ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ АУА БАССЕЙНІНДЕГІ НЕГІЗГІ ЛАСТАУШЫ ЗАТТАР КОНЦЕНТРАЦИЯСЫНЫҢ ЖЫЛ МАУСЫМЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРУІ

Презентация қосу

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Биология факультеті
Ботаника және экология кафедрасы

Бітіру жұмысы
ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ АУА БАССЕЙНІНДЕГІ
НЕГІЗГІ ЛАСТАУШЫ ЗАТТАР
КОНЦЕНТРАЦИЯСЫНЫҢ ЖЫЛ МАУСЫМЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРУІ
Орындаған:
4 курс студенті Мұхатаева Е.

Ғылыми жетекші:
б.ғ.к, доцент Көшкінбаев Қ.С.

Алматы,
Жұмыстың мақсаты мен
міндеттері
• Жұмыстың мақсаты - Өскемен қаласының атмосфеоалық
ауасындағы ластаушы заттар концентрациясының жыл
маусымдары бойынша өзгеруін зерттеу
• Жұмыстың міндеттері:
• Өскемен қаласының физикалық-географиялық және климаттық
жағдайымен танысу;
• Өскемен қаласындағы атмосфераның негізгі ластаушы көздерді
анықтау;
• Экологиялық мониторинг жүргізу жолдары мен әдістерін
меңгеру;
• Өскемен қаласындағы негізгі ластаушы заттардың
концентрациясының маусым бойынша өзгеруін зерттеу;
Өскемен қаласы Қазақтың кіші қыраты мен Кенді Алтайдың орта
таулығы арасында орналасқан

Осы жерде рельефтің үш типті түрі айқын байқалады

Тип 1. Осы территорияның оңтүстік, оңтүстік-батыс және
шығыс бөлігіндегі қалдық төбешіктермен айқындалатын
Қалбы және Кенді Алтай тау етектеріндегі бөлшектенген рельеф

Тип 2. Әлсіз жіктелген жайпақ толқынды рельеф – олар Ертіс
және Үлбі өзендері аралығындағы жазықтықтармен және алқап
үсті террасалармен сипатталады

Тип 3. Тегістелген ойпаң жер – ол 270-300м биіктіктерді алып
жатқан және қазіргі комплексті аллювиальді шөгінділер (құм,
бескарбонатты саз бен құмнан тұратын тау жыныстары)
орналасқан Үлбі және Ертіс өзендерінің қазіргі алқаптары
Өскемен қаласының климаты

Өскемен қаласында климат континентальді. Жылдық орташа ауа температурасы - 2,7 °С. Қаңтар
айының орташа ауа температурасы минус 16,3 °С., ал ең жылы ай шілдеде ауаның орташа
температурасы плюс 20,5 °С

Қаңтар айында орташа максимальді температура минус 10,4 °C болса, шілде айында орташа
максимальді температура 28°C дейін көтеріледі (сурет 7). Ең жоғары температура 43 °C 1974 жылы
шілде айында тіркелген.
Ең суық ай – қаңтарда орташа минимальді температура минус 22,1°С болса, ең төменгі
температура осы айда 1931 жылы байқалынып минус 49 °C жеткен

Өскемен қаласында орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 487 мм
Жауын-шашын мөлшері әр айға, маусымға байланысты. Көбінесе жылы айларда жауады. Ең
жауын-шашынды ай – шілде (54,5 мм). Ақпан айында орташа жауын-шашын мөлшері 25 мм-ден
аспайды.

Желдің жылдық орташа жылдамдығы 2,3 м/с. Қатты желдер көбінесе сәуір-маусым және қазан-
қараша айлары аралығында байқалынады

Өскемен қаласында көбінесе желдің бағыттары солтүстік-батыс, шығыс және оңтүстік-шығыс
болып келеді
Өскемендегі ауаны ластауыш көздер

• Өскемен қаласында
көптеген техногенді
ластауыш көздері
орналасқан, соның ішінде
транспорт, авто жанармай
құю стансалары, тамақ
өнеркәсіп орындары, жеке
меншік үйлер бар.

• Маңыздыларына Казцинк,
Өскемен жылу энергетика
орталығы, Өскемен титан-
магний комбинаты, Үлбі
метталургия зауыты тағы
басқалар жатады. Олардың
экологиялық ролдері әртүрлі,
өйткені олардың қоршаған
ортаға шығарындылары мен
әсері әртүрлі болып келеді.

• Соңғы уақытта танспорттың
көбеюі техногендік әсерді
жоғарылатуда.
Ауаның ластануын бақылайтын посттардың (ЛБП)
Өскемен қаласында орналасу карта-схемасы
ЛБП-8

ЛБП-7
ЛБП-1 – Рабочая к., 6
ЛБП-5 – К.Кайсенов к., 30
ЛБП-7 – .Первооктябрьская
к.,126
ЛБП-8 – Егорова к., 6
ЛБП-1
ЛБП-12 – К.Сатпаева д., 12

Ауа атмосферасының анализ бойынша алынған жобалар
жүйелі түрде Өскемен қаласында демалыс және мейрам
ЛБП-5 күндерінен басқа күніне 3 рет 5 экологиялық посттарда
бақыланады (07, 13 және 19 сағат жергілікті уақытымен
сай)
Атмосферадағы 8 ингридиент мөлшеріне
бақылау жұмысы жүргізілді: қалқымалы заттар
ЛБП-12
(шаң), күкірт диоксиді, азот диоксиді, фенол,
формальдегид, хлор, мышьяк және оның
қосындылары. Бір мезгілде зат қосылыстарын
өлшеумен бірге метеопараметрлер
бақыланды.
Ауа бассейінінің ластаушы заттармен ластануы
Өскемен қаласы 2006 жылы Қазақстандағы елді мекендер арасында
атмосфераның ластану индексі (АЛИ) бойынша 7 орында болатын, Бірақ,
өкінішке орай, кейінгі жылдары Өскеменде АЛИ жылдан жылға көбейді. Суретте
көрсетілгендей 2009 жылы Өскемен қаласы 3 орынға көтерілді (АЛИ=9,6), яғни
Өскемен Республиканың ең лас қалалар (Алматы мен Шымкенттен кейін)
қатарына енді.

2006-2008 ж аралығында Қазақстанның елді мекендерінде атмосфераның ластану индекстері
Соңғы 5 жылдағы (2005-2009 ж.) Өскемен қаласындағы атмосфера ауасының
ластануының орташа айлық деңгейлерін зерттей отырып, олардың жыл бойы күрделі
өзерісте болатынын байқауға болады. Бірақ, басқа айларға қарағанда АЛИ-дің жоғары
деңгейде болуымен қаңтар айы мен ақпан айы ерекшеленеді. Оның себебі – осы
айларда Өскемен қаласында қолайсыз метеорологиялық жағдайлы күндер жиі болады

Өскемен қаласында АЛИ-дің жыл бойы өзгеруі
Ластаушы заттар концентрациясының жыл (маусым, ай) бойы өзгеруі

Қалқымалы заттардың маусымдық өсу
динамикасы жылдың суық кезеңінде Жылдық динамикасында азот
байқалады. Жаз мезгілінде қалқымалы қостотығының мәні
заттардың ауадағы концентрациясы о.т.
ШРК аспайды
ерекшеленбейді

(ШРК (ШМК) – шекті рұқсат (мүмкіндік) концентрация)
Ластаушы заттар концентрациясының жыл (маусым, ай) бойы өзгеруі

Ауаның күкірт қостотығымен Маусымдық
ластануының маусымдық динамикасында ауаның
динамикасы ең жоғарғы күкірт қышқылымен
концентрацияларын жылдың ластану мәні
суық кезеңінде көрсетеді ерекшеленбейді
Ластаушы заттар концентрациясының жыл (маусым, ай) бойы өзгеруі

Көміртек тотығының Маусымдық динамикасында
маусымдық өсу динамикасы фенолдың ең үлкен
жылдың суық кезеңінде концентрациялары қаңтар
байқалады, бірақ көміртек мен мамыр айларында
тотығының ауадағы байқалатынын көрсетеді
концентрациясы ШРК аспайды
Ластаушы заттар концентрациясының жыл (маусым, ай) бойы өзгеруі

Маусымдық динамикасында формальдегидтің ең үлкен мәні жылдың жылы мерзімдерінде тіркелінді

Мышьяк және оның органикалық емес қоспаларының ауада тек іздері ғана байқалады
Қорытынды

● Өскемен қаласының тау аңғарында орналасуы қала атмосферасының
сапырылысуына және атмосферадағы ластаушы заттардың тасымалдануына
мүмкіндік бермейді.

● Қала іргесінде ірі Өскемен ГЭС-ның орналасуы жылдық тұманды күн санын 60-
70 ке дейін көбейтеді.

● Өнеркәсіп мекемелерінің тұрғын үйлермен қатар орналасуы селитебті
белдемнің жоғарғы деңгейінде ластануына әкеліп соғады.

● Атмосферадағы негізгі ластаушы заттар: қалқымалы заттар, азот қостотығы,
күкірт қостотығы, көміртек тотығы, фенолдар, формальдегид, фторлы сутегі,
хлорлы сутегі, металдар-қорғасын, кадмий, мыс.

● Атмосфераны ластану индексі АЛИ 6-дан 14-ке дейін өзгереді, бұл көрсеткіш
әсіресе күз-қыс айларында жоғары болады.

● Ластаушы заттардың ауадағы концентрациясының төмендеуіне жаз айларында
қаланың ағаш-бұталары себеп болады, керісінше - қыста тұманды күндердің көп
болуы ластану индексінің артуына әкеліп соғады
ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ !

Ұқсас жұмыстар

Өнеркәсіптің дамуынан қоршаған ортаның ластануы

Жоғарғы атмосфераның антропогендік ластануы

Қышқылдық жаңбырлар

Алматы қаласының экологиялық жағдайы

ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ЖӘНЕ АГРОЦЕНОЗЫНЫҢ ЛАСТАНУЫН БАҒАЛАУ

Атмосфера қабаттары

Қышқылдық жаңбыр

Шешім алгоритмі, сандық алгоритм

Көміртек оксид азот оксид азот оксид

Оттек айналымы

Пәндер