Сайлау құқығы және сайлау жүйелері

Презентация қосу

Ш.УАЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ МЕМЛЕКЕТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ

Тақырыбы:

ОРЫНДАҒАН: Төлеген М. Сәрсен И
Тексерген: Сыздықов С.Р
Тобы: ТППК-51
Жоспары:

Сайлаудың мәні.
Сайлау жүйелері.

Референдум:

ұғымы,түрлері.
Демократиялық мемлекеттің
маңызды белгісі-
оның азаматтарының лауазымды адамдар мен мемлекеттік
билік органдарын, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару
органдарын сайлауға еркін дауыс беру арқылы қатысыу болып
табылады.
Көп елдердің саяси өмірінде сайлау рөлі мен мағынасы
бірдей еместігі белгілі
Ресей Федерациясы Өзбекстан Республикасы
Конституциясының Конституциясының
3-бабына сәйкес 10-бабында:
референдум “Өзбекстан халқы атынан
мен еркін сайлаулар тек Ұлы Мәжіліс пен
халық билігінің Республика Президенті
жоғары көрінісі болып ғана сөйлей алады”, - деп
саналады жазылған

Эстония Республикасы Конституциясының 56- бабында
бұл елдегі жоғарғы мемлекеттік билікті халықтың өзі дауыс
беруге құқылы азаматтары арқылы:
1) Мемлекеттік жиналысқа сайлау жолымен;
2) Референдум жолымен (жалпыхалықтық дауыс беру)
жүзеге асыратыны жазылған
Жалпыға бірдей сайлау құқығы дегеніміз-мемлекеттің сайлауға
қатысуға құқығы бар барлық азаматтарының сайлауға қатысуын
айтады.
Жәнеде сайлауға құқығы жоқтар: сайлауға соттар қабілетсіз деп
танығандар, сол секілді еркінен айрылып, түрмеде отырғандар
қатыспайды.

Сондай-ақ кейбір елдердің конституциялары мен заңдары мұнан басқа да
шектеулер ықтимал.
Мысалы, Түркия Республикасының Конституциясының 67-бабында
“жалпыға бірдей сайлауларға дауыс беруге нағыз әскери қызметтегі
солдаттар мен унтерофицерлер, әскери курсанттар қатыса алмайды” деп
көрсетілген
Тең сайлау құқығы.
Сайлаушылар сайлауларға тең құқық
негізінде қатысады

Жасырын дауыс
Төте дауыс беру. беру. Сайлау еркіндігі.
Кандидаттарды Сайлаушылардың өз Сайлау азаматтардың
азаматтар еркімен көңіл сайлауға және
тікелей сайлайды білдірулерін сайлануға
бақылауға алуға байланысты
тыйым салынады өз құқықтарын еркін
жүзеге асыруына
негізделеді
Қазіргі заманғы мемлекеттердің бәрінде де сайлау
құқығы конституциялар бойынша, негізінен,
институттандырылған
Ресей Федерациясының Конституциясы бойынша Ресей
Федерациясының азаматтары мемлекеттік басқару органдарына және
жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сайлауға және сайлануға құқықты.
Бұл елде мемлекет басшысы оның өз азаматтарының жалпыға бірдей
және тікелей сайлау құқығы негізінде дауыс беруі арқылы сайланады.

Францияның да Негізгі заңында мемлекеттік биіліктің халық тарапынан,
сайлау және оған дауыс беру арқылы жүзеге асырылатаны жазылған.
Португалия парламенті (Ассамблея) елдің конституциясына сай жалпыға бірдей,
тең әрі төте сайлауларда жасырын дауыс беру арқылы құралады.

Ал, Түркия Республикасының Конституциясына сәйкес сол елдің азаматтары
заңда көрсетілген шарттарға лайықты сайлауға, сайлануға және жалпыхалықтық
референдумдарға қатысуға құқылы. Сайлаулар мен жалпыхалықтық референдумдар
еркін, тең, жасырын, бірсатылы, жалпыға бірдей болады, Дауыстарды есептеу мен
есепке алу ашық түрде әрі басшылар мен сот бақылауында өткізіледі. 21 жасқа
толған әрбір түрік азаматы сайлауға және жалпыхалықтық референдумдарға
қатысуға құқылы.

Литва Республикасы Конституциясының 34- бабына орай, әрбір Литва
азаматтары сайлау болатын күні 18 жасқа толса, сайлау құқығына ие. Сайлану
құқығы Литва Республикасының Конституциясында және сайлау туралы жалпы
заңдарда бекітіледі. Сайлауға сот қабілетсіз деп танылған азаматтар қатыспайды.
Сайлау жүйесі дегеніміз-
сайлауға қатысқан сайлаушылардың
дауыс беруін
есептейтін заң тарапынан
белгіленген
есептеу тетігін айтады
Мажориталық (мажор – көтеріңкі, көңілді деген
француз сөзі) деп, дауыс беру нәтижелерін берілген
дауыстың көпшілікті принципімен анықтайтын
сайлау жүйесін айтады

Өз кезегінде, мажоритарлық жүйе
төмендегі екі түрге:

берілген дауыстардың абсолютті басымдылығына
берілген дауыстардың салыстырмалы (относительно)
басымдылығына бөлінеді
Абсолютті Салыстырмалы
басымдылық басымдылық жүйесінде
жүйесінде басқа кандидаттардың
сайлаушылардың 50 бәріне қарағанда көп дауыс
проценттен (50% +1) алу мүмкіндігіне орай
басымы дауыс жеңген кандидат сайланады.
бергенде кандидат Мұндай жүйе өте көп
таралған әрі көп
сайланды деп қолданылады.
есептеледі. Мысалы ретінде АҚШ,
1958 жылдан бері Ресей, Индия, Ұлыбритания,
мұндай жүйе Өзбекстан, т.б. көптеген
Францияда бар. елдерді атауға болады.
Тепе-теңдік (пропорциялық) сайлау жүйесінің
можоритарлық сайлау жүйесінен айырмашылығы
бар. Яғни, тепе-теңдік сайлау жүйесі басымдылық
принципіне емес, қайта алынған дауыстар мен жеңіп
алынған маңдаттардың тепе-теңдік принципіне
сүйене жасалады.
Тепе-теңдік жүйе толық (яғни,сайлау округі болып
бүкіл ел саналса)және шектеулі (яғни, елдің
аумағында бірнеше округтер құрылған болса) болуы
мүмкін. Тепе-теңдік жүйе бойынша Жапония,
Бельгия, Италия, Норвегия, ФРГ, Швейцария және
т.б. елдер сайлау өткізеді.
Тепе-теңдік жүйеде әрбір саяси партия сайланатын
орынға өзі кандидаттарының тізімін ұсынады, ал
сайлаушылар, әдетте, бұл тізімге тұтастай дауыс
береді.
Аралас жүйе деп- парламенттің бір
бөлігін мажориталық жүйемен, бір бөлігін партиялық
тізіммен (тепе-теңдік жүйемен) жүзеге асыруды
айтады.
Аралас жүйе мысалы:
Герман Бундестагына сайлауында қолданылады. 1994
жылы 16 қазанда Бундестагтың кезекті сайлауында
депутаттардың жартысы(барлық депутаттар - 656)
бірмандатты округтер бойынша көпшілікке бағынышты
мажоритарлық жүйемен, ал екінші жартысы-тепе-теңдік
жүйемен (саяси партиялардың тізімі бойынша) сайланды
Әлемдік тәжірибеде Жапонияның
сайлау жүйесі
Сайлау жүйесі қарапайымға жатпайды, ең күрделі сайлау жүйелерінің
бірі болып табылады. Ол мажориталық жүйеге және көпмандатты
сайлау округтеріне негізделген. Мұның үстіне кеңестер палатасы мен
өкілеттік палатаға өкілдер сайлау үшін сайлаушылар округтерін құру
әр түрлі жолдармен жүргізіледі. Мысалы, төменгі палатаға сайлау үшін
сайлаушылар бір округтік дауыс берсе, ал жоғарғы палатаға екі
округттен дауыс береді. Өкілеттік палатаға сайлау өткізуде
көпмандатты (2-6 депуттатар) округтер құрылады. Онда ресми
тіркелген саяси партиялардың белгілі өкілі ретінде өкілеттік палата
депутаттығына барлық депутаттар тіркеліп, сайлауға түседі. Кеңестер
палатасы сайлауында әрбір префектура көпмандатты (2-8 депутаттар)
округ болып табылады. Бұл округтен парламентке сайланған 100
депутат бұрын әрбір партия өз тізіміне енгізген кандидаттар арасынан,
ресми сайлаулар қарсанында алдын-ала өткізілген дауыс беру
нәтижесінде, әрбір партиялардан таңдап алынған кандидаттар санына
тепе-тең түрде тандап алынады.

Жалпыұлттық округтерде мұндай тепе-теңдік өкілдік жүйесі 1982
жылдан бастап енгізілген. Ал 1983 жылы бірінші рет парламенттік
сайлауларда қолданыла бастады.
Демократияның тікелей әрі
маңызды түрі референдум болып
саналады.

Осыған орай Өзбекстан Республикасы
Конституциясының 9-бабында:
«Қоғамдық және мемлекеттік тұрғыдан
ең маңызды да көкейтесті мәселелер
халықтың талқылауына шығарылып,
жалпы дауыс беруге ұсынылады
/референдум/ делінген
Референдумды өткізу тәртібі заңмен
белгіленеді.

Қырғыз Республикасы Конституциясының
1-бабы бойынша:
«Халықтың еркін анықтап алу үшін заңдар
мен соған ұқсас мемлекет өміріне қатысты
мәселелер референдумға қойылуы мүмкін.
Референдум өткізудің негіздері мен тәртібі
конституциялық заңдармен белгіленеді».
Референдумның басты
мақсаты:
• жалпы мемлекеттік тұрғыдағы ең маңызды
мәселелерді сайлау корпусына таратып,шешуді
білдіреді.
•мемлекет басшысының не парламенттің елге
үндеуі/
•жергілікті маңызды мәселелерді жергілікті
басқару органдарының жергілікті сайлау
корпусына үндеуі
Сайлау мен Референдумның айырмашылығы мен
ұқсастықтары:

Ұқсастықтары: Айырмашылықтары:

1)олардың екеуіне бірдей дәл сол 1)әуелі сайлауда еркін білдірудің
сайлау корпусының өзі қатысады; негізгі объектісі болып әрдайым адам
оны әдетте дәл сол органдар өткізіп, саналса /депутатқа, президентке және
дауыс беру нәтижелерін де солар т.б./, ал референдумда қандай да бір
жүзеге асырады нақты мәселе /конституция жобасы
немесе аса маңызды ішкі саяси
2) сайлауларда дауыс беру нәтижелері немесе халықаралық мәселелерді
мажоритарлық, тепе-теңдік, аралас қамтитын және т.б. заңдар/ қаралады
жүйелермен анықталаты
2) референдумда тек мажоритарлық
жүйемен жүзеге асады

Ұқсас жұмыстар

Сайлау жүйелері

Қазақстан Республикасының конституциялық құқығының негіздері

Сайлау жүйелері және сайлау

Сайлау құқығы қағидаттары

САЙЛАУ ЖҮЙЕСІ САЙЛАУ

Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі

Республикасының сайлау жүйесі

Сайлау алдындағы үгіт

Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы

Сайлау комиссиясының өкілеттілік мерзімі - бес жыл

Пәндер