Жобалау негіздері мен зауыттарды жабдықтау

Презентация қосу

әл-Фараби атындағы ҚазМУ
Химия факультеті

«Жобалау негіздері мен
зауыттарды жабдықтау»
ДӘРІС №1

КУРСТЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МАЗМҰНЫ

Пәнді оқытудың мақсаты – студенттердің химия өндірісі саласында жұмыс
істеуге даярлау үшін кәсіпорын құралдары және жобалау негіздерінің теориялық
негіздері жөнінде білім беру. Курстың материалдарында химия өндірісінің
кәсіпорындарын жобалау негіздері мен оның құралдарына қатысты жүйелі түрде
жүргізілетін кешенді жұмыстардың реттілігі мен орындалу ерекшеліктері туралы
мәліметтер беріледі.
Курсты оқу нәтижесінде студенттер химия өндірісінің кәсіпорындарына
«Химик-технолог» маманы ретінде жұмыс істеу үшін химиялық технологияның
жалпы ғылыми негіздері мен заңдылықтары, процестері мен аппараттары туралы
білімдерін инженерлі-геодезия, архитектура, экология, төтенше жағдайлар мен
техника қауіпсіздігі, экономика, инженер-конструкторлік, мемлекеттік стандарт
жүйесі және т.б. бағыттарда жүргізілуге тиісті жұмыстармен ұштастырып, ол
жұмыстардың орындалу реттілігін игеруге тиісті және студенттер өндірістік
кәсіпорындардың өндіруге межелеген өнімінің түріне байланысты ол өнімді
өндірудің химиялық-технологиясы мен қажетті аппараттарды анықтауды және
осы аппараттарды іске қосып агрегатты, қондырғыны, өндірістік линияны,
өндірістік кварталды (өндірісті), зауыдты және ары қарай комбинат деңгейіне
дейінгі жұмыстарды ұйымдастыра алатын болуы керек. Студенттер курс
материалдарын толық игерулері үшін арнайы семинарлық және практикалық
сабақтар қарастырылған.
Тақырыптың аты: ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТІ ЖОБАЛАУДЫҢ
НЕГІЗГІ САТЫЛАРЫ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ

Дәрістің мақсаты: Химиялық өндірісті жобалаудың
негізгі сатылары және ұйымдастыру туралы түсінік
қалыптастыру.
Қарастырылатын сұрақтар:
1.1 Болашағы бар жоспар және технико-экономикалық
негіздеме (ТЭН).
1.2 Жобалауға тапсырма.
1.3 Кәсіпорынды орналастырудың ауданын және құрылыс
алаңын таңдау
1.1 Болашағы бар жоспар және технико-
экономикалық негіздеме (ТЭН).

Үкіметтің шешімі негізінде экономикалық аудандардың
және өнеркәсіптің жеке салаларының болашақта даму
жоспарын ескере отырып, жобалаушы ұйымдар кәсіпорын
құрылысының техника-экономикалық негіздемесін (ТЭН)
баяндамалық хат және техника-экономикалық есептеулер
(ТЭЕ) түрінде құрастырады. ТЭН немесе ТЭЕ өндірістік
жаңа кәсіпорын салудың немесе жұмыс істеп тұрған
кәсіпорынды жаңартудың қажеттілігін экономикалық
тұрғыдан тиімділігін негіздейтін алғашқы жоспарлық
немесе жобаалдылық құжат болып табылады.
1.2 Жобалауға тапсырма.
Өндірістік кәсіпорынның жобалауға тапсырмасы дегеніміз келесі
мәліметтер келтірілген негізгі бастапқы құжат болып табылады:
кәсіпорынның аты; жобалау үшін негіздеме, аудан, пункт және құрылыс
алаңы; өнімнің номенклатурасы және оның негізгі түрлері бойынша
толықтай дамуы мен бірінші кезеңдегі өндірістің қуаты (натуралдық және
ақшалай қаражатқа шаққанда); кәсіпорынның жұмыс істеу режимі және
меңзелінген мамандандырылуы; кәсіпорынның құрылысын жүргізу және
оны пайдалану (эксплуатациялау) кезінде шикізатпен, сумен, жылумен,
газбен және электр энергиясымен қамтамасыз етудің негізгі көздері;
ағынды суларды тазарту және оларды шығару шарттары; негізгі
технологиялық үдерістер мен қондырғылар; кәсіпорынның болжамдық
дамуы (кеңейуі); құрылыстың тапсырылу мерзімі; қаржылық салымдардың
меңзелінген мөлшері және кәсіпорынның техника-экономикалық
көрсеткіштері; тұрмыстық және мәдени-сауықтыру нысандарының
құрылысын жобалауға тиесілі мәліметтер және жобалаудың сатылары; бас
жобалаушы ұйымның аты; бас мердігердің құрылыс мекемесінің аты.
1.3 Кәсіпорынды орналастырудың ауданын және
құрылыс алаңын таңдау.
Жаңа кәсіпорындардың орналасуларының жуықтау орындары осы салалардың
дамуының болашағы бар жоспарларының негізінде айқындалады. Құрылыстың ең
соңғы пункті мен алаңы осы құрылыс нысанының техника-экономикалық негіздемелері
мен алдын-ала ізденістену негізінде анықталады, ал таңдалынып алынған ауданда
құрылысты жүргізуге өте қолайлы алаңның (белгілі бір көлемі бар жер телімі) болуы
кәсіпорынның құрылысын жүзеге асыруға белгілі бір негіздемелердің бірі бола алады.
Құрылысқа арналған алаңдардың өлшемдері кәсіпорынның кеңейу мүмкіндіктерін
ескере отырып, (егер мұндай мүмкіндік жобалауға берілген тапсырмада ескерілген
болса) өндірістік территориялардағы құрылыстардың құрылыстық нормалары мен
ережелеріне (ҚНмЕ) сай құрылыс коэффициенттеріне сәйкес болуы тиіс.
Құрылыс ауданын таңдау негізіне экономикалық аймақтардың аудандық жоспарлау
сызбанұсқасы кіруі тиіс. Бұл кезде келесі шарттарды ескеру қажет: ғимараттар мен
құрылымдардың құрылысын жүргізуге қолайлы жердің болуы; табиғи топографиялық,
гидрогеологиялық, метеорологиялық шарттар; шикізаттың болуы; темір және автокөлік
жолдарының болуы; зауыдтың құрылысын жүргізу және оны эксплуатациялау кезінде
көліктік байланысты қамтамасыз ету үшін жасалынатын құрылысқа жұмсалынатын
шығындардың мөлшері; құрылыс ауданында жұмысшы күштер мен тұрмыстық қордың
бар болуы; бұйымды өткізіп жіберу нарығының болуы; зауыдтың энергетикалық
ресурстары; кәсіпорынды сумен қамтамсыз ету мүмкіндігінің болуы; қаланың басқада
кәсіпорындарымен киілісе үйлесу мүмкіндігінің болуы.
Құрылыс ауданы таңдалынып алынғаннан кейін келесі факторларды ескере отырып
құрылыс алаңын таңдау жұмыстары жүргізіледі: алаңның жеткілікті көлемі және
оның кеңейу мүмкіндігі; жер телімінің конфигурациясының ыңғайлылығы; жер
телімінің және оған іргелес жерлердің алаңдарын ғимараттар мен көліктік жолдарға
арнап осы жерлерде жерге қатысты жұмыстарға жұмсалынатын шығынның минималды
болуына ықпалдайтын топографиялық шарттары; құны қымбатқа түсетін жасанды
іргелер мен терең фундаменттерді қолданбай-ақ құрылысты жүргізуді қамтамасыз
ететін қанағаттанарлық деңгейдегі геологиялық және гидрогеологиялық шарттар;
магистральді байланыс жолдарына (темір жол, су және автокөлік) тиімді жанасу
мүмкіндіктері; алаңның су көзіне, тастанды суларды лақтырып шығару жерлеріне,
энергия көздеріне және халық қоныстанған жерлерге қатысты тиімді орналасуы.
ДӘРІС №2

Тақырыптың аты: ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТІ
ЖОБАЛАУДЫҢ НЕГІЗГІ САТЫЛАРЫ (ЭТАПТАРЫ)
ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ.
Қарастырылатын сұрақтар:
1.4 Химия өндірісінің ғимараттары мен
қосымша құрылымдар (сооружения)
жобалаудың негізгі принциптері;
1.5 Қоршаған ортаны қорғау мәселесіне
қатысты жобалық құжаттарды жасақтау
1.4 Химия өндірісінің ғимараттары мен қосымша
құрылымдар (сооружения) жобалаудың негізгі
принциптері.

• Ғимараттар мен құрылымдардың көлемдік-жоспарлық және құрылыстық
шешімдеріне әсер ететін спецификалық ерекшеліктер:
• - жұмыс істеуші қызметкерлерге, құрылыстық құрылымдар мен
материалдарға әсері әр түрлі болатын агрессивтік орталардың болуы;
• - локальдік немесе жалпыламалық сипаттарға ие токсинді бөлінділердің
болуы;
• - ықтималдылығы жэоғары деңгейлі өрт және жарылыс қауіптілігі.
• Химиялық өндірісі ішкі және сыртқы кооперацияға негіздемеленілген болып
келеді (шикізаттық және энергетикалық базаға байланысты болғандықтан).
• Химиялық өндірістерді химиялық емес өндірістермен бірыңғай өнеркәсіптік
түйіндерге біріктіруге болады (комбинат). Бұл кезде жұмсалынатын жер
телімінің көлемі 15-30 %-ға, автокөлік жолдарының ұзындығы 20-40 % - ға,
әкімшілік ғимараттардың саны 2,0-2,5 есеге, яғни 200-250 %-ға кемиді.
Тиімді.
• Негізгі және көмекші өндірістер кооперацияланады, құрылыстық параметрлер
мен құрылымдар эконмдалынады және унификацияланылады.
• Кешенді игерудің технологиялық сызбасы тұрғызылады және жүзеге
асырылады.
1.5 Қоршаған ортаны қорғау мәселесіне қатысты
жобалық құжаттарды жасақтау

• Экологиялық болжау;
• Ауаның ластануына қатысты болжамды
жасақтау;
• Жер беткі және жер асты суларының
жағдайларына қатысты болжам;
• Ықтимал апат жағдайында нысанның
әсерін болжау.
1.5.1 Экологиялық болжау;
Экологиялық болжау үдерісі келесі реттілікпен жүзеге асырылады:
1. Қоршаған орта параметрлеріне сараптама жасау. Бұл табиғи шарттарды,
жобаланудағы нысанның жұмыс істеу жағдайында орналасуы және қазіргі
жағдайда өзге де шаруашылық тіршіліктердің нәтижесіндегі технологиялық
жүктемелерді бағалауды қамтиды.
2. Жобаланудағы нысанның қоршаған ортаға әсерін, оның мақсаты мен
еркшеліктеріне, залал келтіруші заттардың қасиеті мен шығымына, сонымен
бірге ортаның құрылыс жүру әсерінен өзгеру болжамы туралы мәліметтер.
3. Нысанның әсеріне душар болатын экологиялық жүйенің параметрлері мен
оның құрамдас бөліктерінің шекараларын анықтау (табиғи ортаның әрбір
құрамдас бөлігіне ықпал ету жағдайын бағалау кезінде жасалынады).
4. Жобаланудағы нысанмен әсерлесудегі табиғи құрамдас бөліктердің жеке дара
маңыздылығын анықтау.
5. Жобаланудағы нысанның қоршаған ортамен әсерлесуінің болжамын жасақтау.
6. Верификация – болжаулардың шынайылығы мен анықтығының бағалануы
жасалады.
Құрылысын жүргізу және оны эксплуатациялау кезінде өнеркәсіптік нысандар
ортаның әр-түрлі құрамдас бөліктеріне әсерін тигізеді. Олардың қатарына:
а) құрылысқа жүргізуге бөлінген жер теліміндегі топырақ жамылғысының және жалпы
территорияның көлемі бұзылады;
б) жерді қазып ұңғымалар және суды қажетті бағытқа бұруға арналған бағыттағыштар салу
нәтижесінде территорияның су режимінің бұзылуы жер беткі суларының жүру және жинақталу
шарттарының өзгеруіне және ылғалмен қамтамасыз етіп тұрған табиғи көздерінде судың болмай
қалу салдарынан территорияның құрғақшылыққа шалдығуы;
в) Жер беткі және жер асты суларын нысанды сумен қамтамасыз ету үшін пайдалану;
г) кәсіпорынның тастандыларымен және жасанды өзгерістерге ұшыраған жерлердің бетінен
(карьерлар, хвостохранилищелар және т.б.) желдің әсерінен көтерілетін шаң-тозаңдармен ауа
бассейінінің, территорияның және сулы ортаның заладануы;
д) сулы нысандардың қолданыстан кейін лақтырылып шығарылған сулармен ластануы;
е) қоршаған ортаның радиациялық заладануы;
ж) ауаның және судың температураларының көтерілуіне алып келетін жылудың бөлінуі, мұздың
қату және еру мерзімдерінің өзгеруі, тұмандардың түзілуі және т.с.с.;
з) шуылдың, сәуленің, электромагниттік және т.б. физикалық әсерлердің іргелес маңайларда
орналасқан территорияларға әсер етуі;
и) өсімдік жамылғысының және жан-жануарлар әлемінің тіршілік ету орталарындағы табиғи
шарттардың бұзылуы.
1.5.2 Ауаның ластануына болжамды жасақтау

Құрылыс ауданының ауа бассейнінің ластануының болжамын даярлау үшін
келесі мәліметтер анықталынған болуы тиіс:
• Құрылыс ауданының физика-географиялық және табиғи-климаттық (1-
кестеге сәйкес толтырылатын) шарттары (орналасу орны, климаттық және
өзге де параметрлер);
• Жобаланудағы нысан туралы мәліметтер (кәсіпорынның қуаттылығы,
негізгі өндірістердің тізімі, технологиялық параметрлер және
сипаттамалар), негізгі өнім түрлерінің өзіндік құны, жұмыс істейтін
адамдардың саны. Өндірілетін өнімдердің атаулары және
энергиятасымалдаушылардың түрлері;
• Ауа бассейнінің фонды ластануының мөлшері (қадағалауда болатын
заттардың тізімі, олардың концентрациясы, ауаны ластау мүмкіндігі зор
болатын қайнар көздер жайлы мәліметтер және т.б.).
• Жобаланудағы нысанның ластаушы заттарды бөліп шығаруының қайнар
көздерінің сипаттамасы.
• Нысанның ұйымдастырылмаған қайнар көздерінен және газдарды тазарту
қондырғыларынан шыққаннан кейін атмосфераға түскен
залалдаушылардың құрамы мен мөлшері жайлы мәліметтер.
• Болашақта ауданның өзгеде инфрақұрылымдарынан атмосфераға түсетін
ластаушы заттардың құрамы мен мөлшері туралы мәліметтер.
Кесте 1
Нысан орналасқан ауданның климаттық сипаттамасы

Көрсеткіштің аты Бірлік Көрсеткіштің
мөлшері
1. Климаттық сипаттамалар
Климаттың типі Температуралық (t0C) режим:
ай бойынша ауаның орташа - t0C 0
C
ең суық айдағы ауаның орташа - t0C 0
C
ең ыстық айдағы ауа температурасының орташа максималды - t0C 0
C
ауа температурасының оң мәнді периодтарының ұзақтылығы дни
бір жыл мерзіміндегі жауын-шашынның орташа мәні мм
жауын-шашынның айларға шаққандағы таралымы ς
Желдік режим:
жел бағытының қайталанымдылығы %
желдің бағыт бойынша орташа жылдамдығы м/с
желдің максималды жылдамдығы м/с
желдің ең жылдам жылдамдығы (осы ауданда жылдық басым түсуі 5%) м/с

Тұмандар:
2. Аэроклиматтық сипаттамалар
3. Кешенді сипаттамалар
тұман мен түтіннің тұрақтап қалуына оңтайлы жағдайлар
1.5.3 Беткі және жерасты суларының жағдайын болжау.

Объектінің ауданының беткі және жерасты суларының жағдайына әсер етуін болжауды жасау үшін
келесі мәселелер анықталуы керек:
- жобаланудағы объектіні сумен қамтамасыз ету немесе одан суды алып кетуді қамтамасыз ету
үшін сулы объектілердің гидрологиялық, гидрогеологиялық және гидравликалық
мінездемелері (характеристики);
- қазіргі уақыттағы беткі және жерасты суларының залалдану деңгейі;
- жобаланудағы объектінің суды қолдану және суды жіберу көлемі;
- объектінің суқоймалары мен ағынды суларының орналасу орындары;
- берілген уақыт аралығында ауданның басқада суды қолданушыларының қолданатын су
мөлшерлері;
- құрамы және залалдаушы заттардың негізгі түрлері, олардың концентрациясы мен қауіптілік
класы көрсетілген лақтырлып шығарылатын ағынды сулардың мөлшері;
- сулы ортаның жағдайына әсер ететін объектінің басқада құрылымдарының тастанды
суларының орналасуы мен олардың техникалық мінездемелерінің көрсеткіштері;
- жобаланудағы объектінің әсер етуіндегі аймақтарының беткі тосымдарының параметрлерінің
өзгерістері;
- белгіленген уақыт аралығында ауданның басқада объектілерінің өзендер мен су қоймаларына
лақтыратын тастанды суларының құрамы мен мөлшері немесе сулы объектілердің
залалдануларының келешектегі фондық деңгейі;
- қарастырылып отырған аймақтардағы суды қадағалау мекемелерінің суды қолдану режиміне
қоятын талаптары.
Болжам жасау үшін сушаруашылық балансын (СШБ), ауданның инфрақұрылымының
өзгерістеріменен объектіні эксплуатациялауға байланысты берілген уақыт аралығында суды
қолдану режимінің өзгергендегі келешектегі суға деген сұранысты білу аса маңызды.
1.5.4 Ықтимал апаттар кезіндегі объектінің әсер ету
болжамы.
Түрлі мақсаттардағы өндірістік кәсіпорындардың объектілерінде технологиялық
процестерінің істен шығуы, қызмет көрсетушілердің техникалық қателігі, өртке
қарсы және техника қауіпсіздігін тәртіптерінің бұзылуы, энергиямен немесе сумен
қамтамасыз ету, суды алып кету жүйесінің істен шығуы секілді жағдайлар, террорлық
актілер және т.б. авариялық жағдайлардың пайда болуының негізгі себептері болуы
мүмкін.
Негізі, жобалық және жобадан тыс апаттар деген ұғымдар бар (проектные и
запроектные).
Жобалық апаттар үш класқа бөлінеді:
- максималды экологиялық апат – нәтижесінде халық қоныстанған пунктілерге
немесе табиғи ортаға үлкен, қайта қалпына келмейтіндей катастрофалық зардап
алып келетін апаттар (мысалы: гидроэнергетика тізбегінің плотиналарының бүлінуі,
нәтижесінде радиоактивті және т.б. заттармен залалдау мүмкін атом-
электростанцияларнының реакторларының апаты);
- өндіріс элементтерінің (оборудования) сынуы, қызмет көрсетушілердің дұрыс
жұмыс ітемеуінен (мысалы: өндірістік объектінің ағынды суларын тазалау жүйесіндегі
апат, ағынды сулардың ауқымды деңгейде сыртқы жаққа қарай шығып кетуі) ірі
экологиялық апат - нәтижесі, қоныстанған халықпен табиғи орта үшін ауыр болатын
апат;
- қайта қалпына келмеу жағдайы орын алмайтын және аз уақытты әсерлерімен
сипатталатын технологиялы экологиялық апат - технологиялық сызбалардың
элементтерінің апаты (мысалы: нәтижесінде атмосфераға залалдаушы заттардың
шығып еніп кету жағдайы орын алатын жылу электростанциясының
электрофилтірінің апаты).
ДӘРІС №3

Тақырыптың аты: Технологиялық
процестер өнеркәсіптік жобалаудың
негізі
Қарастырылатын сұрақтар:
1.1 Өндірістік технологиялық сызба нұсқа.

1.2 Жанасу әдісі арқылы алынатын күкірт
қышқылы өндірісінің сызбанұсқасы.
1.1 Өндірістік технологиялық сызбанұсқа.
•Өндірістік технологиялық сызбанұсқа жобаның архитектуралық-
құрылыстық жасақталынуының негізі болып табылады. Өндірістік
технологиялық сызбанұсқа жекелеген өндірістік процестердің арасындағы
функционалдық тәуелділіктердің графикалық көрінісі болып табылады.
•Өнеркәсіптік ғимараттар мен құрылымдар ең тиімді технологиялық
процестің талаптарын ескере отырып жобаланылуға тиіс. Өнеркәсіптік
кәсіпорынның жобасын құрастырғанда ғимараттардың типтерін олардың
көлемдерін, қажетті көлемдік шаршыны, жұмысшылар мен
қызметкерлердің сандарын, қондырғылардың типтері мен сандарын,
шикізаттың, материалдардың, энергиялар мен жағар отындардың қажетті
мөлшерлерін анықтау қажет.
•Кәсіпорынның жоспарын және цехтердің ішкі жақта
орналастырылуларының жоспарын құрып алу керек. Осы мәселелердің
барлығы өндірістің қабылданған технологиялық процесінің мәліметтерінің
негізінде шешіледі. Сондықтан өнеркәсіптік ғимаратты жобаламас бұрын
өндірістің қабылданып алынған технологиялық процесін жақсылап мұқият
зерделеп алу қажет.
Технологиялық желі (ТЖ) дегеніміз аппарат (машина) немесе аппарат
топтамасының құбыр жүргізілімдері мен арматуралардың
оралымдармен байланыстырылған жүйесі. ТЖ-де керекті өнімдерді
физикалық немесе химиялық жолдармен алынатын процестер басынан
аяғына дейін толығымен өтеді.
Технологиялық сызбанұсқа (ТС) дегенімізді осындай желілердің
жиынтығы деп қарастыруға болады. Технологиялық сызбанұсқаларда
жиі қайталанатын ТЖ-лер:
1. әртүрлі насостар арқылы сұйықтарды тасымалдау;
2. әртүрлі компрессорлар негізінде өңделмедегі газдарды сұйықтау;
3. әртипті вакуум-насостардың оралымдары;
4. ректификациалау желісі (сұйық қоспаларды буландыру арқылы
тазалау);
5. адсорбциалау (абсорциалау) және десорбциалау желісі;
6. кептіру және сүзу желілері;
7. жылуды пайдалану (жылу ауыстырғыш апппараттарының
оралымы);
8. реакция компоненттерін қыздыру желісі;
9. реакторлар оралымы.
1.2 Мұнай өңдеу зауытының отын алу схемасы негізінде
жасалынған ағымдарының сызбанұсқасы.

• Материалдық және энергетикалық ағымдар
сызбанұсқасы
• Екікомпонентті қоспаны бөлудің сызбанұсқасы
• Мұнай өңдеу зауытының отын алу схемасы
негізінде жасалынған ағымдарының
сызбанұсқасы
• Аппараттардың негізгі түрлері (типтері)
• Химиялық кәсіпорындарды ұйымдастырудың
деңгейлері
Материалдық және энергетикалық
ағымдар сызбанұсқасы
Мұнай өңдеу зауытының отын алу схемасы негізінде
жасалынған ағымдарының сызбанұсқасы
Мұнайды бастапқы өңдеу қондырғысының
сызбасы (ЭЛОУ-АВТ)
К-1-бензин алу колоннасы;
К-2- атмосфералық колонна;
К-3-булау колоннасы; К-
4-тұрақтандырғыш; К-5-
вакуумдық колонна; Э-1-Э-4 -
электродегидраторлар; П-1,
П-2 - пештер; ХК-1-ХК-4 -
конденсатор-мұздатқыш;
Е-1, Е-2-рефлюкстік
сыйымдықтар; А-1 –буэжек
торлы вакуум-насос;
/-мұнай;
//-тұрақтандырылған
қоспа; ///- тұрақталған
бензин; IV — керосин; V —
дизель фракциясы; VI –
вакуумндік тазартқыш; VII -
гудрон; VIII- эжектордан
шыққан газдар; IX-эмульсия
жойғаш; Х-канализациалақ
су; XI-су буы
Екікомпонентті қоспаны бөлудің сызбанұсқасы
1-аралық жинағыш; 2-насос; 3-жылу ауыстырғыш;
4-жылытқыш; 5-ректификациалаушы мұнара;
6-сыртқы қайнатқыш; 7-дефлегматор; 8-сепаратор (бөлу);
I-IХ-құбырлар.
Аппараттардың негізгі түрлері (типтері)
ДӘРІС №4

Тақырыптың аты:
ӨНЕРКӘСІПТІК ҒИМАРАТТАРДЫҢ ТИПТЕРІ
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Бір қабатты өнеркәсіптік ғимараттар;
2. Көп қабатты өнеркәсіптік ғимараттар;
3.Қосалқы көмекші ғимараттар және химиялық
кәсіпорындардың жайлары;
4.Өнеркәсіптік кәсіпорындардың қоймалары.
1.
1. Бір
Бір қабатты
қабатты өнеркәсіптік
өнеркәсіптік ғимараттар.
ғимараттар.
Химиялық өнеркәсіпте бір қабатты өнеркәсіптік
ғимараттар технологиялық процестері горизонтальді
тұрғыда жүретін өндірістер үшін салынады. Мысалы:
синтетикалық және жасанды талшықтар алу; шина және
резинатехникалық бұйымдар; пластикалық масса;
хлорлық өндірістердегі электролиз цехтері; қайта
жөндеуден өткізу және механикалық цехтер; қоймалық
жайлар т.с.с.
Әртүрлі өндірістердің әкімшілік-шаруашылық қызмет
көрсету ғимараттарын ошақтау мен кооперациалау
қажет. Ондай шаралар әкімшілік-қоғамдық
орталықтардың территорияларын үнемдеуге және
жұмысшы қызметкерлерге қызмет көрсету жүйесін
тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
2. Көп қабатты өнеркәсіптік ғимараттар
Химия өндірісінің технологиялық процесі вертикальді болып келетін
түрлерін орналастыруғы тек көп қабатты ғимарттар ғана қолданылады
Мысалы: аммиакты силитра өндірісі; органикалық синтез өндірісі;
химиялық талшықтар зауыдтарының цехтары; пластикалық масса,
органикалық еріткіштер, бояулар мен қышқылдар өндірісінің
технологиялық сызбанұсқалары мен ғимараттарының келбеттері
(плакаттар).
Шатырларының түсіретін салмағына байланысты колонналарының
торларының өлшемдері 9 ×6 м (1000 кг/м2), ал 6 ×6 м (2500 кг/м2). Көп
қабатты өнеркәсіптік ғимараттардың биіктіктері ретінде қабаттың
еденінің деңгейінен биік жақта орналасақан келесі қабаттың еденінің
беткі деңгейіне дейінгі аралық алынады (3.6; 4.8; 6.0; 7.2 және 10.8).
Химия өндірісінің көп қабатты ғимараттары: крансыз және көпірлі
кранды немесе аспалы кранды болады. Жоғарғы қабаттардағы өткелдері
18 және 24 м. Жалпы химия өндірісінің көп қабатты ғимараттары үшін
олардың ендері (жалпақтықтары) 18 метрден кем болмағаны дұрыс
болады. Жарылыс қауіптілігі жоғары өндірістер үшін 30 метрден артық
болмауы тиіс екі жағынан біркелкі әйнектелініп терезеленілген жағдайда,
ал бір жағынан ғана терелеленіліп әйнектелінсе 18 метр болуы шарт
3. Қосалқы көмекші ғимараттар
Қосалқы көмекші ғимараттар мен химиялық кәсіпорындардың
жайлары (помещениялары) тіршілік, сауықтыру және мәдени
демалу мәселелерімен тікелей байланысты, яғни әлеуметтік
немесе мәдени-сауықтыру нысандары (санитарлық-
гигиеналық, тамақтандыру, денсаулық сақтау пункті, мед
пункт, демалдыру ғимараттары, клубтық және спорт
ғимараттары және т.б.).
Гардеробныйлар, душтар, жуыну орындары. Кептіргіштер,
залалсыздандыру камералары, киімді тозаңсыздандыру
камералары және т.с.с. Анилин. Қорғасын, сынап, мырыш,
фосфор, радиоактивті және т.б. заттармен жұмыс істелінетін,
яғни зияндылығы өте жоғары өндірістерде гардеробныйлар
мен душтар өткізгіштер (пропускниктер) түрінде жобаланады.
4. Өндірістік кәсіпорын қоймаларының негізгі
түрлері.
Қоймалар ғимараттар мен өнеркәсіппті
кәсіпорындардың ерекшеліктеріне байланысты ашық
немесе шатырланған; жабық (бірқабатты немесе
көпқабатты) сонымен қоса арнайы жабдықталған
болып бөлінеді.
Қойманың территориясының алаңы:
1. жүктер орналастырылған негізгі алаң (қатарланып
орналастырылған материалдардың штабелдері мен
стеллаждар);
2. Оперативтік аудан (өткелдер, яғни проход,
сортировочный және қабылдап тармақтап таратқыш
алаң, яғни өлшеу құрылғылары орналастырылған және
қызмет көрсету жайлары орналастырылған).
3. Конструктивтік алаң
ДӘРІС № 5

Қоймаларды жобалаудағы мақсаттардың орындалуы келесі
шешімдерді ескеру негізінде іске асырылады :
1.Өнімдерді шығару үшін жүргізілетін үрдістерді
(процесстерді) шикізатпен басқа да материалдармен
және де ол өнім түрлеріне сұраныстағы кәсіпорындарды
уақтылы, сенімді түрде қамтамасыз ету.
2.Өндірістегі учаскелер, цехтар т.б. құрылымдар
арасындағы матариалдар ағымдарын реттеу.
3.Қоймаларда сақталудағы заттардың есепке алу негізінде
олардың ауысып тұруы жөніндегі ақпараттарды
толықтай беру мүмкіншілігі.
4.Материалдардың қоймаларда жатып қалмауы, оларды
керекті өндіріс бөлімдеріне аз уақытта жеткізу
шаралары.
Санитарлық және өрт талаптарына
сәйкес қоймалар тобы

• Жылдам тұтанғаш, жарылғыш, улы заттардың
және өртке қауіпті реактитвердің және концентрлі
қышқылдарға арналған қоймалар;
• Жағар-жанар май материалдарының қоймалары
және мұнай базасы;
• Кесілген ағаш дайындамалары, қағаз, текстиль
және полимерлі материалдар қоймалары;
• Ерекше оқшауландыруды қажет ететін қоймалар
(радиоактивті материалдар);
• Өрт қауіптілігі тұрғысынан қауіпсіз
материалдарға арналған қоймалар (қосалқы
бөлшектер, саймандар және т.с.с.).
ДӘРІС № 6

Тақырыптың аты:

ИНЖЕНЕРЛІК ҚҰРЫЛЫМДАР

Қарастырылатын сұрақтар:

тіреуіштер мен эстакада; галереялар; каналдар мен
тоннелдер; бункерлар мен силостар; металды
сыйымдылықтар мен газгольдерлер; градирнилер мен
су тегеурінді мұнаралар; түтінді алып кетуге арналған
құбырлар.
Тіреуіштер мен эстакада – әр түрлі химиялық және
өзге де процестер жүзеге асырылып жататын горизонтальді және
вертикальді аппаратураларға арналған. Олар химия, мұнай өңдеу,
каучук өндірісінде, темірбетондық және пластмасса бұйымдарының
өндісінде жиі қолданылады. Құбырларды жүргізуде. Тіреуіштердің бір
ярусты және екі ярусты түрлері бар. Тіреуіштер мен эстакадалар ҚНжЕ
2.09.03-85 «Өнеркәсіптік кәсіпорындар құрылымдары» және МЕМСТ
23235-78 «Технологиялық құбыржелілерге арналған бір ярусты
эстакадалар» бойынша жасалынады.

Галереялар – технологиялық коммуникациялар мен
адамдардың өтуі үшін (ені 1 м болса, онда ол сағатына 2000 адам
өткізуге ес ептелнген деген сөз) арналған жер беткі, жерүсті,
горизонтальді немесе еңкейтіліп жасалынған ұзындықты ені бар
құрылым.
Каналдар мен тоннельдер – жерасты, жабық,
горизонтальді немесе еңкейтіліп жасалынған ұзындықты ені бар
технологиялық коммуникациялар мен адамдардың өтуі үшін
арналған инженерлік құрылым. Каналдар өткізбейтін (биіктігі 0.3
м), жартылай өткізгіш (биіктігі 0.6-1.2 м) және өткізгіш (биіктігі )
болып бөлінеді. Биіктіктері 1.2-1.8 м және одан үлкен каналдарды
әрбір 60 ме тр сайын өлшемі 600-800 мм лютар ескеріліп
жасалынады. Плиталары жанбайтын болады. Ашық каналдарда
қол сүйендіргіштері болуы шарт. Эксплуатациялау кезінде бақап
қарап шығуға және жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін тоннелдердің
биіктіктері 2 және одан үлкен болады. Мұнда жарық, өткелдер,
қаждет болса вентиляция мәселесі де болуы керек.

Бункерлер мен силостар сусылдақ материалдарға
арналған сыйымдылықтар болып табылады. Ашық және жабық
қақпақты бункерлер болады.
Металды сыйымдылықтар мен газгольдерлер мұнай
мен мұнай өнімдерін, суды, химиялық өнімдерді, минаралды
тыңайтқыштарды, сұйылтылған газдарды, рудалардың пульпаларын,
және т.б. сұйық және жартылай сұйық өнімдерді сақтау және
технолдогиялық өңдеуден өткізу үшін қолданылады.
Ойыстандырылған, доғалданылған және тік бұрышты болады.

Резервуарлар жерасты, жартылай жерасты және жер беткі
болып келеді. Жанармайларға арналған резервуарлар бас жоспарда
рельстік және автокөліктік жолдармен, су және судың жағасының
желілерімен байланыстырылған болуы керек.

Градирнилар, сулы тегеурінді мұнаралар, суларды
салқындатуға арналған құрылымдар болып табылады.

Әдебиеттер:

Под. ред. Михайличенко А.И. Основы проектирования химических
производств. – М.: ИКЦ «Академкнига», 2005. – 44 - 59 б.
ДӘРІС № 7

Тақырыптың аты:

ХИМИЯЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫ
ЖОБАЛАУДЫҢ АРНАЙЫ
СҰРАҚТАРЫ
Қарастырылатын сұрақтар:

1. Ауаны жылыту, вентиляциялау және кондиционерлеу;
2. Сумен қамтамасыз ету;
3. Канализация;
4. Ғимараттың өртке қарсы қауіпсіздік және жарылыс
қауіпсіздігінің шарттары.
1. Ауаны жылыту, вентиляциялау және
кондиционерлеу
Көлемі 3000 м3 –тан артық және бірнеше мәрте ауысу арқылы тәулік бойы жұмыс
істейтін (2 немесе 3 смена) химия өндірісінің ғимараттарын жылытқыш-циркуляционный
агрегаттарды қолдану арқылы ағындық желдету арқылы ауамен жылыту қолданылады.
Ағындық желдету арқылы ауамен жылыту ауамен қоспа түзгенде жоғары температура әсер
бергенде өздігінен тұтануы мүмкін қоспалар түзуге бейім парлар мен газдарды және сумен
немесе су буымен әрекеттескенде, иә болмаса сумен жанасқанда тұтанып жануы мүмкін
тозаңдар бөліп шығарумен сипатталатын өндірістерде қолданылады (фосфор,
бертолетовый тұзы, алюминий пудрасы, кальций карбиді және т.с.с.). Мұндай тәсіл
қолданылатын ғимараттардың ауасында ауыру тарататын микрооргнизмдер, өте қатты улы
әсері бар заттар, өте жағымсыз иістер және зиянды заттардың концентрациясы өте лезде
артып кетпейтін болуы шарт.
Барлық жайларда меңзелінуіне қарамастан барлығында механикалық, жаратылыстану
бойынша және аралас желдету жолдары ескерілген болуы керек. Ауаны тарту тазарақ
жағынан ластаныңқыраған бағытқа қарай жүзеге асырылу шарт (немесе ауаны сырттан
тарту керек). Сырттан кіргізілініп тұратын ауаның (сорып алынатын жердің ауасы
залалданып тұрған жердің нүктесінен вертикал бағытта 6 метрден, ал горизонталь бағытта
10-12 метрден кем болмауы шарт) температурасын тұрақты ету үшін қосымша жылытқыш
приборлар ескерілген болуы тиіс. Сондықтан жобалау сатысы кезінде зиянды парлар мен
газдардың бөлінетін жерлері және оларды жергілікті түрде тартып алып кету жолдары
ескеріледі.
2. Сумен қамтамасыз ету
Химия өндірісінің зауыдтарында таяу маңдағы су
көздерінен тасылып алынатын таза сулармен өндірістік
циклдан кейін тазаланылған сулар қолданылады.
Өндірістік қажеттілікке қолданылатын суларға
кермектілік, тұнбаға шөгетін қоспалардың мөлшері
(коллойдты бөлшектер) және еріген тұздар және т.б.
параметрлері бойынша нақты талаптар қойылады. Қажетті
шартқа сәйкес келетін суға қол жеткізу үшін су сәйкесінше
өңдеу мен тазалаудан өткізіледі (тұндыру, фильтрлеу,
жұмсарту және т.с.с.). Мұндай әректтердің қол жеткізілуіне
градирнилер қолданылады.
Айналмалы түрде сумен қамтамасыз ету жүйесін
жекелеген технологиялық процестің түріне байланысты
кешенді түрде жобалау керек. Ол жүйелердің құбырлары
тіректер, эстакадалар немесе шпалдар арқылы өзге де
құбырлармен бірге жүргізілуі мүмкін, кейде ондай
құбырларды жердің астымен де жүргізуге рұқсат беріледі.
3. Канализация
Тұрып қалған тастанды суларды шығаруға арналған
канализациалық жүйелер ашық және жабық қабылдағыш
қондырғылардан тұрады (науалар, тор-басқыштар, тазалағыш
қондырғылардың тұндырғыштары, бақылау құдықтары бар
канализациалық желілер, қайта айдау станциясы).
Өндірістік сулар магистральдық жүйеге түспес бұрын алғашқы
тазалаудан өткізіледі (қышқылдар мен сілтілерді бейтараптау, өрт
және жарылыс қауіптілігі бар заттардан тазарту, май, шайыр және
т.б. токсинді заттардан тазартылу), содан соң биологиялық тазарту
құрылымдары мен су қоймаларына бағытталады.
Қысым астында жұмыс істейтін аппараттардан шығарылатын
сулар аралық тастанды сулардың сыйымдылықтарынан өткізіліп
барып, гидравликалық тығын арқылы (сурет) ғана канлизацияға
ағызылып шығарылады.
Өртті сөндіруге арналған гидранттардың бір-біріне дейінгі
аралығы 100 метрден артық болмауы керек, ал ол гидранттар
ғимараттардың қабырғаларынан 6 метр, ал жол торапынан 2
метрден артық емес қашықтықта орналуы шарт.
4. Ғимараттың өртке және жарылысқа қарсы
қауіпсіздік шарттары.
•Күкіртсутегі, ацетилен, этил эфирі және т.с.с. ұшқыннан тұтанып кету
қаупі бар газддарды - немесе булы-ауалы қоспалармен жұмыс істелінетін
химия өнеркәсібінің кәсіпорындарының цехтарының едендерін соққы кезінде
ұшқын шығармайтын материалдардан (известнякты толтырғышы бар
асфальт, глазурланылмаған керамикалық плитка, қыйын тұтанатын пластик
және т.с.с.) жасалынуы негізгі шарттардың бірі.
•Бутан, бутилен, пропан, пропилен, қосвинил және т.б., көмірсутектер
қолданылатын цехтардың едендері соққы кезінде ұшқын шығармайтын
материалдардан және осы заттардың әсерінен еріп кетпейтін заттардан
жасалынуы керек.
•Фонарлы және терезелерге арналған ойықтары бар ғимараттарда түтінді
шығарып кететін арнаулы люктердің қарастырылуы шартты.
•Фонарсыз өрт қауіптілігі жоғары өндірістерге арналған ғимараттарда
түтінді шығаруға арналған люктердің ашылып-жабылуын іске асыратын
сырттай басқару мүмкіндігі қарастырылған сорғыш (вытяжной) шахталары
болуы керек. Ол шахталардың люктерінің өлшемі өндірістік жайдың көлденең
қимасының 0,2 % -нен кем болмауы шарт.
ДӘРІС № 8

Тақырыптың аты:

БАСТАПҚЫ МӘЛІМЕТТЕРДІҢ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ХИМИЯ
ӨНЕРКӘСІБІНІҢ КӘСІПОРЫНДАРЫН ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ҚОНДЫРҒЫЛАРЫН ЖОБАЛАУДЫҢ НЕГІЗГІ
САТЫЛАРЫ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Химиялық өндірістерді және қондырғыларды жобалаудың
негізгі сатылары;
2. Конструкторлық құжаттардың түрлері.
1. Химиялық өндірістерді және қондырғыларды
жобалаудың негізгі сатылары;
Технологиялық қондырғы өнеркәсіптік кәсіпорынның қондырғы жүйесінің құрамдас бөлігі
болып кіреді, және оның өмірлік циклы өндірістің өніміне тәуелді. Ғылыми-техникалық
прогрестің дамуы өндіріс өнімінің өмірлік циклының қысқаруына (көнеру циклы) алып келеді,
және көпшілігінде олар бес жылдан артпайды. Сондықтан технологиялық қондырғыны
жобалауға бөлінген уақыт мүмкіндігінше минималды болуы қажет. Жобалаудың негізгі
сатылары 1-суретте келтірілген.
Технологиялық қондырғыны жобалаудың мақсаты:
- сапаның өте жоғары көрсеткіштеріне қол жеткізе отырып жобаны орындау шарты жағдайында
жобалаудың, даярлаудың және эксплуатацияға енгізудің мерзімін қысқарту;
өндірістің, ғылыми-техникалық жетістіктердің, ұтымды ұйымдастыру мен басқарудың
алдыңғы шепті тәжірибесін қолдану арқылы еңбектік, материалдық, энергетикалық
ресурстадың шығындарының мүмкіндігінше минималды шығындалуын қамтамасыз ету.
Жобалаудың бастапқы сатысы негізгі параметрлерді және технико-технологиялық
сипаттамаларды және олардың өзара байланыстарын экономикалық және әлуметтік
факторлармен байланысын зерттеу болып табылады.
Жобалаудың келесі сатысында ұсынылған өнімді өңдеудің технологиялық процесінің
физикалық іске асырылуы бағытында жүргізілген зерттеулердің, технологиялардың,
инженерлік ізденістердің, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың материалдарын
сараптамадан өткізу қарастырылады.
Технологиялық қондырғыны жобалау міндеттерін құрастыруға мәселені алдын ала
қарастыру, бастапқы мәліметтерді меңгеру, қаржыландырудың көзін және оның жуықталынған
құнын, жобалау, жасау және эксплуатацияға енгізу мерзімін анықтау кіреді.
Жобалаудың негізгі сатылары
Технологиялық қондырғыны жобалау туралы шешімді қабылдау алдын ала келесі
тапсырмаларды орындаумен жүзеге асады:
-технологиялық қондырғының көптеген (үштен көп емес) аналогтары мен
прототиптердің арасынан жүзеге асуы тұрғысынан ең мүмкін болып келетін
нұсқасын таңдау және оптималдылық критериін анықтау;
- технологиялық қондырғыны жобалау кезінде еңбектік, материалдық,
энергетикалық ресурстарды, макеттерді немесе тәжірибелі-өндірістік
(зертханалық) желілерге қатысты жуықталынған шығындарды анықтау;
- экономикалық және әлеуметтік факторлардың талаптарын
қанағаттандыратын жобалау жүйесінің ұтымды құрылымын ұйымдастыруды
қарастыру.
Бұйымның құрылымын жасақтау – өзіне тән айрықша дараланған үш сатылы
күрделі көпбаспалдақты процесс:
- біріншісі (жобалық конструкторлық құжаттарды жасақтау) – техникалық
тапсырмалардың мәліметтерінен, ғылыми-зерттеу жұмыстары мен
тәжірибелік сынақтардың нәтижелерінің негізінде орындалатын инженерлік
шешімдердің техника-экономикалық жетілдірулердің қадамнан-қадам арқылы
тереңдейтін процес;
- екіншісі ( жұмысшы конструкторлық құжатты жасақтау) – инженерлік
ізденістердің нәтижелерінің материалдық тұрғыдан жүзеге асырылуы,
тәжірибелік-өндірістік мәліметтерді жүйелеу және оларды техникалық
тапсырмамен салыстыру, құжаттарға қажетті анықтамалар мен
толықтыруларды енгізу процесі.
үшіншісі ( техникалық тапсырманы жасақтау) – жасақталынатын нысанға
қатысты бастапқы талаптарды анықтау процесі және жасақталынатын
нысанның алдын-ала (мүмкін және мең

Ұқсас жұмыстар

Өндірісті жобалау негіздері және жабдықтау ДӘРІСТЕР

Ақпараттық жүйе

Зауыттарды орташа жылдық негізгі қоры бойынша топтау

Электр энергиясымен қамту жүйесін жобалау және есептеу

Қоршаған орта түсінігі және сипаттамасы

Өртке қарсы жүйе

Сумен жабдықтау

Газ тарату жүйелерінің техника- экономикалық көрсеткіштері

Орман өрттері

Жылжымалы құрам - құбыр желілерінің өзі

Пәндер