Есімше

Презентация қосу

Есімше – сөйлемде екі
түрлі мәнде, екі түрлі
қызметте жұмсалатын
етістіктің ерекше түрі.
Есімшенің жасалу
жолдары

– мақ, мек, бақ,
ған, ген, қан, кен– ар, ер, р, с – атын, етін, йтын,
бек,
– өткен шақ. – болжалды келер шақ. пақ, пек – ауыспалы келер ша
Мыс: айтқан, – мақсатты келер шақ.
Мыс: баратын, келеті
Мыс: айтар, жазар,
Мыс: айтпақ, жазбақ,қарайтын, сөйлейтін
азған, көрген, кеткен
көрер, көрмес көрмек, сезбек
Есімше етістік
түбірден жасалса да
септеледі, көптеледі,
тәуелденеді.

Есімшенің өзіне
тән ерекшеліктері.

Есімше заттың Сын есім сияқты
қимылдық белгісін зат есімнің
білдіреді. алдынан келеді.
Мыс: оқыған кітап. Мыс: орылған егін.
Есімшелердің сөйлемдегі қызметі

Есімше әрі есім, әрі етістік мәнінде қолданылатындықтан,
ыңғайына қарай сөйлемнің барлық мүшесінің қызметін атқара алады.
1. Есімше жіктеліп келіп, сөйлемнің баяндауыш қызметін атқарады.
Мысалы: Екеуі де жарытып, тіс жарып сөйлемейтін. Берілген
сөйлемдегі II жақта, сөйлемейтін (екеуі не істейтін?) келіп, сөйлемнің
баяндауышы болып тұр.
2. Есімше зат есіммен тіркесіп келіп немесе ілік септікте тұрып
анықтауыш қызметін атқарады. Мысалы: Айтқанның аузы жаман,
көргеннің көзі жаман (мәтел). Берілген сөйлемдегі айтқанның (кімнің
аузы?) көргеннің (кімнің көзі?) деген есімшелер анықтауыш болып
тұр.
3. Есімше атау септікте тұрып заттанып, бастауыш қызметін атқарады.
Мысалы: Үнсіз күліп тұрған – бағанағы шәкірт бала. Берілген
сөйлемдегі күліп тұрған (кім шәкірт бала?) деген есімше адам және зат
мәнін білдіріп бастауыш болып тұр.
4. Есімше атау мен іліктен басқа септіктердің бірінде тұрып
толықтауыш қызметін атқарады. Мысалы: Ұялғанды,
жауап айтпағанды кешірмейтін әке мінезі Абайға мәлім.
Берілген сөйлемде ұялғанды, жауап айтпағанды (нені
кешірмейтін?) деген есімшелер табыс септікте
жұмсалып, толықтауыш болып тұр.
5. Есімше барыс және жатыс, шығыс, көмектес септіктерінің
бірінде тұрып немесе шылау сөздермен тіркесіп
пысықтауыш қызметін атқарады. Мысалы: Осыны сезген
сайын Абай тоқтаусыз жыр тереді. Берілген
сөйлемдегі барыс септіктегі және сезген сайын (қашан
жыр тереді?) деген септеулікпен тіркескен есімше
пысықтауыш болып тұр.

Ұқсас жұмыстар

Қай уақытта

Іргелес салалас құрмалас сөйлемдер

Ақпанның алтысы Сынып жұмысы Есімшенің жасалу жолдары

Көсемшенің түрлері

Сабақтас құрмалас сөйлемдердің грамматикалық сипаты

Жеке кәсіпкерлік

Тұйық етістікті қайталау

Етістіктен өткенді қайталау туралы ақпарат

Тұйық етістік тапсырмасы

Етістіктің түрленуі

Пәндер