Тритикале ұнын өндіру технологиясы

1 Тритикале ұны және өндіру негіздері, зерттеу 1. 1. Тритикале ұнының сапа көрсеткіштерінің өзара байланысы

Отандық және шетелдік зерттеулерді қорытындылау нәтижесі тритикале өнімділігі бойынша дәстүрлі дәнді дақылдардан қалыспайтындығын, құнды шаруашылық- биологиялық қасиеттерге ие екенін (жоғары өнімді, құрғақшылық пен ауруларға төзімді, құрамында ақуыз мөлшерінің жоғары болуы) көрсетті.

Көптеген тағам өндірісі: нан, кондитер өнімдері, спирт, консерві және т. б. крахмалмен шикізат базасы ретінде байланысқан. Қазіргі уақытта көптеген өнімдердің шығарылуы бидай немесе сұлы крахмалын өндіруге бағытталған. Олар өзіндік құны бойынша қымбат өнім болып табылады.

№

Ақуыз, %

Крахмал, %

еленген

еленбеген

жай ұн

еленген

еленбеген

жай ұн

11, 4

11, 1

13, 3

68, 3

63, 3

57, 5

12, 5

12, 4

12, 0

68, 5

62, 5

57, 7

10, 7

11, 2

13, 1

68, 6

62, 6

56, 8

11, 8

11, 5

12, 6

67, 1

63, 1

57, 3

12, 3

13, 0

11, 8

67, 4

63, 4

57, 6

10, 6

11, 1

11, 4

66, 5

61, 5

56, 7

11, 2

12, 1

12, 4

67, 6

62, 6

57, 8

12, 0

13, 3

12, 8

66, 1

62, 1

57, 3

11, 9

11, 6

11, 5

67, 0

61, 0

57, 5

10, 3

12, 7

12, 1

67, 4

62, 3

56, 6

11, 5

12, 0

12, 3

67, 5

62, 4

57, 3

1-кесте - Зерттеуге алынған тритикале ұн сұрыптары үлгілерінің ақуызы мен крахмалының мөлшері, %

Ескерту: М - ұнның немесе крахмалдың орташа арифметикалық қышқылдығы.

Тритикаленің мал-азықтық мақсаттарда тиімді пайдалану ғана емес, сонымен қатар глюкоза, сірне, сироп, сорбит, модификацияланған крахмал дайындау үшін шикізат ретінде, ұн өнімдері өндірісінде құрылымтүзушілер ретінде, сондай-ақ соустар мен десерттер үшін қоюландырғыш ретінде тағам өнеркәсібінде пайдалану өрісін кеңейту мақсатында крахмал алуға бағытталған ұйымдастыру-техникалық шараларды дайындау арқылы қол жеткізуге болады. Тритикаленің басты артықшылықтарының бірі оның дәнінде өте маңызды алмаспайтын аминқышқылы - лизин болады, ол бидаймен салыстырғанда тритикаледе жоғары [3] .

Тритикале дәнінен алынатын өнімдердің сапа көрсеткіштері мен құрамының түйісуін зерттеу жұмыстарын жүргізу маңызды мәселелердің бірі. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін тритикале дәнінен өндірілетін сұрыпты (еленген, еленбеген) және жай ұндарының сапалық көрсеткіштерінің өзара байланысын эксперимент нәтижесін математикалық өңдеу арқылы талданды. Зерттеуге алынған тритикале ұндарының үлгілерінің сапа көрсеткіштері 1 және 2-кесте-лерде көрсетілген.

2-кесте - Зерттеуге алынған тритикале ұн сұрыптары үлгілерінің және крахмалының қышқылдылығы

№

Қышқылдылық, %

Ұн

Крахмал

еленген

еленбеген

жай ұн

еленген

еленбеген

жай ұн

3, 7

4, 9

5, 7

5, 0

6, 8

7, 5

2, 9

4, 1

4, 9

4, 2

6, 0

6, 5

3, 6

3, 8

5, 6

4, 9

6, 7

7, 2

3, 1

4, 3

5, 1

4, 4

6, 2

6, 7

2, 8

5, 2

4, 8

4, 1

5, 9

6, 2

3, 3

4, 8

5, 3

4, 6

6, 4

6, 9

2, 6

4, 7

4, 6

3, 9

5, 7

6, 2

3, 0

4, 4

5, 0

4, 3

6, 1

6, 6

3, 2

3, 9

5, 2

4, 5

6, 3

6, 8

3, 8

4, 8

5, 8

5, 1

6, 9

7, 4

3, 2

4, 5

5, 2

4, 5

6, 3

6, 8

Ескерту: М - ұнның немесе крахмалдың орташа арифметикалық қышқылдығы.

Зерттеуге алынған тритикале ұндары үлгілерінің сапа көрсеткіштерінің эксперимент мәлі-меттері бойынша математикалық өңдеу арқылы есептеп, алынған жиынтығына статистикалық сипаттама бердік. Барлық бақылаулар (олар N = 10) үшін бағаланған: орташа арифметикалық М және орташа m стандартты қатесі, стандартты (орташа квадратты) ауытқу s (немесе дисперсия s2), ең кіші (min - минимум) және ең үлкен (max - максимум) мәні, размах R, асимметрия А және экцесс Е стандартталған көрсеткіші, вариация коэффициенті V (3-кесте) . 3-кестенің статистикалық сипаттамалары эмпирикалық мәліметтердің сандық ұсынысын көр-сетеді және бірінші жуықтауда мәліметтерді өңдеу талдауы негізінде жатқан жорамалдарды тексереді. Орташалардың стандартты қателері аз және сәйкесінше орташа мәндердің 3% құрайды. Экцесс пен асимметрияның барлық мәндері абсолютті көлемі бойынша 1, 5 көп емес, минималды және максималды мәндері орташасынан бірдей жойылған, вариация коэффициенті 7 % кем емес.

3-кесте - Зерттеуге алынған тритикале ұн сұрыптарының ақуызы мен крахмалының статистикалық көрсеткіштері

Көрсеткіш

Ақуыз, %

Крахмал, %

еленген

еленбеген

жай ұн

еленген

еленбег ен

жай ұн

Бақыланатын реті, N

Орташасы, M

11, 47

12, 3

67, 45

62, 44

57, 28

Стандартты қате, m

0, 239

0, 259

0, 206

0, 263

0, 241

0, 136

Стандартты қате, m %

2, 1

2, 2

1, 7

0, 4

0, 2

Стандартты ауытқу, s

0, 754

0, 818

0, 651

0, 832

0, 763

0, 432

Эксцесс, E

-1, 286

-1, 446

-1, 167

-0, 836

-0, 044

-1, 196

Асимметрия, A

-0, 261

0, 367

0, 133

-0, 038

-0, 638

-0, 607

Максимум, max

12, 5

13, 3

68, 6

63, 4

57, 8

Минимум, min

10, 3

11, 1

11, 4

66, 1

56, 6

Интервал, R

2, 2

1, 9

2, 5

2, 4

1, 2

Вариация коэффициенті, %

6, 6

6, 8

5, 3

1, 2

0, 8

Негізгі статистикалық көрсеткіштер зерттеуге алынған тритикале ұндарының және құра-мындағы крахмалының қышқылдығы үшін де есептелінген (4-кесте) .

4-кестеден қарайтын болсақ стандартты қателер аз және сәйкес келетін орташа мәндердің 4 % артық емес. Экцесстің барлық мәндері кері және абсолютті көлемі бойынша 1, 5 көп емес. Асимметрия көлемі де сол сияқты.

Қышқылдылықтың минималды және максималды мәндері орташасынан бірдей жойылған, ва-риация коэффициенті 13 % кем болады. Ең үлкен вариация еленген ұн сұрпының қышқылдығында болады, 12, 5% құрайды.

Көрсеткіш

Қышқылдылық, %

ұн

крахмал

еленген

еленбеген

жай ұн

еленге н

еленбеге н

жай ұн

Бақыланатын реті, N

Орташасы, M

3, 2

4, 49

5, 2

4, 5

6, 3

6, 8

Стандартты қате, m

0, 126

0, 146

0, 126

0, 145

Стандартты қате, m %

4, 0

3, 3

2, 4

2, 8

2, 0

2, 1

Көрсеткіш

Қышқылдылық, %

ұн

крахмал

еленген

еленбеген

жай ұн

еленге н

еленбеге н

жай ұн

Бақыланатын реті, N

Орташасы, M

3, 2

4, 49

5, 2

4, 5

6, 3

6, 8

Стандартты қате, m

0, 126

0, 146

0, 126

0, 145

Стандартты қате, m %

4, 0

3, 3

2, 4

2, 8

2, 0

2, 1

Есеп нәтижелері 5-кестеде келтірілген. 5-кесте нәтижелерінен 1 - еленген және 2 - еленбеген, сонымен қатар 2 - еленбеген мен 3 - жай ұндағы ақуыз мөлшерінің айырмашылықтары статикалық маңызды емес екенін көруге болады.

A - Ақуыз, %

Kp - Крахмал, %

Сұрып

Альфа үшін ішкі жиыін = 0. 05

Сор т

Альфа үшін ішкі жиын = 0. 05

11, 470

12, 000

12, 300

57, 280

62, 440

67, 450

Km - ұн қышқылдығы, %

Kk - крахмал қышқылдығы, %

Сорт

Альфа үшін ішкі жиын = 0. 05

Сор т

Альфа үшін ішкі жиын = 0. 05

Знч.

3, 200

1, 000

4, 490

1, 000

5, 200

1, 000

Знч.

4, 500

1, 000

6, 300

1, 000

6, 800

1, 000

Ескерту: 1 - еленген, 2 - еленбеген, 3 - жай ұн.

Зерттеу жұмыстары барысында тритикале ұнның сапа қөрсеткіштердің (ақуыз бен крахмал) мәні ұн сұрыпына тәуелді екендігі анықталды. Бұл жағдайды эксперимент нәтижесінен алынған мәлімет бойынша математикалық өңдеу арқылы есептеп, алынған жиынтығына статис-тикалық сипаттама берілді. Математикалық өңдеудің нәтижелерінде тритикале ұнның сапа көрсеткіштерінің өзара тығыз байланысы анықталды. [4]

Зерттеу нәтижелеріне сараптама крахмал өндіру үшін тритикале сортының ұнын шикізат ретінде қолдану өнім сапасын және ассортиментті арттыруға болатындығын көрсетеді.

1. 2 Қасиеттерінің көрсеткіштері және пайдалану, халық шаруашылығындағы маңызы, ерекшеліктері

Қазіргі кезде тритикаледен ұн алып, оны наубайханада бағалы шикізат ретінде қолдану қолға алынуда. Тритикале бидаймен салыстырғанда шамамен 1, 4 есе дән көлемімен ерекшеленеді, ал бидай оны өзінің дөңестігімен артта қалдырады[5] . Тритикале дақылының ұзын пішіні қара бидайдан мұрагерлікке қалдырылған. Тритикале дақылының оның дөңестігіне байланысты құлау бұрышы 0, 77-ге тең[6] .

Ерекше қасиетінің бірі алейронды қабат клеткалары формасының бұрыстығы болып табылады. Ақуыз мөлшері көп. Суда еритін азотқа ие алмастырылмайтын бос аминқышқылдар - лизин, валин, лейцин бар, лизиннің мөлшері ақуыздың жалпы мөлшерінің 3%-ын құрайды. Сондықтан биологиялық құндылығы бидайға қарағанда күштірек. Тритикале ұнында бидайға қарағанда альбумин, глобулин көп. Жоғары күлділікті[7] .

Осы артықшылығына қарамастан, тритикале дақылының кейбір кемшіліктері де кездеседі: крахмал мөлшері салыстырмалы түрде аз, амилоза мөлшері (23, 7%) төменірек; клейковина мөлшері төменгі сапада, мөлшері 10% құрайды; тритикале ұнынан жасалған қамырдың реологиялық сапасы төмен, нанның дәмі тәттірек[8] .

Және берілген мәліметтерді ескере отырып осы зерттеу жұмысында тритикале ұнының наубайханалық қабілетіне лабораториялық эксперименттібелгілі стандарттық әдістер бойынша жүргіздік. Зерттеу нәтижесі 2-кестеде келтірілген.

Сапа көрсеткіштері

Мөлшері

Газ түзі қабілеті, мл СО2

1240-1720

Газ ұстау қабілеті, %

72-79

Қамыр ВПС, %

52-65

Қамыр пайда болу кезеңі, мин.

0, 5-1, 0

Жабысқақтығы, аспап бірл.

60-100

Қамыр тұрақтылығы, мин.

0, 5-1, 5

Валориметлік бағалау, аспап бірл.

26-40

Нанның көлемдік шығымы, см3

280-320

Нанның кеуектілігі, %

56-58

Пішін тұрақтылығы, н/L

0, 37-0, 40

Меншікті көлемі, см3/г

2, 36-2, 43

Қышқылдығы, град.

3, 0-3, 6

Жұмсағының жалпы сығымдалуы, пенетрометрбірл

53, 5-55

2-кесте

2-кесте нәтижелері бойынша тритикале ұнынан жасалған нан ұнның жақсы газ түзу қабілетіне қарамастан бидай ұнынан жасалған нанға қарағанда төменгі көлемді шығымға ие, жұмсағы тығыз және тез жабысқақ болатынын, сондай-ақ, тритикале ұнынан жасалынған қамырдың газ түзу қабілеті шамамен бидай ұнымен бірдей, бірақ газ ұстау қабілеті төмен ( 72-79%) екендігін байқадық.

1-кесте -Зерттеуге алынған тритикале дақылы үлгісінің технологиялық қасиеттерінің көрсеткіштері

Көрсеткіштер

Мөлшері

Ұн ақтығы, РЗ-БПЛ, кем емес

42-57

Құлау саны, с

195

Ұнның күлділігі, %

0, 82

Ақуыз ҚЗ, %

11, 8

Маңызы

20, 4

ИДК

Ірілігі

Електе қалған полиамид, артық емес

21/3 немесе 27ПА-120

Електен полиамидтің өту шегі, кем емес

38/86 немесе 43ПА-70

Қышқылдылығы, град

3, 4

1-кестеде көрсетілген деректер бойынша зерттеуге алынған тритикале ұны үлгілерініңсапа көрсеткіштері келесі көрсеткіштермен сипатталды: ұнның ақтығы 42-57 РЗ-БПЛ, кем емес, күлділігі 0, 82%, қышқылдығы 3, 4 град.

Тритикале ұнынан жасалған сарғыш және қара нанның жұмсағының көлемі мен қасиеті қанағаттанарлық болды. 0, 5 және 1кг салмақтағы нан өнімдері дәмді, пішінді және жұмсағы кеуекті. Тритикале нанының сапасы бидай мен қара бидай нанының сапасының аралығы болып табылады[9] . Бидай ұнымен салыстырғанда жұмсағы тығыз, қабырғалары қалың, бірақ қырмалап сипауғақұрғақ және кеуекті. Қыртысы қара бидайға қарағанда ірі, нан әлсіз тәтті дәмге ие болатыны белгілі болды. Бидай наны мен кондитерлік өнімдерін жасаған кезде бидай ұнына 30%-ға дейін тритикале ұнын қосуға болады. . Тритикале ұны өнімнің биологиялық құндылығын арттыруға тиімді. Нан пісіру кезіндегі қыздыру барысында нанның жақсы көтеріліп ашуы ферменттердің ыдырауына алып келеді.

Халық шаруашылығындағы маңызы. Тритикале дәнінен-тритикале ұны. Ол-жоғары өнімді, ақуыз, алмастырылмайтын амин қышқылдарына (лизин, триптофан) бай, келешегі мол, жаңа, жасанды, азық түліктік және мал азықтық маңызы бар астық дақылы. Алғашқы «бидай-қара бидай» буданын 1875 жылы Шотландия ғалымы Вильсон алды, ал оның алғашқы ұрпақ беруге қабілетті будандарын 1888 жылы Германияда Римпау алған.

Әлемде, азық-түліктік дақыл ретінде кеңінен пайдаланылатын күздік бидайдың бірнеше кемшіліктері бар:

- қысқа төзімділігі нашар;

- көптеген аурулар және зиянкестермен залалданады;

- кез-келген топырақтарда өсе бермейді;

- дәнінде лизин аз ж. б.

Керісінше, күздіктердің ішінде қара бидай қыстың қолайсыз жағдайларына ең төзімді өсімдік, көктемде тез қаулап өсуінің арқасында жоғары өнімді көк балауса және масақ түзеді, дәнінің құрамындағы алмастырылмайтын амин қышқылы - лизиннің мөлшері күздік бидаймен салыстырғанда әлдеқайда жоғары.

Тритикале күздік бидайдың нандық құнды қасиеттері мен қара бидайдың аталған басымдылықтарын бойына жинаған дақыл. Тритикаленің жаңа, сапалы, жоғары өнімді формалары өндіріске енгізілуде. Оларың ішінде 56-хромосомдық күздік және 42-хромосомдық жаздық тритикале топтарынан алынған будандарға ерекше көңіл бөлуге болады. Тритикале дәнінің құрамындағы ақуыз мөлшері бидаймен салыстырғанда 1, 0-1, 5%-ға, ал қара бидаймен салыстырғанда 3, 0-4, 0%-ға жоғары, бірақ клейковинасы бидайдікімен бірдей немесе 2, 0-4, 0%-ға жоғары болғанымен сапасы төмен.

Тритикале дәні нан, кондитер, сыра өндірісінде және құнарландырылған жем ретінде пайдаланылады. Нандық қасиеттері бидаймен салыстырғанда көлемі, кеуектілігі төмен болғандықтан, жайылып кететіндігінен нашар болып есептеледі. Жоғары сапалы нан бидаймен (70-80%) тритикаленің (20-30%) ұнын қосып пісіргенде алынады.

Тритикале сабаны малға азық, төсеніш ретінде пайдаланылады. Жасыл балауса, ерте дайындалатын сүрлем, шөп ұнын алу үшін тритикаленің малазықтық сорттары себіледі. Тритикаленің жасыл балаусасы мен сүрлемінің құрамындағы қорытылатын протеиннің мөлшері бидайдікі мен қара бидайдікінен 0, 5-1, 0%-ға жоғары, мал сүйсініп жейді.

Ботаникалық және биологиялық ерекшеліктері. Тритикале - ботаникалық тегі екі түрлі - бидай мен қара бидай өсімдіктері хромосомалары кешенін біріктірудің нәтижесінде синтезделген ауылшаруашылық дақылы. Дақылдың атауы да, ата-анасының латынша атаулары бөлігінің қосындысы Triticum (бидай, пшеница) + Sekale (қара бидай, рожь) - Triticale (тритикале) .

Тритикале - бидай+қара бидай буданы - амфидиплоидтар қатарына жатады.

Б и о л о г и я л ы қ ерекшеліктері.

Тритикале дәнінің өнуіне оңтайлы температура - 20оС, бірақ 5-20оС температура аралығында өне береді. Сепкеннен 5-7 күннен кейін көктей бастайды. Тритикале түптенуін күзде бастап көктемде жалғастырады, жалпы түптену дәрежесі 3-6, түптену түйнегінің деңгейінде 18-20оС температура қауіпті. Күздік бидайға қарағанда төменгі температураларға тритикале төзімді.

Тритикале өздігінен тозаңданатын өсімдік, бірақ айқас тозаңдануы да мүмкін. Вегетациялық кезеңі - 250-325 күн, күздік бидайдан 3-5 күнге кеш піседі.

Бөртіп-өну үшін тритикале құрғақ тұқымының массасынан 50-60% су қажет, оның жақсы өсіп-дамуы және жоғары өнім түзуі үшін топырақтың ылғалдылығы ең төменгі ылғал сыйымдылығынан 65-75% болуы қолайлы. Сабақтану және дәннің қалыптасуы мен толысуы кезеңінде тритикале ылғалды ең көп қажет етеді.

Басқа күздік астық дақылдарына қарағанда тритикале топырақ талғамайды күлгін, сұр, құмдауыт, сазды топырақтарда өсе береді, қара топырақты жерлерде жоғары өнім түзеді. Оған бейтарап, аздап қышқыл (pH 5, 5-7, 0) топырақ реакциясы қолайлы. [12]

1918 жылы Саратов ауылшаруашылық тәжірибе стансасында Мейстер Г. К., 1925 жылы Белоцерковь селекциялық тәжірибе стансасында В. Н. Лебедев бидай мен қара бидайдың табиғи будандарын тапқан.

56-хромосомдық октаплоидтық тритикалені В. Е. Писарев күздік жұмсақ бидайды қара бидаймен және жаздық жұмсақ бидайды қара бидаймен будандастырудың нәтижесінде алды.

Алғашқылардың бірі болып гексаплоидтық 42-хромосомдық тритикалені 1933 қатты бидайды қара бидаймен будандастыру арқылы алған А. И. Державин.

Шаруашылықта пайдалану үшін октаплоидтарға қарағанда гексаплоидтық тритикалелер тиімді, өйткені олардың масағының дәнділігі, өнімділігі, дәнінің құрамындағы ақуыз мөлшері жоғары.

Қазақстанда күздік тритикаленің бір ғана Таза сорты Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарында өсіруге рұқсат етілген. Сорттың оригинаторы - Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты.

Өсіру технологиясындағы ерекшеліктер.

Ауыспалы егістіктегі орны. Тритикале алғы дақылдарға жоғары талап қоймайды. Ол үшін таза сүрі жер, ерте пісетін картоп, дұршақ дәнді дақылдар, бір жылдық шөптер жақсы алғы дақыл болып есептеледі. Тамыр шірігімен көп залалданбайтындықтан оны астық дақылдарынан кейінгі танаптарға да себуге болады. Тритикале басқа дақылдар үшін жақсы алғы дақыл.

Тыңайтқыш қолдану. 1 ц астық және соған сәйкес сабан түзу үшін тритикалеге 4-5 кг азот, 1, 3-1, 6 кг фосфор, 3, 6-4, 0 кг калий қажет. Қоректік элементтерді тритикале өсімдігі сабақтану және дәннің қалыптасуы мен толысуы кезеңінде барынша қажетсінеді.

Тыңайтқыш қолдану мөлшері топырақтың құнарлығына, ылғалмен қамтамасыз етілу, жоспарланған өнім деңгейіне ж. б. байланысты өзгереді.

Қазақстанда негізгі тыңайтқыш ретінде 10-15 т органикалық және N45-60, P60-65, K45-60 кг деңгейінде минералдық тыңайтқыштар беріледі. Жоғары өнім алу үшін себумен бірге (Р15-20 кг/га) тыңайтқыш беру және азотпен (30-40 кг/га) үстепе қоректендіру қажет.

Топырақ өңдеу жүйесінде күздік бидай мен күздік қара бидайдікінен айырмашылық жоқ, негізінде алғы дақылға және танаптың арамшөптермен ластануына байланысты.

Себу. Себуге тазалығы 97%-дан кем емес, сорттық тазалығы 1-ші және 2-ші категорияға жататын, астықтық сорттарының 1-ші класының өнгіштігі 95%, 2-ші классыныкі 92%, ал малазықтық сорттарынікі - тиісінше - 90 және 85% тұқым пайдаланылады. Мәжбүр болған жағдайда 3-ші классқа жататын тұқымдарды себуге болады. Қатты қара күйеге және қара күйеге төзімді болғандықтан тритикале тұқымдарын себу алдында дәрілеудің қажеті жоқ.

Халқымызды қауіпсіз ауылшаруашылық өнімімен қамтамасыз ету мәселесі мемлекеттік бағдарламаның ең маңызды болып табылады. Бұл мақсатты іске асыру үшін жаңа дақыл түрлерін пайдалана отырып, олардың қоректік қасиеттерін жақсарту, қауіпсіздігін жоғарылату, экономикалық қолжетімділігін арттыру керек. Тритикале ұнындағы химиялық құрамын ескерсек, крахмалдың мөлшерін анықтауда крахмалдың жоғары мөлшері: еленген ұнда - 67, 4%, аз мөлшері тартылған ұнда - 57, 8%. Бұл сұрыпты ұнда ақуыздың мөлшері - 11, 4 %-дан 12, 3% жоғарыласы, балуыздың мөлшері керісінше кемиді - 20, 3 %-дан 16, 5 %-ға. Мұндай жағдай тритикале сұрып-ты ұнының еленген сұрпы дәннің орталық эндоспермасына түзілетіндігімен түсіндіріледі. Эксперимент-тердің нәтижелері бойынша жүргізілген зертханалық сынаулардан тритикаледен алынған ұнның крахмалы сұрыпына байланысты екендігі анықталды.

С е б у м е р з і м і. Тритикале күздік бидайға қарағанда себуді оңтайлымерзімде өткізгенді қалайды. Тритикаленің оңтайлы себу мерзімі күздік бидайдың себу мерзімінің ортасы және соңы.

С е б у т ә с і л д е р і. Тритикалені негізінде тарқатарлы немесе тоғыспалы тәсілмен себеді, жаппай қатардағы себу тәсілі де қолданылады.

С е б у м ө л ш е р і. Тритикалені күздік бидайға қарағанда жиі себеді, себу мөлшері себетін аймақтың топырақ-климаттық жағдайларына қарай гектарына 3, 5-7, 5 млн өнгіш тұқым аралығында. Малазықтық сорттарды біраз көбірек мөлшерде себеді.

С е б у т е р е ң д і г і. Себу тереңдігіне күздік бидайға қарағанда тритикаленің талғамы зор. Топырақтың механикалық құрамына және ылғалдылығына байланысты тритикале 6-8 см тереңдікке себіледі.

К ү т і п - б а п т а у ш а р а л а р ы. Жаңа жыртылған жерге сепкеннен кейін егістікті тығыздау қажет. Тритикале көктемде тез көктеп өсе бастайтындықтан үстеме қорек күздік бидайға қарағанда ертерек беріледі. Тыңайтқыш енгізу әдістері мен мөлшері күздік бидайға ұқсас. [11]

Өнімді жинау. Масақша қауыздары берік ұстайтындықтан тритикаленің дәндері піскеннен кейін шашылмайды. Тікелей және бөлектеп ору әдістері қолданылады. Тритикаленің дәндері бидайдікінен ірі болғандықтан бастырар алдында комбайнның барабаны мен барабан астының саңылауын ұлғайту керек және барабанның айналу жылдамдығын минутына 600-ге дейін азайтады. Тритикале ұнын өндіру технологиясы.

Бастырғаннан кейінгі тазарту жұмыстары қолданыстағы тұқым тазартқыш машиналармен жүргізіледі, бірақ саңылаулары үлкен електер қолданылады.

Тритикале ұнның сұрпы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым крах-мал мөлшері көбейеді. Зерттеу нәтижелеріне тритикале ұны еленген сұрпының құрамында крахмал мөлшері көбірек болғандықтан, оны тағам өнімдерін өндіруге тиімді қолдануға, өнім сапасын және ассортиментті арттыруға болатындығын көрсетті.

Қазіргі уақытта ең көп қызығушылық туғызып отырған жоғарғы өнімді, суыққа, ауруларға төзімді тритикале дақылы болып табылады.

Тритикале - адамның шығарған алғашқы дәнді дақылы, ол бидай (Triticum) мен қарабидайды (Secale) будандастыру арқылы алынды. Ол мамандардың пікірінше, болашақта өңделетін басты дақылдардың біріне айналады және жасыл жем ретінде өсіріледі. Өзінің құрамында қара бидайдың ақуызды заттарының құндылығын және бидайдың наубайханалық қасиеттерін қосып, нанның тағамдық құндылығын жоғарылатып қана емес, сонымен қатар нан өндіру саласының шикізат қорын кеңейтеді.

Оның сапасы тағам өнімдерінде шикізат ретінде пайдалануға өте қолайлы және экономикалық тиімді екендігі көптеген зерттеулерде белгіленген. Бірақ тритикале бидайы - ұндық және наубай-ханалық қасиеттерін зерттеуге қарағанда, толығымен ашылып зерттелмеген дақыл болып қалады .

Ерекше қызығушылықты Жер мен Өсімдік шаруашылығы ҚазҒЗИ-ның селекциясының тритикаленің «Таза» сұрпын зерттеп көрсетілді. Ол ҚР-да 2002 жылы Оңтүстік Қазақстан облыстарында қолданысқа енген. Бұл дақылды шикізат ретінде наубайханада, кондитерлік өнімдерді жасағанда бидаймен араластырып қолданады.

Қазіргі кезде Қазақстанда кең таралған тритикале дақылының «Таза» сұрпының технологиялық сипаттамасы толық зерттеуді қажет етеді. Осыған байланысты зерттеу нысаны ретінде тритикале дақылының «Таза» сұрпынан алынған ұн түрлері алынды. Сонымен бірге кұрамындағы крахмалдың мөлшерін анықтау негізінде ұн өнімдерінің шикізат базасы ассортиментін арттыру және тиімді пайдалану зерттелді.

Көптеген ғалымдардың зерттеуі бойынша крахмал дақылдар үшін қор жинаушы материал болып табылады. Жалпы крахмал - табиғатта кең таралған фотосинтез өнімдерінің бірі. Крахмал - өзіндік сипаттамасы бойынша, полисахаридке жатады.

Поляриметрлік әдістің негізі астықтағы немесе оның өңделген өніміндегі крахмалдың тұз қышқылында еруін анықтау, еріген ақуыз заттарының тұнбаға түсуін анықтау, крахмал ертіндісі айналуының оптикалық бұрышын анықтау болып табылады. Құрғақ затқа шаққандағы крахмал мөлшерін келесі формуламен есептелді:

Мұндағы k - аудармалық коэффициент (бидай үшін - 1, 898; жүгері үшін - 1, 879; қарабидай үшін - 1, 885; арпа үшін - 1, 912; сұлы үшін - 4, 914; күріш үшін - 1, 866; тары - 1, 818) ; а - сахариметр көрсеткіші, град; В - өнім ылғалдылығы, %. Крахмалды екі параллель үлгіде жүргіздік. Екі анықтамадан алынған орташа арифметикалық көрсеткішті крахмалдың нақтылы мөлшері ретінде алдық. Крахмалды параллель анықтау кезіндегі ауытқу айырмашылық сахариметр ұзындығы 200 мм кезінде 0, 5 %-дан, 100 мл кезінде 1, 0 % аспады. Алынған мәліметтер кестеде көрсетілген.

Формуласы (С6H10O5) n

Әр полисахарид үшін n мәні әртүрлі, дәмсіз ақ ұнтақ, суда ерімейді. Дақылдарда крахмалдың мөлшері әртүрлі мысалы: күрішті (86%), бидайда (75%), жүгеріде (72%) .

Ұқсас жұмыстар

Тритикале ұнының және қара бидай ұнының химиялық құрамын оқып үйрену

Макарон өндірісінің технологиясы

АЛМАТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ФАКУЛЬТЕТ ТАҒАМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Кондитер өнімдері - әдетте, құрамында қанты көп тағамдық өнімдер

Қара бидай ұны

Ұнды кондитер өнімдерінің технологиясы

Дәнді ақтау

Сүт өндірісі

СҰЛЫ

Қарақұмық жармасын өндіру технологиясы

Пәндер