Гаметогенез және ұрықтану. Геннің құрылымы және қызметі туралы

Презентация қосу

Тақырыбы: Гаметогенез және ұрықтану. Геннің
құрылымы және қызметі
Жоспар:
I.Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Гаметогенез
2. Овогенез
3. Сперматогенез
III.Қорытынды
Гаметогенез (gametogenesis; грек gametos-жыныс, жыныс
клеткасы; genesis-шығу тегі)-жыныс жасушаларының жыныс
бездеріндегі (ен, жүмыртқалық) даму процесі.
Аталық жыныс жасушалары-сперматозоидтардың даму
процесін сперматогенез (спермиогенез), ал аналық жыныс жасушалары
-овоциттердің дамуын ''овогенез'‘ деп атайды.
• Онтогонез(грек. on – табыс септігінің жалғауы, ontos – нағыз, нақты және
генез) организмнің жеке дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен
бастап,тіршілігінің соңына дейінгі барлық өзгерістердің жиынтығы.
• Онтогенез терминін неміс биологы Э.Геккель ұсынған (1866). Онтогенез
барысында дамып келе жатқан организмнің жеке мүшелері
өсіп, жіктеледі және бірігеді. Осы күнгі көзқарастар бойынша онтогенезге бастау
болатын жасушаның ішінде организмнің одан әрі дамуын анықтайтын
белгілі бір тұқым қуалаушылық бағдарламасы код түріндегі мағлұмат
сақталады. Бұл бағдарлама бойынша онтогенез барысында ұрықтың
әрбір жасушасындағы ядро мен цитоплазманың әсерлесуі; сондайақ, ұрықтың
әр түрлі жасушалары мен жасуша кешендерінің өзара
әрекеттесулері жүзеге асады.
• Тұқым қуалау аппараты өзіндік белок молекулаларының синтезделуін кодтау
(белгілеу) арқылы морфогенетикалық процестердің жалпы бағытын ғана
анықтайды, ал олардың нақтылы жүзеге
асырылуы белгілі дәрежеде (тұқым қуалаушылық нормасы ше ңберінде)
сыртқы факторлардың
әсеріне тәуелді болады. Организмдердің әр түрлі топтарында Онтогенезді
ң тұқым қуалаушылық
бағдарламасының мүлтіксіз орындалу деңгейі мен оның реттелу шегің мүмкіншілі
гі мол.
• Жануарларда онтогенез процесін реттеуде жүйке және эндокрин
жүйелері маңызды
рөл атқарады.Олардың онтогенезінде мынадай кезеңдер
бар:ұрыққа дейінгі кезең
(олгаметогенез бен ұрықтанудан тұрады);
• эмбрионалдық кезең – жануарлар организмінің ұрықтанғаннан бастап
(зигота),
ұрықтың туғанға немесе жұмыртқадан шыққанға дейінгі даму, өсу,
қалыптасу
мерзімі;
• постэмбрионалдық кезең – жануарлардың туғаннан кейінгі өсу, есею,
ұрпа қ қалдыру,
қартаю сатыларынан тұрады. Жануарлар Онтогенезінің: дернәсілдік,
жұмыртқа салу
және құрсақтық типтері бар.
•
Сперматогенез процесі аталық жыныс безінің (ен) ирек тұқымдық
өзекшелері қабырғаларында жүреді. Ол төрт: көбею, өсу,жетілу және қалыптасу кезе
ндерінен тұрады.
• Көбею кезеңінде жас жыныс клеткалары үздіксіз митоздық бөліну арқылы
көбейіп, сперматогониялар (алғашқы аталық жыныс жасушалары) түзіледі.
Олардың біраз бөлігі митоз арқылы бөлініп, одан әрі көбейе береді. Ал
қалған бөлігі бөлінуін тоқтатып, сперматогенездің келесі өсу кезеңіне өтеді.
• Өсу кезеңінде сперматогониялар келесі кезеңдердегі бөліну процестеріне
қажетті заттармен (ДНҚ, протеиндермен) қорланып, үлкейіп өседі де,
біріншілік сперматоциттерге айналады.
• Жетілу кезеңі жыныс жасушаларының қатарынан екі рет б өлінуімен
ерекшеленеді.Бірінші бөліну нәтижесінде екіншілік сперматоциттер, ал
екінші рет бөлінуден соң, екіншілік сперматоцитерден ядроларында
хромосомалардың гаплоидты (сыңар хромосомалар) жиынты ғы болатын
сперматидалар пайда болады.
• Қалыптасу кезеңінде сперматидалардан сперматозоидтар түзіледі. Әрбір
біріншілік сперматоциттен төрт сперматозоид жетіледі.
• .
Сперматозоид (грек. Sperma, spermatos – ұрық, zoon – тіршілік иесі ж әне eіdos – т үр) – адамны ң,
жануарлар мен көптеген өсімдіктердің жетілген гаплоидты аталы қ жыныс клеткасы. 1677
жылысперматозоидты сүтқоректілердің спермасынан Антони ван Левенгук тапты. Ал
сперматозоид терминін ғылымға 1827 жылы К.М. Бэр енгізді. Сперматозоид сперматогенез
процесінің (адам мен жануарлар аталық безінде сперматозоидтарды ң т үзілуі) н әтижесінде пайда
болып, аналық жұмыртқа клетканы ұрықтандырады. Сперматозоидпен аналы қ ж ұмырт қа
қосылғаннан кейін зигота түзіледі де, ұрықтың дамуы басталады. Жануарларда ғы
сперматозоидтың ұзындығы әр түрлі болады. Мысалы, омыртқалы жануарларда 10 – 100
мкм,
жәндіктерде бірнеше мм-дей болады. Адам сперматозоидыны ң орталы қ к өлемі 16 – 19 мкм3.
Сперматозоидтар талшықты және талшы қсыз болып бөлінеді. Кәдімгі талшықты
сперматозоидтар барлық омыртқалы жануарлар мен көптеген омыртқасыздар ға тән. Талшы
ғы
(құйрығы) қозғалу қызметін атқарып, сперматозоидты жылжытады, онда аденозин үш фосфор
қышқылын ыдырататын белок, денесінде қысқа басы болады. Басында аталы қ т ұқым қуалайтын
материал сақтайтын ядросы бар. Оның алды ңғы жағында акросома (Сперматозоидты ң
жұмыртқа қабығы арқылы өтуіне жағдай жасайды) орналасқан.

Сперматозоидтардың тіршілік ету ұзақтығы да әр түрлі. Мысалы, әйелді ң жатырында 2,5 са ғат,
жылқының жыныс жолында 5 – 6 тәулік, қоянда – 30 сағат, құстарда – 3 апта, жабайы араларда –
3 – 4 жылға созылады. Талшықсыз сперматозоидтар құрттарға, к өпая қтыларға, шаянт әрізділер
мен кенелерге тән. Ал реликт термиттерде (Mastotermes darwіnіesіs) ғана к өп талшы қты
сперматозоидтар (100-ге жуық, олар жай қозғалады, акросомалары болмайды) кездеседі.
Овогенез аналық жынысбезінің (жұмыртқалықтың) фолликулды
аймағында (жыныс жасушаларының даму процесі
жүретін жұмыртқалықтың аймағы) жүреді.
Овогенез процесінде овоциттер үш даму кезендерінен: көбею,
өсу және жетілу кезеңдерінен өтеді. Аталған кезендерде
кезегімен әртүрлі даму сатыларындағы аналық жыныс
жасушалары: овогониялар, біріншілік овоциттер, екіншілік
овоциттер және пісіп жетілген овоциттер (жұмыртқа
жасушалары) дамиды.
Әрбір біріншілік овоциттен тек бір ғана жүмыртқа жасушасы
(овоцит) пісіп жетіледі.Овоцитпен қатар, кейіннен кері
ыдырап кететін 3 бағыттауыш денешіктер де пайда болады.
Ұрықтану аталық және аналық жыныс клеткаларың
қосылуынан зиготаның пайда болуы. Ал бұл жаңа
организмнің бастамасы болып табылады. Ұрықтану
негізіне жынысты көбею және атаанасынан
ұрпағына
тұқым қуалайтын белгілердің берілуі жатады.
Ұрықтанудың екі маңызы айрықша көрінеді:спермия
ның жұмыртқа клеткасымен қосылуы жұмыртқа кл
еткасын тыныштық күйден дамуға итермелейді;
гаплоидты жұмыртқа клеткасы мен спермия ядрола
рының қосылуы (кариогамия) аталық және аналық
тұқым қуалау факторларын біріктіретін диплоидты
синкарионның пайда болуына әкеледі
• Ген(грек.Genosтұқым, тек) тұқым қуалаудың қандай бір элементар
белгісін қалыптастыруға жауапты материалдық бірлік.
Генде жасушаның құрылымы менқызметін анықтайтын генетикалық
ақпарат болады. Бір организмнің гендер жиынтығы оның генотипін құрайды.Ген
терминін алғаш рет 1909 жылы Дания ғалымы В.Йогансен
енгізді.Барлық гендер ДНҚ-дан тұрады және әрбір жеке жасушадағы мыңдаған
осындай гендер жеке ДНҚ молекуларының үзіндісітүрінде емес,
хромосома деп аталатын, ірі құрылымдық бірлік құрамында болады.
Жасушаның бөлінуі кезінде бұл хромосомалар екі еселенеді және жаңа
түзілген жас жасушаалар осындай атааналық
гендер жиынтығының көшірмесін алады. Соның нәтижесінде жасушааның барл
ық белгілері (қасиеттері) ұрпақтан ұрпаққа беріледі, яғни тұқым
қуалайды. Әртүрлі органимздердегі геннің орташа ұзындығы 1000 нуклеотид
негіздерінің жұбынан құралады деп есептеуге болады.Мыс.жануарларда
кездесетін SV40 вирусындағы
ДНҚның ұзындығы 5000 нуклеотид, яғни ол 5 геннен; Т4 бактериофагы 200, іш
ек бактериясы 4600, ал адамның гаплоидты жасушасы 100000 500000 Гендерден
тұрады. 1865 жылы чех ғалымы Г. Мендел организм белгілерінің жеке
тұқым қуалайтынын және шағылысу
(будандастыру) кезінде ұрпақтарында жоғалмай сақталатынын анықтады.
Назарларыңызға рахмет!!!

Астана қ., 2013 жылғы 17 маусым

Ұқсас жұмыстар

Гаметогенез және ұрықтану. Геннің құрылымы және қызметі

Гаметогенез жә не ұрықтану процесі

Гаметогенез

Жыныстық көбею

Аталық және аналық жыныс жасушалары

Геннің құрылымы және қызметі

ПРОКАРИОТТАРДАҒЫ ГЕНДЕР ЭКСПРЕССИЯСЫН РЕТТЕЛУ

Жасушаның тіршілік циклі

Ұрық даму сатылары

Сипаттары ДНҚ РНҚ

Пәндер