Балықты залалсыздандыру

Презентация қосу

№ 7-ші дәріс

Табиғи-ошақты және
антропозоонозды
нематодоздар

Ветеринария ғылымдарының кандидаты,
қауым.профессор
Турганбаева Гульнар Елдесбаевна
Сұрақтар:

• 1. Табиғи-ошақты және антропозоонозды
нематодоздар. Нематодоздарға жалпы сипаттама.
• 2. Нематодоздар:
• 2.1. Токсокароз
• 2.2. Анизакидоз
• 2.3. Трихинеллез
Нематодоздар
• Нематодозы –Nemathelminthes топтамасы, Nematoda табына
жататын жұмыр құрттардың көптеген түрлері қоздыратын (500
мыңнан артық түрлері) адам мен жануарлар нематодоздары.
• Нематодтардың көптеген түрлері топырақта, теңізде, тұщы
суда органи калық қалдықтармен сапрофитті өмір сүреді.
• Нематодтардың кейбіреулері аңшылық өмір сүреді.
• Нематодтардың кейбір түрлері әртүрлі жануарларда –
омыртқалы және омыртқасыздарда тоғышарлық тіршілік етеді.
• Нематодтар – дара жыныстылар. Олар өз иелерінің адам мен
жануарлардың әртүрлі мүшелері мен ағзаларында ересек және
балаң сатыларында тоғышарлық тіршілік етеді.
• Нематодтардың дамуына сипаттамасына қарай
геогельминттер және биогельминттер болып бөлінеді.
• Геогельминттер 3 түрлі дамуда байқалады:
• 1. Нәжіспен сыртқы ортаға гельминттердің 1-ші сатысы түседі, сонан
соң сыртқы ортада балаңдар қоректеніп, өсіп, дамып балаңның 2-ші және 3-
ші сатысына айналады. 3-ші инвазиялық сатысы ақтық иесін заралауға
дайын болады. Бұндай даму жолымен диктиокаулюстер және басқа да өкпе
гельминтоздары.
• 2. Нәжіспен сыртқы ортаға гельминты ішінді майда шарларға толы
жұмыртқалар бөледі, одан балаңның 1-ші сатысы және бірнеше тәуліктен
соң балаңның 3-ші сатысы инвазиялық сатысы жетіледі. Бұндай даму
жолына ішек стронгиляттары жатады.
• 3. Нәжіспен сыртқы ортаға қоректік шарымен гельминттер жұмыртқа
бөледі, одан сыртқы орта жағдайында әртүрлі кезеңде балаңдар пайда
болады, әлі де болса жұмыртқа қабығын сақтаған қалпымен, жануарлар
ішіне енген соң ғана инвазиялық сатысына жетеді. Содан соң ие
организмінде талған балаңдар өзінің 4-ші және 5-ші сатысын аяқтайды,
сонан соң барып жынысы жетіледі. Бұған көбінесе Аскаридата тек тармағы
жатады.
• Биогельминттер – дамуына аралық иесі міндетті түрде
керек.
• Аралық ие организмінде балаңдар инвазиялық сатысына
жетеді және бірнеше айлар бойы сақталды.
• Аралық ие болуы мүмкін (қой протостронгилюс) үшін –
құрылық ұлулар, ал (шошқа метастронгилюс) үшін –
жауын құрттар.
• Адам мен жануарлар – ақтық иелер – денесінде
инвазиялық балаңы бар аралық иесін жегеннен
зарарлануы мүмкін.
Nematoda табының ветеринарлық және
медициналық маңызы бар келесідей
тектармақтары бар:
• 1. Oxyurata – оксиураталар: ауызы 3 немесе 6 ерінмен қоршалған,
өңешінің төменгі жағы шар секілді кеңейген, бульбус деген мүше
құрайды. Бір немесе екі спикуласы бар. Бәтегі алдыңғы жағында.
Жұмыртқалары ассимметриялы келеді. Барлығы геогельминттер
тобына жатады, дамуы оксиуридті, тікелей өтеді, көшіп-қонусыз.
Кіретін туыстары: Адам энтеробиозы (острицы), жылқы оксиурозы,
қоян пассалурозы, қой мен ешкінің скрябинематоз, тауық
гетеракидозы, қаз бен үйрек гангулетеракидоз.
• 2. Ascaridata – аскаридалар: ауыз тесігі үш ерінмен көмкерілген, екі
тең спикуласы бар. Ұрғашының бәтегі денесінің алдыңғы жағында
орналасқан. Жұмыртқаларының қабығы тығыз келеді. 3 болмаса 4
қабаттан құралған, сыртқы қабаты тегіс немесе бұжыр болады.
Геогельминттер, дамуы тікілей өтеді, аскаридты, көшіп-қонуменен
өтеді. Кіретін туыстар: Ascaris, Parascaris, Toxocara, Toxascaris,
Neoascaris, Ascaridia.
• аскаридоз человека. аскаридоз свиней, параскаридоз лошадей,
неоаскаридоз телят, токсокароз и токсаскаридоз плотоядных,
аскаридиоз кур.
•3. Strongylata – стронгиляталар: еріндері жоқ, ауыз қуысы бар. Ол
не саяз, не ауқымды терең болады. Кейде түбінде тістері кездеседі
(1-ден – 4 дейін). Еркектерінің артқы бөлігінде қоңырау тәрізді
шағылысу немесе құйрық буылтығы болады. Екі тең спикуласы
бар. Бәтек ұрғашылардың денесінің орта немесе алдыңғы жағында
орналасқан. Жұмыртқалары екі қабатты жұқа қабықпен қапталған,
ішінде көптеген шарлар немесе тірі балаң құрты бар. Гео және
биогельминттер, дамуы стронгилидты, көшіп-қонуменен және
көшіп-қонусыз.
•жылқылардың ас қорыту жүйесінде - Strongylus, Delafondia,
Alfortia, Trichonema; күйістілердің ас қорыту жүйесінде -
Haemonchus, Nemathodirus, Chabertia, Trichostrongylus, Ostertagia,
Cooperia, Mecistocirrus, Oesophagostomum, Bunostomum;
– күйістілердің тыныс алу жүйесінде - Dictyocaulus, Protostrongylus,
Muelleria, Cystocaulus; шошқалардың тыныс алу жүйесінде –
Metastrongylus; құстардың тыныс алу жүйесінде - Syngamus; ет
қөректілердың тыныс алу жүйесінде - Crenosoma.
•4. Trichocephalata – трикоцефаляталар: алдыңғы жағы ұзын,
жіптей жіңішке, ал, артқы жағы жуан келеді. Өңеші өте жіңішке,
түтікшеге ұқсас және оның бездері айқындалып тұрады.
Еркектерінде спикула біреу ғана, ұрғашыларда бәтек дененің не
алдыңғы немесе артқы жағынан ашылады. Ұрғашылары не
жұмыртқа салады немесе тірі балаң құрт туады. Жұмыртқасы күбі
тәрізді, екі ұшында тығыны бар. Гео және биогельминттер. Дамуы
трихоцефлятты, тікелей немесе тікелей емес. Кіретін туыстары:
Trichocephalata, Trichinella.
•5. Spirurata – спирураталар: екі ерні бар, ауыз қуысынан
жұтқыншақ (фаринкс) жалғасады; өңеші екі бөлімнен тұрады,
алдыңғысын – етті, соңғысын – безді деп атайды. Екі спикуласы тең
немесе тең емес. Ұрғашыларда бәтегі орта тұсынан ашылады.
Жұмыртқалары уақ, қабығы қалың, ішінде дайын балаң құрты
ирелеңдеп, бұғып жатады. Биогельминттер. Дамуы спиуратты,
тікелей емес. Кіретін туыстары: Thelazia, Draschea, Habronema,
Tetrameres, Streptocara, Echinuria.
•телязиозы крупного рогатого скота, драшейоз и габронематоз
лошадей, тетрамероз птиц, стрептокароз уток, эхинуриоз птиц.
•6. Filariata – филяриаталар: көпшілігінің еріндері жоқ. Өңеші етті
және безді екі бөлімнен қалыптасқан. Еркек сатыларында екі тең
емес спикуласы бар, ұрғашыларында бәтегі алдыңғы жағында
ашылады. Ұрғашылары жұмыртқа салады немесе тірі балаң
туады. Биогельминттер. Дамуы филериатты, тікелей емес. Кіретін
туыстары: Parafilaria, Onchocerca, Setaria, Dioctophyma, Hystrichis.
парафиляриоз лошадей, онхоцеркоз лошадей, сетариоз крупного
рогатого скота.
•7. Rhabditata – рабдидаталар: өңеші екі жағынан шар секілді
кеңейген бульбустардан тұрады. Ұсақ, тым жіңішке жұмыр
құрттар, олардың арасынан жануар денесінен тыс сыртқы ортада
өз еркімен өмір сүретіндері де кездеседі. Жұмыртқалары майда.
Геогельминттер. Дамуы рабдидатты, тікелей. Кіретін туыс:
Strongyloides.
•8. Dioctophymata – ауыз ағзасы қарапайым немесе бұлшықты
сорғышпен жабдықталған. Кутикуласы қиғашымен орналасқан.
КЕңірдегі цилиндрлі. Жыныс бурсасы еркектерде колоколовидная,
қабырғасыз. Спикуласы бір. Биогельминттер. Бұл топқа жататын
аурулар: етқоректілер диоктофимозы, үйрек гистрихозы.
•
Токсокароз (Toxocarosis)
• Токсокароз – Toxocara canis қозлдырғышы тудыратын ит,
мысық, түлкі және басқа да етқоректілердің және де
адамға да өте қауіпті Қазақстанда етқоректілер арасында
өте кеңінен таралған инвазиялық ауру.
• Етқоректілердің токсокарамен жоғары интенсивті
зарарлануына бірнеше себептер бар:
• жануарлармен кедергісіз байланыста болуы (тікелей және
жанамалы), геогельминттер диссеминациясына қолайлы
жағдай туғызу;
• свободные вязки собак, способствующие интраутеринной
инвазии;
• - иттерді бос ұстағанда және олардың көптігінен
жеткіліксіз және тиімсіз дегельминтизация жүргізу.
•
• Алматы қаласы және Алматы, Жамбыл облыстарында
бірлі-жарымды адамдардың токсокарозбен зарарлануы
тіркелген.
• Казахстанда адамдардың токсокарозбен ауырғаны туралы
мәліметтер тіркелмейді, өйткені бұл инвазияны диагностикалау
келтірілмеген.
• Тұрғындарда өте жоғары деңгейде аллергия мәліметтері
болғандықтан және жануарлардың токсокарамен зарарлануына
байланысты, бұл ауруды диагностикалау 2012 жылдан бері қолға
алынып жоба құжаттары жетілдіріліп жатыр.
• Токсакарлар – бұл геогельминттер, токсакариодты даму
айналымы өтеді, миграциялық жолмен тікелей гепато-
пульмональді жолымен өтеді.
• Адам токсокарозбен ит арқылы зарарланады және даму
айналымы толық өтпейді, адам организмінде гепато-
пульмональді миграциясы өтеді, бірақ паразиттің жыныс ағзасы
жетілмейді.
Toxocara canis
Toxocara canis жұмыртқанасы
Toxocara canis-тің даму айналымы
Балау
• В медицине:
• 1. Иммунологиялық әдістер - адам токсокарозын
диагностикалау болып табылады, токсокаралар балаң
сатысында да анықтала береді.
• 2. Эпидемиологиялық талдау: үй жайында иттерді ұстау немесе
олармен тығыз байланыста болу токсокарозды жұқтырудың
негізгі көзі болып есептеледі.
• Ветеринарияда:
• 1. Гельминтоовоскопиялық әдістер – көбінесе Дарлинг әдісі.
• 2. Контрольно-диагностическая дегельминтизация собак 1%-м
водным раствором бромистоводородного ареколина;
• 3. Путем полного гельминтологического исследования (ПГИ)
желудочно-кишечного тракта собак по методу К.И.Скрябина;
Санитарная оценка
• Профилактика токсокароза возможна при
минимальном уровне контаминации окружающей среды
инвазионным началом и снижении роли факторов их
передачи.
• Для санитарной оценки необходимо владеть
результатами эпидемиологического и эпизоотологического
мониторинга и результатами исследований объектов
внешней среды на наличие яиц токсокар.
• Выявление больных токсокарозом людей организуют
и проводят медицинские организации и лаборатории
санитарно-эпидемиологической службы.
• Эпизоотологический мониторинг проводится
ветеринарными службами совместно с эпидемиологами
областных и районных СЭС.
• Известно, что из всех объектов окружающей среды
почва наиболее часто и интенсивно загрязняется
возбудителями различных паразитарных заболеваний.
Почва для яиц геогельминтов - токсокар, аскарид является
неотъемлемой средой прохождения их биологического
цикла развития.
• Из загрязненной почвы возбудители паразитарных
болезней могут попадать на руки, одежду, овощи, фрукты,
ягоды, столовую зелень, воду поверхностных
водоисточников, что создает условия для повышенного
риска заражения людей и животных.
• Исследование почвы, продуктов растениеводства на
предмет их обсемененности инвазионными элементами
гельминтов, в том числе яйцами токсокар проводится по
общепринятым методикам, аналогично копроовоскопии.
• Зараженных токсокарозом собак дегельминтизируют
в специально отведенных для этой цели местах в целях
предотвращения рассеивания яиц во внешней среде.
• Объекты внешней среды подвергают тщательной
дезинвазии, так как яйца токсокар довольно устойчивы к
факторам внешней среды
Профилактика и меры борьбы
• В хозяйствах (звероводческие хозяйства по выращиванию
диких плотоядных пушного направления), где установлен
токсокароз, проводят следующие профилактические
мероприятия:
• 1. Лисиц и песцов содержат в клетках с приподнятым от
земли сетчатым полом, ежедневно очищают клетки и домики от
фекалий.
• 2. Перед посадкой беременных лисиц и песцов в
родильные домики последние обжигают огнем паяльной
лампы.
• 3. Для выращивания молодняка их ежегодно размещают на
новом месте. В вольерах оборудуют пол с твердым покрытием.
•
• 4. Профилактическую дегельминтизацию песцов и лисиц
проводят 2 раза в год. Первую (после отсадки щенят) – в
июне – июле, вторую (перед гоном) – в декабре, лечебную – в
любое время года (по результатам копроовоскопии).
• 5. Овоскопию фекалий проводят ежеквартально для
выявления инвазированных животных.
• 6. В питомниках служебного собаководства и песцовых
хозяйствах для профилактики токсокароза щенят
дегельминтизируют, соответственно, в 22…25- и в 70…80-
дневном возрасте.
• 7. Беременных самок дегельминтизируют за месяц до
родов и спустя такое же время после них.
• 8. Для дегельминтизации применяют тетрамизол,
фебантел, нафтамон (только песцам) и другие лекарственные
формы антгельминтиков, согласно наставлению по
применению препарата.
• 4. В животноводческих хозяйствах дегельминтизацию собак
различного служебного назначения проводят ежеквартально, на
каждую собаку заводят паспорт, где указывают о проведенных
копроовоскопических исследованиях и полученных результатах.
• 5. Учет и паспортизация собак проводится ежегодно в каждом
хозяйстве, в каждом сельском округе или городе. Бродячие и
бесхозные собаки подлежат отлову с последующей эвтаназией для
предотвращения рассеивания инвазионных элементов возбудителей
зоонозных инвазий во внешней среде.
• 6. Организация выгульных площадок и осуществление при этом
ветеринарно-санитарного контроля; ежеквартальная принудительная
диагностика в соответствующих лицензированных ветеринарных
клиниках по выявлению собак, больных особо опасными зоонозами,
в частности, эхинококкозом, их лечение, а при необходимости
изоляция больных животных от человека с последующим
усыплением животного.
• 7. Санитарно-гельминтологическая пропаганда населения в
средствах массовой информации – это основа профилактики и
успешной борьбы с токсокарозом.
•
Анизакидоз (Anisakidosis)
• Нематодтар туысына жататын Anisakis барлық жер
шарының континенттерінде кездеседі, олардың туыстарын
Арктикадан Антарктиканың барлық алқабын және ішкі
континентальды теңізіміз Каспийден, тәжірибе жүзінде барлық
мұхиттар мен теңіздерден кездестіруге болады.
• Нематодтардың ересек және ересек алды бұл формалары
теңіз сүтқоректілері, құстар, балықтар, рептилияларда және
бауырмен жорғалаушыларда, ал балаң сатысы - балық пен
омыртқасыздарда тоғышарлық тіршілік етеді. Балық өсіретін
және балық аулайтын шаруашылықтарда анизакидтармен
зақымданған жағдайда, олардың коммерциялық құны түседі.
Анизакидоз адам үшін ең қауіпті гельминтозооноздардың
бірі, яғни зілді патологиялық өзгерістерге ұшыратады.
Адамдардың Anisakis гельминттермен зарарлануы, негізінен
ішінде балаңдары бар балықтар мен ұлуларды жегеннен
жұқтырады.
Анизакидалар – имагосы
Жынысы жетілген анизакидалар – ірі нематодтар.
Денесі цилиндр тәрізді, алдыңғы бөлігі домалақ және
төменгі бөлігі конус тәрізді қысқа
Биологиясы
• Anisakis туысының нематодтарының өмір сүруі балаң
сатысында еркінжүзетіндер қатарына жатқызылады, паразитарлық
балаң сатысы аралық және қосымша (транспорттық) иелерінде және
паразитарлық балаң және ересек сатысы соңғы иесі, яғни – теңіз
сүтқоректілерінде тіршілік етеді.
• А.В.Гаевскойдің әдебиеттер мәліметтеріне сүйенсек Anisakis
simplex-тің даму айналымын негізге алынған.
Нематодтың жұмыртқасы теңіз сүтқоректілерінің нәжісімен бірге
суға түседі. Олардың формасы дөңгелектен сопақшаға дейін
болады, сыртқы қабығы тегіс, мөлдір. Ұрғашысының жаңадан
салған жұмыртқасының ішінде протопласта ұрығы болады.
Балаңның эмбриональді дамуы және бірінші түлеуі жұмыртқаның
суда жүзіп жүргенінде өтеді.

•
Балаңның өсіп-жетілу уақыты температураға байланысты:
мысалға, Anisakis simplex балаңы температураға қарама қарсы
пропорционалды және 3 күннен 21 күнге дейін созылады (5-
21°C), бірақ тұздауға байланысты болмайды. Бірақта даму
айналымы аяқталған кезде жұмыртқаның үлесі тұздаған кезде
көбейеді және 13°C және 21°C бұл көрсеткіш жоғарылайды.
Тәжірибелік түрде дәлелденгендей, жұмыртқаның даму
уақыты күн сәулесімен әсер еткенде (13°C) баяулайды.
Жұмыртқадан шыққан екінші сатыдағы балаң құрттар
суға түседі.
Балаң құрттардың орташа өмір сүру ұзақтығы суда 92-113
күнге ауытқиды; өмір сүру ұзақтығы тұздаған кезде
жоғарылап, температураға байланысты баяулайды.
• Паразиттің бірінші аралық иесі – бастысы
эвфаузиидтар, белгілі болғандай бұндай балаңдарды
креветкада, амфипода және крабтарда кездестіруге
болады. Эвфаузиидтар суда жүзіп жүрген балаңдарды
жұтып қояды, олардың денесінде қабықшалардан босап
қан айналым жүйесінде түлейді.
• Бұл жерде балаңдар тағы 2-ші рет түлеп, бос күйде
шаяндардың гемоцелінде орналаса отырып келесі 3-ші
сатысына айналады
• Суда жүзіп жүрген балаң құрттар мен эвфаузиидтер
арасында тасымалдаушы иелер болуы мүмкін. Бұлар –
ұсақ шаянтәрізді, мысалы ескек аяқтылар. Бұлар балаң
құрттарды жұтады, сосын эвфаузиидтер немесе басқа
шаян тәрізділер жұтады.
• Эвфаузиидтермен қоректенетін балықтар, кальмарлар,
каракатицалар 3 сатдыағы балаң құрттарды жұтады. Бұлардың
организмінде балаң құрттар түлемейді және ішкі мүшелерде
немесе бұлшық етте капсулада кездеседі. Бұл балаң құрттар
ұсақ балықтардан немесе кальмарлардан ірі балықтарға немесе
кальмарларға түседі.
• 3 сатыдағы балаң құрттар планктонда кездеседі,
нәтижесінде балықтарға және омыртқасыздарға түседі.
Тәжірибе жүзінде дәлелденгендей Anisakis simplex балаң
құрттары тұзды және теңіз суында тіршілік ете алады және
тіршілігін 6 аптаға дейін саңтайды.
• Күрделі трофикалық байланыс негізінде күрделі
трофикалық торды құрайды және даму циклінде ие
байланысында нематодтар ұзаруы мүмкін.
• Ақтық иелері – киттер және ескек аяқтылар
эвфаузиидтер, балықтар немесе кальмарлар 3-ші сатыдағы
балаң құрттарды жұтады. Олардың организмінде балаң
құрттар үш рет немесе төрт рет түлейді және алдымен 4-
ші ересек алды, ал сосын ересек сатыға айналады.
• Адам ақтық иесі болып табылады, бірақ бұл
нематодтарға тән емес иесі болып табылады.
• Адамның зақымдануы 3-ші сатыдағы балаң құрттың
организмге түсуінен басталады.
• Адам қарнына немесе ішегіне түскен кезде Anisakis
балаңы қарын сөлімен өлмейді және қорытылмайды,
мукоза және мукоза астындағы қабаттарға, ішекке немесе
қарынға енеді және зақымдайды
• Адам организмінде балаңдар жетілмейді, бірақ олар
4-ші балаң сатысына дейін түлейді, бірақ бірнеше апта
өкен соң нематодтар өледі және кальцифицикацияланады.
Анизакидоз қоздырғышының даму
айналымы
Балау
• Медицинада:
• 1. Серологиялық зерттеу әдістері.
• 2. Иммунологиялық зерттеу әдістері
• 3. Радиологиялық зерттеу әдістері.
• 4. Ішек-қарын жолын эндоскопиялау.
• Ветеринарияда
• Анизакидтердің балаңдарын зерттеу үшін балықты (әсіресе) және
кальмарларды зерттейді. Бірақ анизакистер текқана майшабақта
емес сонымен қатар басқа да балық тұқымдастықтарында
тоғышарлық етеді (салак, атлантический лосось, минтай,
скумбрия, перуанской ставрид, мерлуза, малоглазий паралихт,
кета, горбуш, гольц, кундж, чавыч, стрелозубий палтус, кижуче
пестряк, серебристый сайд, черный сабл, командорский кальмар
және т.б).
Балықты анизакиске зерттеу
• Қайшымен аналь тесігінен бастап басына дейін құрсақ
қуысын тіліп, құрсақ қуысының бір бөлігін кесеміз. Аналь
тесігінің маңайынан бастап жұтқыншақ маңындағы асқорыту
жолының алдыңғы бөлігі мен артқы бөлігін ішкі мүшелерді
бүлдіріп алмай кесеміз. Бүлдіріп алған жағдайда нематодтар
өздері үйренбеген жерге түсіп, балыққа зиянын келтіреді.
• Анизакистер дене бөлігінде және басқа барлық ішкі
мүшелерде орналасады – шажырқайда, бауырда, гонадада,
пилорикалық астаушада, қарын бөлігінде; басқа түрлері
қарында және ішекте, сонымен қатар гонаданың ішінде, жүзу
торсылдағында; басқа түрлері бұлшық етте орналасады.
•
• Дене бөлігі мен ішкі бөлігінде тоғышарлық ететін
нематодтардың балаңдарын қарапайым паразитологиялық
зерттеу арқылы сойып зерттеген кезде табуға болады.
• Әсіресе ішекті ақырындап азық бөліктері түсіп кетпес
үшін кесеміз.
• Сойып зерттелген балықты мұқият тексереміз.
• Ішкі мүшелерді, гонаданы және бауырды Петри
аяқшасына немесе басқа ыдысқа салып, бір-бірінен бөліп
аламыз.
• Әр ішкі мүшені алдымен көзбен, сосын
бинокулярлы микроскоппен қараймыз.
• Anisakis балаңдары жалпақ спираль тәрізді болады
және капсуламен қапталған немесе бос күйінде кездеседі.
Бұлшық етте тоғышарлық ететін анизакистердің
балаңдарын бірнеше әдістер арқылы анықтаймыз. Бірақта кез-
келген зерттеу әдістерінде балық бұлшық етін зерттеген кезде
(тоңазытылған, мұздатылған, тұздалған, маринадталған,
кептірілген немесе қақталған) алдымен терісін сыпырып алып,
нематодтарға тері асты клетчаткасын тексереміз.
Алдымен бұлшық етті денесінің алдыңғы бөлігінен, сосын
басқа бөлігінен 1 см тереңдікте көлденең кесеміз. Қисық
бұрышпен омыртқаға дейін кесінді жасаймыз.
Әр кесекшені көз арқылы жарық сәулесімен көреміз.
Бұлшық етті тексергенде нематодтармен бірге цисталары бар
нематодтар кездеседі.
Компрессорлық әдіс пен проекциялық трихинеллоскоп ПТ-
80 қолдана отырып трихинеллоскопия әдісін қолдануға болады
Санитарлық бағасы
• Балықты паразитологиялық тексеру анизакидтерді
анықтауға бағытталған, себебі олар балықтың тауарлық
түрін бұзады және адам мен жылу қанды жануарларға
қауіпті.
• Балық өнімдерін өндіретін қызметкерлері мен мал
дәрігерлері тарапынан балықтан өлі күйінде анизакидтерді
табу себебіне алаңдаушылық туғызады.
• Белгілі болғандай, кейде балықтардың төмен
деңгейде зақымдануы 5-10% құрайды, бір балықта
жүздеген гельминт түрлері кездесуі мүмкін.
• Сонымен қатар ветеринарлық инспекция немесе
ветеринарлық-санитарлық дәрігердің міндеті паразит
түрін анықтау және аизакид балаңдарымен зақымданған
балықтардың жарамдылығына дұрыс шешім қабылдау.
Әр мемлекетте балықта өлі анизакидтердің максимальды
санын анықтайтын әр түрлі нормативті құжаттар болады.
«Codex Alimentarius» халықаралық стандарты негізінде 1
кг балықта 5 балаң құрт кездесуі рұқсат етіледі, бірақ
балаңдарының капсуласының диаметрі 3 мм немесе 1 см
ұзыңдықтағы балаңдар есепке алынбайды.
Мұздатылған және қақталған балықтарда тірі нематодтар
кездеспеу керек.
Көптеген мемлекеттерде құралған және қолданылатын
балық өнімі мен сапасының санитарлық-эпидемиологиялық
талаптары ережесіне сәйкес балық пен балық өнімдерінде тірі
анизакид балаңдарының кездесуі рұқсат етілмейді.
• Қазақстанда Anisakis simplex түрінің тірі балаң
құрттары (бір балықтағы санына байланысты емес)
тағамға жарамсыз, сондықтан бөлек алынып
утилизацияланады.
• Егер бір балықта 5 артық емес анизакидтің өлі
балаңдары кездессе балық тағамға және сатуға жарамды
болып есептелінеді.
• Қазақстанға шетелден тасымалданатын балықтар
міндетті түрде анизакидозға тексеріледі.
• Егер бір партиядан тірі балаңдар кездессе, онда
балықтардың барлық партиясы зарарсыздандырылуға
немесе техникалық утилизацияға жіберіледі.
• Бірақ ескере кететін бір жағдай, анизакидтер әртүрлі
физикалық және химиялық факторларға төзімді, ал
адамдар үшін 3-ші сатыдағы бір балаңнан зақымдану
қаупі бар, сондықтан инвазияланған өлі анизакидтері бар
балықтарды сатуға жіберуге болатындығын Ветеринарлық
қадағалау қызметкерлерінің шешуіне қалдыру керек.
• Анизакидтері бар әр түрлі теңіз өнімдері мен балықты
зарарсыздандыру әдістері бар, бірақ ең тиімдісі балықты
мұздату немесе белгілі бір уақыт жоғары температурада
өңдеу.
Балықты залалсыздандыру

Мұздату:
Балықты –20°С дейін тереңдікте мұздату керек және
бұл жылу режимі 24 сағат сақталады.
Анизакид балаңы бар балыұтарды төменгі
температурада өңдеудің басқа да тәсілдері бар
Мысалы, Anisakis sp. бар майшабақтарды көміртегі
диоксидімен - 60°C өңдесе, нематодтар 20 минутта өледі, ал
жон етте 10 минутта өледі.
Бұл жағдайда -20°C 24 сағатта балықты өңдеудің қажеті
жоқ.
Балықты зарарсыздандырудың басқа
әдістері:
1. 100°С балықты үй жағдайында қайнату
толығымен залалсыздандырады.
2. Балықты қаныққан тұз ерітіндісімен тұздау
3. Құрғақ тұздау – бұл өте тиімді әсер ететін
әдіс, себебі тұз балық бұлшық етіне енеді және
балықты дегидратацияға ұшыратады (25 кг тұзды 100
кг балыққа).
4. 20% жоғары сірке қышқылында балықты
маринадтау анизакид балаңдарын тез өлтіреді.
Алдын алу және күрес шаралары
• Өндірістерде орталықтандырылған балық өнімдерін
қайта өңдеу мен кәсіптік балық шаруашылығында
анизакидоздың алдын алу үшін өңдеу мен
зарарсыздандырудың технологиясын сақтау.
• Сауда орындарында сатылатын шикі балықты аулау
мен қолдануда аурудың алдын алу үшін үй жағдайында
балықты зарарсыздандыру әдістерін халық арасында
насихаттау.
• Анизакидодың алдын алу үшін келесі іс шаралар
міндетті болып табылады:
• 1. Балық аулайтын кемелерде балықтарды -30…-40°С
болатын мұздатқыш камераларда және ауа температурасы
-18°С болатын стандартты блоктарда 3-5 сағат сақтайды.
• 2. Балықты қайта өңдеу өндірістерінде балықты 24
сағат -20°С тереңдікте мұздатады.
• 3. Үй жағдайында анизакидтердің балаңдарымен
инвазияланған балықтарды 10 минут ішінде 100°С
қайнатамыз, +60°С қақтаймыз, +70°С қуырамыз.
• 4. Күмәнді сауда орындарында сатып алынған,
маринадталған, тұздалған, қақталған анизакидтердің
балаңдарымен инвазияланған балықтарды тексеруге
ветеринариялық зертханаға жібереміз.
• 5. Балықты тексерген кезде құрсақ қуысындағы
бұлшық еттерді анизакидтердің балаңдарымен бірге алып,
тағамға тек жон етін қолданамыз.
• 6. Анизакидтердің тірі балаңдары бар балықты (санына
байланысты емес) техникалық утилизацияға жібереміз.
• 7. Тірі емес балаңдары бар балықтарды олардың
тіршілігін анықтау үшін ветеринариялық зертханаға
жібереміз. Тірі емес күйдегі анизакидтердің балаңдары өлі
емес екенін білдіретінін әр ветеринарлық дәрігер білуі
керек.
• 8. Анизакидоздардан сау емес тоғандардан алынған
балықтарды жануарларға 30 минут қайнатқаннан кейін
немесе -20°С температурада бір тәулік мұздатып береміз.
• 9. Анизакистермен адамдардың зарарлануын
болдырмау үшін арнайы тоған шаруашылықтарында
өсірілген балықты қолдану тиімді әдіс болып табылады.
• 10. Алдын алудағы негізгі шаралар санитарлық-
гельминтологиялық үгіт насихат жұмыстарын жүргізу,
бұқаралық ақпарат құралдарына хабарлау,
эпидемиологиялық мониторинг жүргізу және
ветеринариялық-санитариялық қадағалау.
Трихинеллез (Trichinellosis)
• Трихинеллез – Trichinellidae тұқымдасына жататын жіті және
созылмалы түрде өтетін адам мен етқоректі жануарлардың
антропозоонозды ауруы.
• Қазіргі кезде трихинеллдің бес түрі сипатталған:
• 1. Trichinella spiralis – кең таралған, үй шошқаларында тоғышарлық
тіршілік етеді, адамға патогенді әсері жоғары.
• 2. Trichinella nativa – Солтүстік аймақтарда таралған, үй
сүтқоректілерінде тоғышарлық етеді, суыққа төзімді, адамға патогенді
әсер етеді.
• 3. Trichinella britovi – Еуразияның солтүстік аймағында таралған,
жабайы сүтқоректілерде тоғышарлық тіршілік етеді, адамға патогенді
әсері аз.
• 4. Trichinella nelsoni – Африканың экваториальды таралған, жабайы
сүтқоректілерде тоғышарлық тіршілік етеді, адамға патогенді әсері аз.
• 5. Trichinella pseudospiralis – кең таралған, жабайы сүтқоректілер мен
құстарда тоғышарлық тіршілік етеді, бұлшық етте балаңдар капсула
түзбейді. Адамға патогенді әсері дәлелденбеген.
Мекен орны мен морфологиясы
Трихинеллалардың еркегінің ұзындығы 1,4-1,6 мм,
ұрғашысы 3-4 мм. Ұрғашысы тірі туғыштар.
Жынысы жетілген сатысы мен балаңдардың өсіп-дамуы бір
организмде өтеді. Ересек трихинеллалар тоқ ішекте тоғышарлық
тіршілік етеді, балаңдары адам мен жануарлардың көлденең
жолақ еттерінде тіршілік етеді.
В гладких мышцах и в мышце сердца личинки трихинелл не
развиваются.
Но они могут локализоваться в мышечных прослойках
шпика и сохраняться жизнеспособными даже в том случае, если
мышечные волокна подверглись атрофии.
•
• Из домашних животных трихинеллезом болеют свиньи,
собаки, кошки.
• В природных очаг - биоценозах возможно заражение
многих диких животных (медведей, диких кабанов, барсуков,
сурков, лисиц, волков, песцов, куниц, хорьков, норок), а
также грызунов.
• Зарегистрирован трихинеллез и у морских
млекопитающих Крайнего Севера (белухи, моржи, тюлени).
• Зараженные животные являются источником этой
опасной инвазии.
• В последнее десятилетие наблюдалась активность очагов
трихинеллеза в Казахстане, что было связано, в первую
очередь, со снижением финансирования профилактических
мероприятий, в частности мероприятий по уменьшению
численности бродячих животных.
В 2006-2010 гг. показатель заболеваемости составил 0,1-
0,2 на 100 тысяч населения, всего было зарегистрировано 58
случаев заболевания:
2006г. – 12, 2007г. – 29, 2008г. – 6, 2009г. – 11 случаев.
В 2010 и 2011 г. инвазии среди населения
зарегистрировано не было.
Случаи трихинеллеза выявлены в Восточно-
Казахстанской, Алматинской, Павлодарской, Северо-
Казахстанской областях.
Наибольший удельный вес заболеваний пришелся на
Восточно-Казахстанскую область - 59% случаев от общей
суммы.
Анализ заболеваемости людей трихинеллезом показал,
что источником инвазии в большинстве случаев послужило
употребление больными в пищу мяса бродячих собак – 37
случаев (63,9%), барсуков – 10 случаев (17,2%), кабанов – 10
случаев (17,2%), волка – 1 случай (1,7%).
Биология
• При трихинеллезе одно и то же животное сначала
выступает в качестве дефинитивного (кишечные
трихинеллы), а затем – промежуточного (мышечные
трихинеллы) хозяина паразита.
• Заражение происходит при поедании мяса,
содержащего живые инкапсулированные личинки трихинелл.
В желудке под воздействием пищеварительного сока капсула
растворяется, личинки выходят в просвет кишечника и через
час активно внедряются в слизистую оболочку кишки. На 4 -
7 сутки после заражения самки начинают отрождать живых
личинок.
• Длительность отрождения личинок может
продолжаться 10 - 30 дней. За это время одна самка
производит от 1000 до 2000 личинок.
• Активно проникшие в кровеносную систему
личинки током крови могут быть занесены в любой орган.
• Однако только в поперечнополосатых мышцах
возможно дальнейшее развитие паразита.
• На 3-й неделе после заражения личинки становятся
инвазионными и принимают типичную спиралевидную
форму.
• К началу 2-го месяца после заражения в мышцах
вокруг личинок формируется соединительнотканная
фиброзная капсула, которая через 6 месяцев начинает
обызвествляться.
Цикл развития возбудителя
трихинеллеза
Диагностика
• В медицине:
• 1. Исследование образцов сывороток крови человека на
наличие антител к антигенам трихинелл.
• 2. Биопсия мышечной ткани на наличие личинок трихинелл.
• 3. Кожно-аллергическая проба.
• В ветеринарии:
• 1. Метод трихинеллоскопии
• 2. Метод переваривания мышц в искусственном желудочном
соке.
• 3. На мясоперерабатывающих предприятиях для группового
исследования проб мышц на наличие личинок трихинелл
используют аппараты АВТ и АВТ-Л.
• В Казахстане свинина потребляется населением редко, поэтому групповые
исследования проб мышц применяются реже.
Исследование свинины на
трихинеллез
• Для исследования готовят срезы, вырезая маленькими
изогнутыми ножницами небольшие кусочки мышц величиной с
овсяное зерно из ножек диафрагмы.
• Если пробу из ножек диафрагмы взять невозможно, то
берут кусочки других мышц (реберной части диафрагмы,
межреберных, жевательных, шейных).
• Ножницы держат вогнутой стороной к мышце, и тогда срез
остается на их выпуклой стороне, что удобно для его
помещения на стекло компрессориума.
• От каждой исследуемой туши готовят не менее 24 срезов,
которые раздавливают стеклами компрессориума и
просматривают под трихинеллоскопом при увеличении в 50-70
раз или под микроскопом при малом увеличении.
Свинина, инвазированная трихинеллами
Инкапсулированные мышечные трихинеллы - это спиралеобразно
свернутые паразиты, заключенные в полости, окруженные капсулой.
Форма капсулы лимонообразная, бутылкообразная, овальная или
круглая (у диких животных). Полость капсулы наполнена прозрачной
жидкостью, и в ней помещается, как правило, один паразит, реже два и
более.
Проекционная трихинеллоскопия
Метод имеет ряд преимуществ перед обычным
исследованием под микроскопом: на экране виден весь срез,
зрение не утомляется, значительно увеличивается
пропускная способность. Этот метод наиболее удобен при
исследовании свежей неконсервированной свинины на
рынках, где проводится ежедневный убой животных.
Метод группового исследования свинины
на трихинеллез
• Метод широко используется в ветеринарной
лабораторной практике Германии, Белоруссии, России, где
развито свиноводство и имеется множество свиноферм по
откорму и выращиванию этих животных.
• Метод основан на переваривании в специальной
жидкости образцов проб мышечной ткани, взятых из
ножек диафрагмы нескольких десятков свиных туш, и
обнаружении в осадке (переваренной массе) личинок
трихинелл.
• Исследуют пробы с помощью аппарата АВТ,
представляющего термостатируемую камеру с
вмонтированными в нее двумя реакторами,
предназначенными для переваривания мышечной ткани.
• По окончании переваривания групповой пробы
жидкость отстаивают, а осадок исследуют на наличие
трихинелл под микроскопом, лупой или на
микропроекторе.
• Туши из группы, давшей положительные результаты
при повторной трихинеллоскопии, исследуют
индивидуально в аппарате АВТ, выявляя таким образом
тушу, пораженную личинками трихинелл.
Трихинеллоскопия свиного шпика
Шпик без видимых мышечных прослоек разрезают на
всю толщину и срезы берут с внутренней поверхности шпика
по линии его расслоения (такие линии образуются в местах
атрофированных мышц).
Делают не менее пяти срезов толщиной около 0,5 мм и
погружают их на 5-8 минут в 1%-ный раствор фуксина на
5%-ном растворе едкого натра.
Затем их извлекают из раствора, раскладывают на
нижнем стекле компрессориума, закрывают верхним
стеклом, притирая несколько слабее, чем срезы из мышечной
ткани, и исследуют под трихинеллоскопом.
На фоне неокрашенных жировых клеток резко
выделяются трихинеллы в виде светло-красных или желто-
красных включений. Оболочка трихинелл бывает ясно
выражена.
Санитарная оценка
• Туши свиней (кроме поросят до 3-недельного возраста), а
также кабанов, барсуков, медведей и нутрий подлежат
обязательному исследованию на трихинеллез.
• При обнаружении в 24 срезах хотя бы одной трихинеллы
(независимо от ее жизнеспособности) тушу и субпродукты,
имеющие мышечную ткань, пищевод, прямую кишку, а также
обезличенные мясные продукты направляют на техническую
утилизацию.
• Наружный жир (шпик) снимают и перетапливают. В
вытопленном жире на 20 минут температуру доводят до 100оС.
• Внутренний жир выпускают без ограничений.
• Кишки, кроме прямой, после обычной обработки
выпускают без ограничений.
• Шкуры выпускают после удаления с них мышечной ткани.
Удаленная со шкур мышечная ткань подлежит утилизации.
Профилактика и меры борьбы
• В целях предотвращения распространения инвазии среди
населения, все туши свиней, а также других восприимчивых к
трихинеллезу животных, мясо которых употребляется в пищу
человеком, в обязательном порядке подлежат
трихинеллоскопии.
• Продажа мяса животных восприимчивых к трихинеллезу
без ветеринарной экспертизы, а также приготовление и
реализация мясных блюд из такого мяса строго запрещается.
• Ветеринарный персонал боенских предприятий и
лабораторий ветеринарно-санитарной экспертизы на рынках
обязан немедленно извещать соответствующие ветеринарные и
медицинские учреждения обо всех случаях выявления
трихинеллеза с указанием хозяйства и населенного пункта,
откуда поступило инвазированное животное (туша).
• При обнаружении в исследуемых образцах мяса хотя
бы одной трихинеллы (независимо от ее
жизнеспособности) ветеринарный врач обязан
конфисковать всю тушу и субпродукты, имеющие
мышечную ткань, а также обезличенные мясные продукты
у хозяина и направить на утилизацию.
• Для предотвращения заражения свиней в хозяйствах
различной формы собственности запрещается скармливать
им мясо других восприимчивых к трихинеллезу
животных.
• Важным звеном в профилактике опасной инвазии
является санитарно-гельминтологическая пропаганда
населения страны в средствах массовой информации.
• При выявлении заболевания трихинеллезом свиней
хозяйство объявляют неблагополучным и проводят ряд
специальных ветеринарно-санитарных мероприятий:
• 1. Территорию свиноводчес

Ұқсас жұмыстар

Тұзды балық

Балық өңдейтін цехтарындағы жалпы қойылатын талаптар

Шоқ табында ысталған балық

Балық шаруашылығының өнімдері

Балық туралы мәліметтер

Салқындатылған балықтар

Балықты еріту

«Балықтарды гельминтозооноздарға және басқа да инвазиялық ауруларға тексеріпзерттеу,ВСС және санитариялық сапасын бағалау»

Балық консервілері жоғары құнды өнімдер

УЫЛДЫРЫҚ

Пәндер