология саласы. Тармақтары: 1. Балалар; 2.
Жеткіншектер; 3. Жастар; 4. Ересектер (акмиология); 5. Қарт адамдар
психологиясы (геранто психология). 6. Арнаулы психология Адам дамуының
бірқалыпты даму жолынан ауытқуы. Ми ауруына ұшыраған психикалық
күйзелістері мен осы саладағы себептерді қарастырады. Тармақтары: 1.
Олигофрено психология – ми зақымы ауруымен туылған адамдардың
психологиясының зерттелуі; 2. Сурдо психология – саңырау немесе керең
адамдардың психологиясын зерттейді; 3. Тифло психология – нашар көретін
немесе соқыр адамдардың психологиясын зерттейді. 7. Салыстырмалы
психология Салыстырмалы психологияға зоопсихология, этология дейтін салалар
кіреді. Мәселен, балалар психологиясы қоғамдық жағдай мен биологиялық
факторлардың баланың дүниеге келгеннен кейінге дейін психикалық дамуына
тигізетін әсерлерді зерттейді. Салыстырмалы психология жануарлар
психикасымен ұқсастықтары мен айырмашылықтарын қарастырады. 8.
Әлеуметтік психология Тұлғаның әлеуметтік – психологиялық көріністерін,
индивидтің басқа адаммен өзара қарым-қатынасын, адамдардың психологиялық
үйлесімдігін, үлкен топтардағы әлеуметтік психологиялық көріністерді зерттейді.
9. Әскери психология Адамның соғыс жағдайы кезіндегі мінезі, соғыс техникасын
меңгеру мен басқару әдістерін зерттейді
Медициналық қызмет орындары, әсіресе ауылдық
жерлерде жоқтың қасы. Мемлекетімізде жүйке ауруына
шалдықпаған, яғни психикасы енді-енді сыр бере бастағандарды
емдеуге бағытталған алғашқы психопрофилактика және
психогигиена салаларын дамыту керек. Сөйткенде ғана
психикалық бұзылулардың алдын алуға мүмкіндік туады және
суицидтің саны да азаяр еді. Ол үшін, ең алдымен, жергілікті
жерлердегі емдеу орындарында психотерапевтер мен
психологтар санын көбейту қажет. Себебі жүйке ауруына
шалдыққандарды түрлі препараттармен емдейтін психиатрларға
қарағанда, психотерапевтер сөзбен емдейді. Яғни моральдық
жағынан қолдау көрсетеді. Айта кетейін, АҚШ-та 40 мыңнан
астам психиатр мен 80 мыңнан астам психотерапевт бар. Тағы
225 мың психолог-маман, арнайы медбикелер мен әлеуметтік
жұмысшылар жұмыс істейді. Яғни психиатрлар мен
психотерапевтердің арасалмағы – 1:2. Ал біздің еліміздегі
психиатр мен психотерапевтердің арасалмағы – 12:1! Бұл
жағынан алғанда, Қазақстанда психотерапевтер өте тапшы
екенін көрсетеді. Бүкіл республикада бар болғаны 73 маман бар.
Елді мекендердегі пациенттердің басым бөлігі тұрғылықты
жерлеріндегі ауруханалардың көмегіне жүгінетіні белгілі.

Ұқсас жұмыстар

Ата - аналарға арналған психологиялық кеңес беру пункті жұмысын ұйымдастыру

Қолданбалы психология

Ерікті назар

Психологиялық кеңес берудің тарихы және негізгі ұғымдары

Психологтың сәбилер тобындағы балалармен жұмыс істеу ерекшеліктері

Мектепке дейінгі мекемедегі психолог кабинеті

Практикалық балалар психологының психологиялық білімін жетілдіру жолдары

Психологиялық профилактика

Психологиялық денсаулық

Коррекциялық бағдарламаның түрлері

Пәндер