Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау

Презентация қосу

Өскемен қаласының атмосфералық
ауасы және агроценоздарының
ластануын бағалау

Орындаған: Достемесова А.Б.
Эк-61-к4
Ғылыми жетекшісі: Алыбаева Р.А.
б. ғ. к., доцент
Қазіргі кезде қарқынды индустрияландыру процесі жүріп,
оның қоршаған ортаға жағымсыз әсері қатар жүруде.
Өндірістік кәсіпорындардың қарқынды дамуы, транспорт
күшінің артуы экологиялық жағдайдың нашарлауына алып
келуде. Осы тұрғыдан Қазақстанның бай табиғи қоры күшті
индустрияның дамуына негіз болды, осыған сәйкес
көптеген өндірістік орталықтар қалыптасты. Алайда, осы
өндірістік орталықтар әртүрлі орталардың улы
заттектермен ең көп ластанған аудандары болып
табылады. Осы мәселе Қазақстандағы көптеген өнеркәсіп
орталықтары орналасқан аймақтарда өзекті мәселе болып
отыр.
Осындай орталықтың бірі ─ Өскемен қаласы. Қаланың
аймақтық орналасуы мен табиғи-климаттық жағдайы,
қоршаған ортаны белсенді ластайтын
өндірістік орталардың көптеп шоғырлануы, мекенжай
сілемдерінің өндірістік зоналарға өте жақын орналасуы,
автотранспорт санының өсуі қоршаған орта ерекшелігін
қалыптастырады.
Өскемен аймағының
орталығының белсенді
ластануына, әсіресе
жылу энергетикалық
кешенді кәсіпорындары
мен металлургиялық
өнеркәсіптердің және
осылардан шығатын
негізгі ластаушылар –
ауыр металдардың әсері
зор болып отыр.
Осыған орай,
жұмысымыздың мақсаты
─ Өскемен қаласындағы
өндіріс орындарынан
шығатын ауыр
металдардың қоршаған
ортада жинақталуын
зерттеу және бағалау.
Зерттеудің шарты және нысандары

Геохимиялық және гигиеналық зерттеулер
бекіткендей, атмосфералық ауадағы металдардың
құрамы мен саны арасындағы байланыстар және
олардың қалалар аумағына түсуі, табиғи ортада – қар
жамылғысы және «топырақ-өсімдік» жүйесіндегі
ауытқушылық түрінде жақсы байқалады. Себебі: жер
бедерінің қар жамылғысы үлкен сорбциондық
қабілетке ие екендігі және «топырақ-өсімдік» жүйесі
көп жылдар бойына өз құрамында металдың
атмосфералық жаууының мөлшерін тіркеп
отыратындығында. Осыған байланысты, Өскемен
қаласы қоршаған ортасындағы қар жамылғысындағы,
кейбір ауыл шаруашылық өсімдіктердің тауарлық
бөлігіндегі және сол өсімдіктердің тамыры орналасқан
қабат топырағындағы ауыр металдардың құрамын
және мөлшерін зерттеу жұмысы жүргізілді.
Зерттеу нысандары ретінде көлемі 34 сынамадан
тұратын қар жамылғысы іріктемесі (өндіріс көздеріне
жақын аумақтардан алынған), қала аумағы бойынша
20 жергілікті жерде бірқалыпты таралған келесідей
ауыл шаруашылық өсімдіктер(қызылша, картоп,
орамжапырақ, қызанақ, қияр) және осы өсімдіктердің
тамыры таралған топырақ қабаты сынамаларына
зерттеу жүргізілді.
Зерттеу әдістері
Қар жамылғысы толық қалыңдықта айқындалғанша
сынама шурфта іріктеледі. Шурф ауданы қар
жамылғысының қаттылығы мен талдауға керек 7-10
кг-дық қар салмағына байланысты. Сұрыпталатын 7-
10 кг қар берік целлофан қапшықтарға салынып,
этикеткімен байланады. Журналда сұрыпталу мерзімі
нақты көрсетіледі.
Сұрыптауға алынған қар түрлері ерітіліп, сүзгілеуге
түсіп, бұл арқылы жауын-шашынның қатты түрдегі
топтамасы ерекшеленеді. Кептіргеннен кейін, артық
араласқан заттардан босатылып, өлшеніп, ұнтақ
күйіне келгенше жайылып, спектральді талдау жүргізу
үшін лабораторияға жөнелтіледі және камеральді
сұрыптаудан өткізіледі.
Өсімдік сынамаларының жалпы салмағы 1 кг
құрайтын 20 сынамадан тұрды. Сынақ үлгілерін
даярлау және улы заттектердің талдауы «азық-түлік
өнімдері мен шикізаттар» ГОСТ 26929-94- ке сәйкес
орындалды. Ауыр
металдар құрамын анықтау фотопластинкаға түскен
спектрден байқалатын плазма доғасындағы
атомдардың қозуына негізделген жартылай мөлшерлі
спектрлі талдау арқылы жүргізілді. Спектрометр ДФС-
18, экспозициясы 30 сек, ток күші 20 А-ді құрайды.
Зерттеу нәтижелері және оларды талдау
Қар жамылғысы қатты қалдығындағы ауыр
металдар құрамын анықтау нәтижелері
1-кесте. Қатты қалдық түріндегі қар сынамаларындағы ауыр металдардың
таралу ассоциациясы.
Аймақ № Zp мәні Zp орташа Ластану Pb қатыстық Ауыр металдардың таралу Ауытқыған
№ мәні деңгейі үлесі,% ассоциациясы компонентт
ер саны

1-2 >256 906 өте жоғары 12,4 Sb, Bi, Pb, Ag, Cd, Zn, As, Cu, 14
Sn, Ba, P, Mn, Cr, Co

3 128-256 206 жоғары 32,7 Pb, Ag, Bi, Zn, As, Cd, Sb, Cr, 14
Ba, Cu, Sn, Co, P, V

4 64-128 93 орташа 31,8 Pb, Ag, Bi, Zn, Sb, P, Cu, Ba, 10
Cr, Sn

5 32-64 46 төмен 36,3 Pb, Ag, Bi, P, Zn, Ba, Sn, Cu 8
2-кесте. Өскемен және оның маңайындағы аймақтарға атмосферадан
түсетін басым ауыр металдардың бір күндік орташа түсірілімінің
салыстырмалы бағасы (1990-92жж. салыстырғанда)
Кезе Элементтер
ң
Pb Sb Bi Ag Cd Zn As Cu
кгхк кгхк кгхк кгхк кгхк кгхк кгхк кгхкм2/тә
м2/тә м2/тә м2/тә м2/т м2/тә м2/тә м2/тә ул
ул ул ул әул ул ул ул
1990 395 7,7 0,3 0,8 4,5 573 9 132
-
92ж
ж.
2009 77,7 4,23 2,18 0,20 0,70 118, 4,66 28,06
- 3 5 7 2
2010
жж.
Төм 5,1 1,8 0,1 4 6,4 4,8 2 4,7
енде
у,
есе
Қар жамылғысының қатты қалдығындағы ауыр металдар үлесін
зерттеу нәтижелері көрсеткендей, ластаушылардың жалпы
көлемдік таралымы аймақты-концентрациялы құрылымға ие:
«Қазмырыш» ӨК алаңынан алыстаған сайын элементтер спектрі
кеми түседі және уытты металдардың концентрациясы
төмендейді. Аса қатты ластанған аймақтарда басым
поллютанттар болып Sb, Bi, Pb, Ag, Cd, Zn, Cu, As табылады.
Орташа және төмен ластану аймақтарындағы басымырақ
поллютанттар ретінде Pb және Ag табылуда.
Өңделетін шикізаттың негізгі компоненттерінен түсетін
жүктемені төмендетудің нақты беталысы байқалды, 90-шы
жылдармен салыстырғанда. Оған – 2-кестеде көрсетілген
элементтер жатады. Pb, Zn, Cu, Cd, Ag үшін төмендеу бір ретте
– 4-пен 6,4 есе аралығында, ал Sb және As үшін -2 есеге дейін.
Осылайша, «Қазмырыш» ӨК ауаны қорғау іс-әрекеті өзінің
алғашқы жемісін бере бастады.
Ауыл шаруашылық өсімдіктеріндегі
аэральдық және топырақтық ластанудың
арақатынасын анықтау нәтижелері
3-кесте. Өскемен қаласының аумағындағы көкөністік-ауыл шаруашылық
өсімдіктердің улы компоненттермен ластану деңгейінің орташа есебі.

С/с Ауыл шаруашылық Сынама Ластайтын заттектер, мг/кг/ШРД
№ өнімдерінің атауы саны Улы элементтер
Pb Cd As Hg

1 Қызылша тамыржемісі 19 0,26 0,024 0,049 <0,005
0,52 0,80 0,24 <ШРД
2 Картоп түйнегі 18 0,26 0,025 0,049 <0,005
0,52 0,83 0,24 <ШРД
3 Ақ қауданды 20 0,27 0,024 0,049 <0,005
орамжапырақ 0,54 0,80 0,24 <ШРД
4 Қызанақ 18 0,19 0,023 0,042 <0,005
0,38 0,77 0,21 <ШРД
5 Қияр 4 0,18 0,021 0,042 <0,005
0,36 0,70 0,21 <ШРД

Токсиканттардың көкөніс өнімдеріндегі жоғары
рауалы деңгейі(мг/кг):

Картоп 0,5 0,03 0,2 0,02
Қызылша 0,5 0,03 0,2 0,02
Ақ қауданды орамжапырақ 0,5 0,03 0,2 0,02
Қызанақ, қияр 0,5 0,03 0,2 0,02
90-шы жылдар басында зерттеуші ғалымдар облыс
орталығы шегінде өсірілетін барлық ауыл
шаруашылық өнімдер уытты металдар мөлшері
бойынша тағамдық талаптарға сай емес деген
тұжырым жасаған, ал осы жұмыс барысында қазіргі
кезде ауыл шаруашылық өсімдіктердің өсімдік
тамыры орналасқан топырақ қабатында ауыр
металдардың көп мөлшерінің болуына қарамастан
тағамдық талаптарға сай және құрамындағы уытты
металдардың мөлшері ШРД-дан аспағандығы
анықталды.
Қорытынды
Қар түсірілімдерінің нәтижесінде алынатын мәліметтер
қоршаған ортаның нақты ластану территорияларын анықтауға,
қар жату кезеңіндегі жер көлемі бірлігіне түсетін металдық
жүктемесін есептеуге және белгілі бір территорияның жақын
болашақтағы ластану деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Өсімдік тамыры орналасқан топырақ қабатында ауыр
металдардың көп мөлшерінің болуына қарамастан, ауыл
шаруашылық көкөніс өнімдерінде ауыр металдардың қалыпты
деңгейден аспағандығы байқалды. Себебі: агроценоздарға ауыр
металдардың аэральдық (тамырдан тыс) түсуінің азаюына алып
келген атмосфераға шығарындылар деңгейін күрт төмендету,
Өскеменнің қара топырағы құрамының жоғары буферлік қасиеті
және ластанған топырақта өсірілетін өсімдіктердің түрлеріне
байланысты болуы мүмкін.
Өскемен территориясының табиғи ландшафтық жағдайына тән
қаратопырақтың өзіне тән жоғары буферлік қасиеттері –
токсиканттардың жылжымалы формаларын өсімдікке және
агроценозға қол жетімсіз етіп, өткізбей тастайды. Сонымен
қатар, өсімдіктер өздерінің ұзақ даму эволюциясы үрдісінде
артық иондарды тамырында ұстау есебінен полютанттардың
токсикалық әсеріне қарсы тұра алу қасиетін қалыптастырды,
оларды өздерінің метаболикалық маңызды орталықтары мен
репродуктивті органдарына түсуін шектеді.
Аэральді және топырақтық жолмен металдардың түсуінің екі
жолы да өсімдіктердің ластануында айтарлықтай маңызға ие.
Олай болса, осы жұмыс нәтижесінде алынған мәліметтер
қоршаған табиғи ортаның экологиялық жағдайын бағалауда
толықтырушы сапалы ақпарат болуы мүмкін.

Ұқсас жұмыстар

ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ЖӘНЕ АГРОЦЕНОЗЫНЫҢ ЛАСТАНУЫН БАҒАЛАУ

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯСЫ

Алматы қаласының автотранспорттардың шығарылатын қалдық заттардың

ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ АУА БАССЕЙНІНДЕГІ НЕГІЗГІ ЛАСТАУШЫ ЗАТТАР КОНЦЕНТРАЦИЯСЫНЫҢ ЖЫЛ МАУСЫМЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРУІ

Ақтөбе облысының экологиялық проблемасы

Өнеркәсіптің дамуынан қоршаған ортаның ластануы

Қазақстан қалаларының экологиясы

ҚАЛА ЭКОЛОГИЯСЫ

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ КҮЙІ, ТАБИҒАТ

Шешім алгоритмі, сандық алгоритм

Пәндер