Ауыр металлдар және олардың әсері

Презентация қосу

Ауыр металлдар және
олардың әсері.

Алматы 2010
Экология - жер бетіндегі тіршілік атаулының қоршаған
ортамен органикалық қарым-қатынасын жан-жақты зерттеудің,
жаратылыстану ғылымдарымен, медицина, тіпті социология
тәрізді көптеген ғылым салаларын біріктіретін,
философиялық мәні терең, адамзат болашағы үшін маңызы
зор ілім.
Қазіргі кезең - экологиялық жағдайдың шиеленген сәті.
Қазақстан жерінің жағдайын тәуір деп айта емес. Солардың
ішінде экологиясы шиеленіскен Арал өңірі бәрінен ерекше тұр.
Арал теңізінің кепкен табанынан үздіксіз көтеріліп
миллиондаған тонна тұз аралас шаң-тозаңды, әр түрлі
химиялық заттармен қаныққан, суы ішуге жарамсыз
Сырдариясын, аппақ соры бұрқыраған егістік, шабындық,
жайылымдық жерлерін айтсақ та жеткілікті. Айнала қоршаған
ортаны ластаушы "Байқоңыр" ғарыш айлағының өзі не
тұрады?
Осы өлкенің табиғатына, оның экологиялық жағдайына
қатысты проблемалар жетіп артылады. Арал теңізі мен
"Байқоңыр" ғарыш айлағына қатысты проблемалар жергілікті
жердің күшімен шешу мүмкін емес. Дегенменде, қол қусырып
қарап отырмай, экономика мәселелерін жаңа экологиялық
жағдайға бейімдеп шешсе - қоршаған ортаға, сол арқылы
адамға түсетін ауыртпалықтың үлес салмағы азаяды.
Жер атмосферасына шығарылатын
техногенді табиғаты бар
қалдықтардың әлемдік мөлшері.
Атмосфера - ауа, Ластаушы заттар Млн. т/жылына
химиялық қоспалар мен Көмірқышқыл газы 6000
су буынан тұратын
күрделі жүйе. Ол - Түтіннің қатты 580
бөлшектері
биосферадағы физика -
химиялық және Көміртегі (ІІ) оксиді 360
биологиялық Ұшқыш көмірсулар және 320
процестердің жүруінің т.б. орг. заттар
шарты және Күкірт тотығы 160
метеорогиялық режимнің
маңызды факторы. Азот тотықтары 110
Атмосфераға Фосфор қосылыстары 18
шығарылатын химиялық
Күкіртсутек 10
заттардың ішінен бірінші
орында көмірқышқыл Аммиак 8
газы тұр. Бұл қосылыс Фторлы сутек 1
ұзақ өмір сүреді және
атмосферада жиналуға Хлор 1
қабілетті.
Атмосфераның жалпы проблемаларымен қатар
ондағы оттегі мен озон қабатының қысқаруы,
өзектілігін жоғалтпады. Олардың мөлшерінің азаюы
отынды жағы және азот, күкірт, көмірқышқыл газы
секілді антропогендік қосылыстардың
қышқылдануына т.б. байланысты.
Жалпы техногендік ластауға шамамен 1 млрд. т.
аэрозольдар мен газ тектес шығарылымдар және
300-350 млн. т. шаң жатады. Қоршаған ортаға
түсетін ауыртпалық жылдан-жылға өсіп келе
жатқанын ескеру керек. Әсіресе зиянды заттар
атмосфераның төменгі қабатында, өндірістің және
транспорттың шоғырланған аудандарында
жинақталады. Ал бұл жағдайлардың барлығы адам
денсаулығына және экожүйе тұрақтылығына
айтарлықтай әсерін тигізеді.
Зиянды металлдардың шығуы және
миграциясы ( тонна/ж. ):

462000

24200

15501
7630
3630 1828 1721
Экологиялық физиология саласында зерттеушілердің актуальды мәселесі болып тірі
ағзаның қоршаған орта факторларымен экологиялық қатынастарының әр түрлі
аспектілері табылады. Ауыр металдар иондарының басым бөлігі қоршаған ортадан
ағзаға негізінен су арқылы түсетінін атап өткен жөн. Ағзаға су арқылы тікелей
барлығы түседі. Оның құрамында адам мен жануарлар ағзасының функциональды
жүйесіне әсер ететін: ауыр металдардың ионы, нитраттар және т.б болады. Соның
ішінде ең тұрақты қосылыстар бұл – ауыр металдардың қосылыстары.
Республикамызда мұнай-газ және металлургиялық өндірістің дамуы нәтижесінде
өзендердің мырыш және мыспен жаппай ластануы байқалуда. Ластаушы заттардың
ішінде өндірістік зоналардың жер асты суларын ластайтын көбінесе қорғасын,
мырыш, марганец, фтор, кадмий, селен, нитраттар мен нитриттер болып табылады.
20-дан астам созылмалы аурулар адам ағзасына сыртқы ортаның қолайсыз әсер
етуінен, соның ішінде ағзаға ауыр металдар тұзының жиналуы әсерінен деп
есептелінеді. Олардың осындай әмбебаптық әсерін түсіндіру үшін, ағзаның иммунды-
физиологиялық көрсеткіштеріне мырыш және қорғасын тұздарының әсерін зерттеу
мақсаты қойылды. Обьект ретінде егеуқұйрықтардың екі жынысы алынды.
Егеуқұйрықтарды улауды, ауыз суы үшін мырыш және қорғасын тұздарының шекті
мүмкіндік концентрациясын (ШМК) 25 есе асырудан бастап, 100 есеге дейін апарды.
Сонымен, мырыш тұзымен уланған егеуқұйрықтар қанының иммунограммасы мен
қорғасын тұзымен уланған егеуқұйрықтар қанының иммунограммасы сәйкес болды.
Нейтрофилеза мен лимфопения фонында лейкопения тіркелді. Нейтрофильдер
ядроларының уытты түйіршіктілігімен және гиперсигменттілігімен сипатталды. Бірақ
металл тұзы мөлшерін ШМК-дан 75-100 есе асырып улаған жануарлар тобының
барлығы да 6-18 күн ішінде өліп қалғанын айта кеткен жөн. Лимфоциттердің сандық
қатынастарын сараптағанда егеуқұйрықтардың қанындағы лимфоциттердің
мөлшерінің төмендеуі байқалды.
Қоршаған ортаға химиялық элементтердің түсуінің
тағы бір түрі- ол шаңды қосылымдар. Атмосфера,
топырақ, қар жамылғысындағы техногенді
геохимиялық анамалиялардың пайда болуы тікелей
өндірістік шаңға байнанысты. Әсіресе бұл ірі өндіріс
көздері шоғырланған, урбоэкожүйеде өзекті мәселе
болып табылады. Осындай шаңдардың құрамында
ауыр металлдардың кездесуі жаңалық емес. Мысалы
Семей қаласының өндірістік шаңының құрамында
көптеген ауыр металлдар: қорғасын, кадмий, цинк,
мыс, т.б. кездеседі. Ол өңірде әртүрлі өндірістен 20ға
жуық шаң нұсқамалары алынып, олардың мөлшері:
цинк 1760,2-16,3 мг/кг; мыс 1263,1-7,6 мг/кг; қорғасын
277,2-3,2 мг/кг; кадмий 73-4,08 мг/кг. Ал қаладағы
қорғасын 63 мг/кг, кадмийдің орташа мөлшері 14 мг/кг,
мыс пен цинк 141 мг/кг және 397 мг/кг.
Қазақстан Республикасы түсті және сирек
металлдардың өндірісі бойынша алдынғы орындарға
ие. Түсті металлургияның негізгі бағыттарының бірі
қорғасын өндірісі болып табылады. Ал
территориямыздағы түті металлургия орталығы деп
Өскемен қаласы танылады. Сол себептен бұл аймақ
ауыр металлдар, қорғасын және оның
қосылыстарының әсеріне өте көп мөлшерде
ұшырайды.
Қорғасын өте токсинді және миграциялық қасиеті
жоғары, қауіптілігі жағынан 1 класқа жататын
металлдардың бірі. Организмге әсер еткенде тұқым
қуалау информациясын бұзатын мутагендік зат. Адам
денсаулығына өте қауіпті, жалпы патологиялық
өзгерістерге әкеледі, сонымен қатар нерв жүйесіне, зат
алмасуға, қан тамырларына, гендік аппаратқа және
белок синтезіна тікелей әсер етеді.
Қорғасынмен уланғанда пайда болатын аурудың түрі
ерте заманнан бері белгілі. «сатурнизм» - әлсіз, қан
аздық, асқазан ауруы, нерв жүйесінің зақымдануы
Ауыр металлдардың әсеріне
пайда болған аурулар
динамикасы.
Адам денсаулығына өте
қауіпті
шығарылымдарының көзі
болып табылатын АҚ
«Казцинк».
Максималды қауіпті,
тез әсер етуші,
концерогенді емес
қосылыстар: мышьяк,
күкіртті ангидрид.
Максимлды қауіпті,
ұзақ әсер ететін
концерогенді емес
қосылыстар: қорғасын,
мышьяк, цинк және оның
қосылыстары, хлорлы
сутек, азот диоксиді.
АҚ «Казцинк» өндірісінің
шығарылымдары.
Шығарылымдар
Қала аудандары қорғасын мышьяк кадмий
SFi (0,042) SFi (15) SFi (6,3)

Ұлбы ауданы 5 · 10–7 – 5 · 10–5 7 · 10–6 – 5 · 10–4 8 · 10–6 – 5 · 10–4

Октябрьск ауданы 1 · 10–6 – 6 · 10–6 2 · 10–5 – 1 · 10–4 2 · 10–5 – 9 · 10–5

Аблакетк 4 · 10–7 – 2 · 10–6 6 · 10–6 – 2 · 10–5 6 · 10–6 – 2 · 10–5

Сол жағалауы 6 · 10–7 – 2 · 10–6 9 · 10–6 – 4 · 10–5 1 · 10–5 – 4 · 10–5

Согра, Гавань 3 · 10–7 – 5 · 10–6 4 · 10–6 – 8 · 10–5 4 · 10–6 – 8 · 10–5

Примечание – SFi – Фактор канцерогенного потенциала при ингаляционном
поступлении (мг/(кг · сут)–1).
Осы өндірістің салдарынан тұғылықты халық тыныс алу
жүесінің, тері, асқазан, сут бездерінің, тік ішек ауруларымен
көптеп ауырады. Сонымен қатар жаңа туған балалар мен аяғы
ауыр аналардағы патологиялық аурулар саны жоғры.
Қоршаған ортасы өте қатты деградацияға ұшыраған аймақтар
мониторингтың арнайы түрін қажет етеді, мұндай жерлерге
Өскемен обл. да кіреді. Алайда қазіргі жүйеде ондай функцияны
атқаратын құрылым жоқ.

АҚ «Казцинк» (%) металлургиялық кешенінен шығатын күкіртті
ангидрид әсерінен ауруханаға жатқызылған адам санының арту
нәтижесінде құрылған модель.
Мектепке дейінгі балалар қаны
300, әйелдер қанының
Қан және шаш нұсқамасы 50, мектепке дейінгі
нұсқамаларын алу. балалардың шашы 50.
Өскемен қ.
Ондағы металлды Нұсқамаларда қорғасын, мыс,
анықтау. бериллия, кобальта, кадмия,
таллия, цинка, сурьмы,
Биосферадағы мышьяка, висмута анықталды.
металлдың
жиналу деңгейі

45 тырнақ нұсқамасы және 135
Тырнақ және шаш
шаш нұсқамасы.
нұсқамаларын алу.
Ақтөбе қ. Шаш және тырнақ
Ондағы металлды
нұсқамаларынан 25 химиялық
анықтау.
элемент бойынша анықталды
Осы жағдайлармен қатар, бұл өндіріс негізгі
қалақұрушы фактор болып табылатынын ұмытпау
қажет, яғни ауданның әлеуметтік-экономикалық
тұрақтылығын қамтамсыз етеді. Сол себептен
тұрғылықты халықтың денсаулығына кері әсерін
тигізбей, өндірістің жұмысын одан әрі жалғастыру
қажет. Медико-экологиялық проблемалардың
түбегейлі шешілуі, Өскемен қаласының және оның
аудандарының тұрақты дамуы үшін қауіпті көздердің
мониторингін құрып, іске асыру қажет. Оның
көмегімен экономикалық негізделген және белгілі
мақсатта шаралар қолданудың тиімді жолы
анықталады. Мұнда тек мелиорациялық шаралар
ғана емес, басқару ісін жүйелеп табиғи көзді тиімді
және ұқыпты пайдалану қажет. Сонымен қатар
экологияның экономикалық тетіктерін қолданып,
оның дұрыс орындалуын қамтамасыз ету керек.
Ақтөбе хром зауытының көп жылдар бойы жұмыс істеп келуіне
байланысты, қоршаған ортаға біршама токсинді заттардың
жиналуына әкеліп соқты, әсіресе хром(алты валентті хром). Бұл
аймақ тарихи ластанған зоналарымен ерекшеленеді.
Жерасты суларының тарихи ластануы 1957 ж. Елек өзеніне
тасталған алты валентті хроммен басталады. Өндірістік
территория суды өте жақсы сіңіретін топырақ жыныстарынан
тұратын ауданда салынған. Қазіргі уақытта тек топырақ қабаты
емес, сонымен қатар жерасты сулары және
Елек(трансшекаралық өзен) өзеніде ластанған.

Лабораториялық зерттеулер нәтижесі бойынша металлдардың
топырақтағы мөлшері өте жоғары. Қаладағы топырақтың
максималды хромдық құрамы 10800мг/кг, ПДК 90 мг/кг. Сол
себепті Ақтөбе қаласының топырағын тарихи ластанған десек те
болады. Организмге хромның түсуінің негізгі жолы, тағам
арқылы. Зерттеу нәтижерелі бойынша хромның ең максималды
мөлшері картопта – 0,78 мг/кг екені анықталған. Тұрғылықты
халықтың денсаулығының жағдайына қарап негізгі доминантты
аурулар бөлініп алынды: тамаққа тәбеті болмайды, зат алмасу,
қан және бауыр зақымдалады, қан айналым жүйесі бұзылады.
Елек өзеніндегі алты валентті
хромның өзгеру динамикасы.
«Казгидромет»
2003 жылы 29 желтоқсанда ауыр металлдармен
трансшекаралық ластану туралы ББҰ қолдауымен
ПРОТОКОЛ қабылданды. Ол бойынша амосферамен үлкен
территорияларға тарайтын - қорғасын, сынап, кадмий т.б.
қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсер ететін ауыр
металлдарды шығаруға шек қойылады. Бұл атмосфераның
трансшекаралық ластануы туралы жетінші протокол болып
табылады. Ең алғаш 1998 жылы ПРОТОКОЛ-ға Еуро Одақпен
қоса 35 мемлекет қол қояды. Қазіргі кезде оны 18 ел
қабылдады(Австрия, Болгария, Германия, Дания, Канада,
Чехия, Финляндия, Франция, Люксембург, Монако,
Нидерланды, Норвегия, Молдова, Румыния, Словакия,
Швеция, Швейцария, США) және Еуро Одақ.
«Ауыр металлдардың мұхиттар арқылы таралуына
байланысты, қоршаған ортаға ерекше ауыртпалығын
тигізетіні сөзсіз. Жағалаудағы көптеген елдердің негізгі
тағамы болып табылатын балықтардың денесінен ауыр
металлдарды таптық»,— деп ББҰ қоршаған ортаны қорғау
программасының өкілі (ЮНЕП) Вернер Обермайер айтты.
Повестка дня Хабитат

ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ В ОТНОШЕНИИ
ОКРУЖАЮЩЕЙ ЧЕЛОВЕКА СРЕДЫ

А. Рамки мероприятий в отношении окружающей
среды

Ұқсас жұмыстар

Жүрек қан тамырларна әсер ететін гликозиттер. Минералды заттар

Ауыр металлдардың препараттары

Табиғи ресурстар түрлерін тиімді қорғау шаралары. ҚР-ның табиғи және қазба байлықтары мен мәселелері

Елек өзені

Химиялық зиянды заттар

Каспий теңізіндегі мұнайды бұрғылау

Қазақстанның бейметалл кендері

Микробқа қарсы дәрі дәрмектер. Антисептиктер мен дезинфекция

Алтынды цианидсіз сілтісіздіру механизмі арқылы анықтау

Металлдар өндірісі туралы ақпарат

Пәндер