Түйенің өркеші

Презентация қосу

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
‴Мал шаруашылығы және балық өнімдерін өндіру технологиясы ‴кафедрасы.

Түйенің сыртқы пішіні мен
дене бітімінің
ерекшеліктері.Түйе
тұқымдары
Түйе шаруашылығы
Түйе шаруашылығы, түйе өсіру – мал
шаруашылығының дәстүрлі салаларының бірі.
Республикадағы барлық жайылымдық жердің
64%-дан астамын (116 млн. га)түйе
шаруашылығы алады. Түйе шаруашылығы
арқылы барынша тиімді пайдалануға болатын,
шөл және шөлейт алқаптардың алып жатуы
осы саланы өркендетуге кең жол ашады. Қазақ
халқы еті мен сүті әрі тағам, әрі шипалы дәру,
жүні – киім, өзі сенімді көлік болған қасиетті
жануарды төрт түліктің төресі санаған.
Елімізде Түйе шаруашылығы объективті
және субъективті жағдайларға байланысты
түрліше қарқында дамыды. Қазақстанда 1927 ж.
1,2 млн. бас түйе өсірілсе, күштеп жүргізілген
ұжымдастыру саясатының салдарынан 1941 ж.
түлік саны 104,6 мыңға дейін кеміді. Осыдан
кейінгі 70 жылға жуық уақыт аралығында мал
басы 105,0 – 154,0 мың аралығында болып, ең
жоғ. көрсеткішке 1994 ж. қол жеткізілді (153,9
мың). 1980 – 95 ж. аралығында жыл сайын 5,0 –
9,0 мың т түйе еті, 4,5 – 5,0 мың т шұбат, 700 –
1000 т жүн өндіріліп келді.
Түйелер (лат. Camelus) — сірітабандылар
отряд тармағына жататын сүтқоректі ірі
жануарлардың бір туысы. Түйелер шөлге
де, қатты аязға да төзімді, күшті көлік
малы. Мұның екі түрі бар: қос өркешті
түйе (Бактрия түйесі) — негізгі өсірілетін
жерлері: Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан,
Астрахан, Сталинград, Саратов және
Чита облыстары, бұрынғы КСРО-да мұның
Астрахан түйесі, Қазақстан түйесі, моңғол
түйесі деп аталатын негізгі үш тұқымы
өсіріледі; бір өркешті түйе (дромедар), —
Түрікменстанда, көбінесе Тәжікстанда,
Өзбекстанның оңтүстік аудандарында және
Қазақстанның кейбір жерлерінде өсіріледі.
Ең көп өсірілетін жері — Қарақұм. Қоспақ
түрлеріне, пайдалануына, қанына қарай:
аруана, желмая, нар деп аталады. Түйенің
еті мол, жүні биязы болады.
Түйе малыныңқолтұқымдары
Айыр өркешті түйе

Бір өркешті түйе
Қазақстанда қолға үйретілген айыр өркешті
түйенің қолтұқымы көбірек кездеседі. Оны кейбір
аймақтарда «айыр түйе», Арал мен Каспий
аралығының тұрғындары «түс түйе» деп атайды.
Сыңар өркешті түйені ғылыми
Айыр өркешті түйенің жабайы түрі «қаптағай» деп тілде «дромадер» дейді. Қазіргі
аталады. Айыр өркешті түйенің ұрғашысын - кезде қолда аруана деп аталатын
«іңген», еркегін - «бура» дейді. Айыр өркешті түйе
ғылыми тілде «бактриан» деп аталады. Оның қолтұқымы өсіріледі. Жабайы түрі
денесі ірі, салмағы 450-690 килоға дейін жетелі. жойылып кеткен. Оның жалпы аты
Қазіргі кезде айыр өркешті түйенің қолға - «нар». Ұрғашысы - «мая» немесе
үйретілген үш қолтұқымы бар. Олар - қалмақ,
қазақ және монгол қолтұқымдары. Қазақстанда «аруана», еркегі - «үлек». Сыңар
көп өсірілетіні қазақтың айыр өркешті түйесі. Ол өркешті түйе ыстыққа төзімді, бірақ
құрғақ далалы, шөл-шөлейтті жерлердің табиғи қатты аязға шыдамайды. Орта Азия
жағдайларына жақсы бейімделген. Аңызақ
ыстыққа, үскірік аязға төзімді мен Қазақстан жерінде ғасырлар
келеді. Маңғыстау, Атырау, Батыс бойы халықтық сұрыптау әдісімен
Қазақстан, Ақтөбе, Қызылорда, Жамбыл, өсіріліп келеді. Қазір түйені көлік
Алматы, Шығыс Қазақстанның кейбір
аудандарында өсіріледі.
ретінде пайдаланудан гөрі, еті,
қымыраны және шудасы үшін өсіру
пайдалы. Мамандардың пікірі
бойынша, бір түйенің беретін өнімі
15 қойдың беретін өніміне тең.
Аруана тұқымы
Бір өркешті
түйе, аруана, дромедар (лат. Camelus
dromedarius)сіртабандылар отрядының түйелер
тұқымдасына жатады.Аруана-нар түйенің
ұрғашысы Денесінің ұзындығы 3 – 3,5 м-дей,
биіктігі 2 – 2,5 м. Жон арқасында бір
ғана өркеші болады, жүні қысқа және ашық
қоңырқай түсті. Салмағы 450 – 650 кг.
Алдыңғы аяқтарының табаны тұтасып кеткен.
Құйрығы біршама ұзын. Мойны иіліп
келген, көздері үлкен, қабақтары
қалың, құлақтары шағын. Танау тесігі саңылау
пішінді. Үстіңгі ерні екі айырланып келген.
Б. ө.т .құрғақшылыққа ыстыққа өте төзімді
жануар, бірақ қатты суыққа шыдамсыз. Жақсы
жүгіреді. Сондықтан араб елдерінде
Б. ө. т-ні дәстүрлі түйе жарыстарына қосады.
Оларды шудасы, сүті дәмді, еті үшін өсіреді әрі
шөл дала үшін теңдесі жоқ көлік ретінде
пайдаланады. Терісінен түрлі бұйымдар жасалад
ы. Б. ө. т-ні кейде сыңар өркешті түйе деп те
атайды.
Сыңар өркешті түйе
Сыңар өркешті түйені ғылыми тілде «дромадер» дейді. Қазіргі кезде
қолда аруана деп аталатын қолтұқымы өсіріледі. Жабайы түрі жойылып
кеткен. Оның жалпы аты – «нар». Ұрғашысы – «мая» немесе «аруана»,
еркегі – «үлек». Сыңар өркешті түйе ыстыққа төзімді, бірақ қатты аязға
шыдамайды. Орта Азия мен Қазақстан жерінде ғасырлар бойы халықтық
сұраптау әдісімен өсіріліп келеді. Қазір түйені көлік ретінде
пайдаланудан гөрі, еті, қымыраны және шудасы үшін өсіру пайдалы.
Мамандардың пікірі бойынша, бір түйенің беретін өнімі 15 қойдың
беретін өніміне тең. Түйе сүтінің майлылығы сиыр сүтінен әлдеқайда
жоғары. Оның құрамында адам ағзасына қажетті нәруыздар , витаминдер
мол. Түйе сүтінен шұбат дайындалады (қымыран деп те атайды). Шұбат
өкпе, асқазан, ішек ауруларына бірден-бір шипа, қанды толықтырады.
Шұбаттың радиацияға қарсы әсері болатыны да анықталған. Түйенің
шудасы да қымбат бағаланады. Оны буын, құяң, бүйрек ауруларына
және радиация сәулелеріне қарсы ем ретінде пайдаланады. Шудадан
бағалы тоқыма бұйымдары жасалады. Түйе түлігі күй таңдамайды, басқа
мал жемейтін қатты, тікенді өсімдіктермен қоректене береді. Түйе күндіз
жайылып, түнде жатып, күйіс қайырады. Бірнеше тәулік су ішпеуге
шыдайды. Бұл кезде өркеш майларынан бөлінген суды пайдаланады.
Ерекшеліктері
Түйелер мен таутайлақтардың башпайларында мүйізді тұяқтары болмайды.
Тұяқтың орнында башпайларының ұшында ғана доғаланып, қисық біткен
кішкене тырнақ өседі. Табаны жалпақ және астыңғы жағы сүйелді, жұмсақ
көнмен қапталған. Сондықтан бүл жануарларды көнтабандылар деп атайды.
Түйенің кеудесінде, тізесі мен тілерсегінде сүйелді, сірілі, түксіз тықыр жерлері
болады. Түйе шөккен кезде сүйелді жерлері ыстық құмның әсерін сезбейді.
Осыған байланысты түйе ыстық құмда шыдай төгіп жата береді.
Түйенің дене тұрқы ірі. Оның салмағы 700-800 кг, мойны иір және ұзын.
Денесінің әр жерінде ұзын шудалы жүндері болады. Құрғақ далалы, шөлейтті
және шөлді аймақтарда тіршілік етуге бейімделген. Сондықтан халық түйені
«шөл дала кемесі» деп атайды.
Қолда өсірілетін түйелердің арғы тегі - жабайы жүйелер. Түйе бұдан 4-5 мың
жыл бұрын қолға үйретілген. Айыр өркешті түйенің қолға үйретілген жері -
Орта Азия. Сыңар өркешті түйенің қолға үйретілген жері - Африка өңірі.
Қазіргі кезде сыңар өркешті жабайы түйе жойылып кеткен. Айыр өркешті
жабайы түйе Монғолияның Гоби шөлінде ғана сақталған. Түйені - төрт түліктің
төресі, киелі түліктің бірі деп есептеген. Түйенің пірін - «Ойсылқара», кей жерде
«Қаусыл- қазы» деп атайды.
Түйенің ерекше қасиеті – шөл және шөлейт жерлердің қатаң жағдайларына
төзімділігі. Ол шөл өсімдіктерін талғамай жеп, ащы су іше береді. Соның
нәтижесінде жаз айларында қыстық май қорын ішіне, өркешіне жинап алады
да, қиын-қыстау кезде ұзақ уақыт азықсыз, сусыз жүре алады. Түйенің бұл
ерекшелігі оның қатаң табиғат құбылыстарына жауабы. Мал организмінің
мұндай ерекшеліктері «ксерофит» деп аталады. Жазда-күзде жайылым
жағдайының жеткілікті кезінде жинап алған қорын азық жеткіліксіз кезде
денесінен үнемдеп жұмсау малдың өмірін, ұрпағын сақтап қалудан шыққан
генетикалық инстинкт. Сондай қиын-қыстау кезеңде түйенің несеп, нәжіс
шығаруы азаяды, тыныс алуы сиреп, өкпеден бу аз шығады. Түйеде тері
бездері сирек болады. Түйенің бұл қасиеттері оны алыс жайылымда жаюға,
ұзақ жолға шыдауына мүмкіндік береді. Қазақстанда қос өркешті түйелердің
тұқымы – қалмақ, қазақ, монғол, ал сыңар өркештіден аруана тұқымдары
өсіріледі. Сонымен бірге бұл тұқымдардың будандары да көбейіп келеді.
Қалмақ тұқымы – қос өркешті түйелердің арасында айрықша орын алады.
Бұл тұқым өте ірі, дене бітімі келіскен, бұлшық еттері қуатты әрі серпінді.
Басы кішкене, мойны сіңірлі, етсіз, тарамыстары жақсы жетілген. Түсі қоңыр
және қара қоңыр болып келеді, бірақ кейде қуқылсары және ақ түстілері де
кездеседі. Қалмақ түйелерінің бураларының тірілей салмағы 650-700 кг,
інгендері 600-650 кг тартады. Бураларының биіктігі 191 см, тұқымының
ұзындығы 165 см, кеуде орамы 241 см, жіліншігінің орамы – 25,4 см. Ал
інгендердің өлшемдері тиісінше 181, 172, 255, 20,9 см. Қалмақ түйелері
ширақ, жуас және адамды жақсы тыңдайды
Түйе түлігі негізінен жайылымда бағылып, күтімді, құнарлы азық пен құрылысы
күрделі, жылы қора-жайды аса қажет етпейтіндіктен, басқа ауыл шаруашылық
малдарымен салыстырғанда тиімді сала болып табылады. Салаға орынды
жұмсалған қаржы 5 – 6 есеге дейін табыс әкелетіндігі ғылыми-өндірістік
тәжірибелерде дәлелденген.
Түйе сүтінен дайындалатын шұбаттың дәмдік, сусындық, шипалық қасиеттері
ертеден-ақ белгілі болған. Оның адам ағзасына сіңімділігі 98%-ды құрайды.
Құрамындағы құрғақ заттың үлесі 14,5 – 15,5%-ға, май – 5,5 – 6,5%-ға, белок – 4,0 –
4,5%-ға, сүт қанты – 5,0 – 5,5%-ға, минералды заттар 0,6 – 0,8%-ға сәйкес келеді. Қос
өркешті інгеннен тәулігіне майл. 5,5 – 7,0% болатын 4 – 6 л, маусымда 1200 л сүт
сауылса, дара өркешті таза тұқымды аруана маясынан майл. 3,5 – 4,2% болатын 12
– 15 л, маусымда 3500 л сүт сауылады. Қос өркешті және дара өркешті түйелердің
будандарынан бір маусымда майл. 4,0 – 4,5% болатын 3000 л сүт өндіріледі. Түйе
сүті сиыр сүтіне қарағанда бактерицидтік қасиеті жоғары болғандықтан ұзақ
мерзімге сақталады (30 С ыстықта 24 сағатқа дейін ашымайды). Дәрігерлердің
бақылауы шұбатты тұрақты пайдаланатын адамдардың туберкулезбен мүлдем
ауырмайтындығын көрсетті. Сонымен бірге асқазан ауруларын да шұбатпен
емдеудің жақсы нәтиже беретіндігі белгілі.
Халық өміріндегі түйенің рөлі
Ертеде түйелі көш «сахараның салтанатты» деп аталған. Ежелгі Қытайдан
Жерорта теңізіне дейінгі керуен жолының тарихы түйе түлігімен тікелей
байланысты. Төрт түліктің бойында болатын жақсы қасиеттердің бәрі түйе
малының бойынан табылады. Ауыз әдебиетінің көптеген үлгілерінде түйеге
қатысты теңеу сөздер, даналық нақылдар, мақал-мәтелдер көптеп кездеседі. Бұл
ой-тұжырымдар түйенің тіршілік ерекшеліктерін айқын аңғартады. «Түйесі
бардың - киесі бар», «Көтерем деп түйедей безбе - салтанатың емес пе? Тебеген
деп биеден безбе - қос қанатың емес пе?». Түйе түлігін қастерлен «ұлық» деп те
атайды. Түйешіні «ұлық баққан» деп құрметтеп, оған көпшілік жиналған жерде
төрдей орын берген. Кейбір аймақтарда түйені «кәуіс» деп атайды. Түйе түлігіне
арналған аңыздар бойынша шығарылған күйлер де ел арасына кеңінен таралған.
Сүгірдің «Бозінгені», Ықыластың «Желмаясы», Тәттімбеттің «Бозінгені» және т. б.
Түйені алғаш жүк тасымалдау мақсатында көш көлігі ретінде үйреткен. Ерте
замандардағы ел мен елдің арасындағы сауда-саттық түйелі көш керуендері
арқылы жүргізілген. Тарихи деректерде Самарқан саудагерлерінің сапарға Жібек
жолы арқылы 30 мың түйемен шыққандығы жазылған.
Ертеде қазақ даласында түйесі көп адамдар аз болмаған. Ертеректе Ақтөбе
өңіріндегі Сортаңды, Шақытты жерлерін жайлаған Қара деген кісінің 3 мың түйесі
болған.
Түйе өнімдері

Сүті Шудасы

Түйенің шудасы да қымбат
Түйе сүтінің майлылығы сиыр
бағаланады. Оны буын, құяң, бүйрек
сүтінен әлдеқайда жоғары. Оның
ауруларына және радиация
құрамында адам ағзасына қажетті
сәулелеріне қарсы ем ретінде
нәруыз, витаминдер мол. Түйе
пайдаланады. Шудадан бағалы
сүттен шұбат дайындалады
тоқыма бұйымдар жасалады.
(қымыран деп те аталады). Шұбат
Түйе түлігі күй таңдамайды, басқа
өкпе, асқазан, ішек ауруларына
мал жемейтін қатты, тікенді
бірден-бір шипа, қанды
өсімдіктермен қоректене береді. Түйе
толықтырады. Шұбаттың
күндіз жайылып, түнде жатып, күйіс
радиацияға қарсы әсері болатыны
қайырады. Бірнеше тәулік су ішпеуге
да анықталған.
шыдайды. Бұл кезде өркеш
майларынан бөлінген суды
пайдаланады.
Түйе сүті
Түйе сүтінен дайындалатын шұбаттың
дәмдік, сусындық, шипалық қасиеттері
ертеден-ақ белгілі. Әрі сиыр сүтіне
қарағанда бактерицидтік қасиеті жоғары
болғандықтан, ұзақ мерзімге сақталады
(30 С ыстықта 24 сағатқа дейін ашымайды).
Дәрігерлердің бақылауы шұбатты тұрақты
пайдаланатын адамдардың туберкулезбен
мүлдем ауырмайтындығын көрсеткен.
Сонымен бірге, асқазан ауруларын да
шұбатпен емдеудің жақсы нәтиже
беретіндігі белгілі. Қос өркешті інгеннен
тәулігіне майлылығы 5,5-7,0 пайызды
құрайтын 4-6 литр, ал бір маусымда 1200
литр сүт өндіріледі. Дара өркешті таза
тұқымды аруана маясынан бір тәулікте
майлылығы 3,5-4,2 пайыз болатын 12-15
литр, ал бір маусымда 3500 литр сүт
өндіруге болады.
Түйе жүні. Түйеден өндірілетін жүн өз сапасына байланысты өте жоғары
бағаланады. Түйе жүні өнеркәсіп үшін таптырмайтын шикізат болып табылады.
Бұл жүннен тоқылған матаға деген сұраныс көп. Оның мықтылығына,
жеңілдігіне, жұмсақтығына, жылылығына ешқандай жүн жетпейді. Түйенің
жүнінен тоқылған орамал, кеудеше, киімдер суық өткізбейді, жиырылып,
ұйпалақтанбайды, өзінің сырт көрінісін көп уақытқа жақсы сақтайды. Біздің
халқымыз да баяғыдан түйе жүнінен ең қымбат киімдер, шекпендер жасаған.
Түйе жүнінің құрамында түбіт, аралық талшық, қылшық болады. Ең ірі
қылшықтардан түйенің шудасы құралады. Түйе жүнінде өлі қылшық және жүн
шайыры болмайды. Ең жақсы жүн тайлақ жүні. Олардың түбіті аса жіңішке
болады. Одан есейген сайын түйе түбіті өзгеріп, жуандап 15-18 мкм дейін
болады. Мұның өзі де ең жіңішке меринос жүнінен биязы. Сондықтан да түйе
жүнінің қасиеті жоғары, таза талшық шығымдылығы да жақсы – 84-85%. Түйе
жүні сапасына қарай төрт сұрыпқа бөлінеді. Ең жоғарысы, 1 сұрып – аса жұмсақ
түбіттен тұрады. Бұл түйенің екі жақ қабырға бүйірінен, мойнынан екі жағынан
алынады. 2 сұрып қылшықты жүн – өркештерінен алынады, 3 сұрып шуда
мойнының астыңғы жағы мен алдыңғы сандарында өседі. 4 сұрып ұйысқан-
ұйпаланған жүн түйенің төстігі мен қарнында болады. Түйенің қай жүні болмасын
тұрмыстық қажетке жарамды. Түйенің шудасы да қымбат бағаланады. Оны буын,
құяң, бүйрек ауруларына және радиация сәулелеріне қарсы ем ретінде
пайдаланады. Шудадан бағалы тоқыма бұйымдар жасалады. Түйе жүнінен неше
түрлі өрмек жіптерін иіріп, шекпен, қап, белбеу, кілем, қоржын сияқтыларды
тоқиды. Сол сияқты түйе жүні айыл-құйысқан, өмілдірік, ноқта жасауға және
көген, бау-шу есуге өте қолайлы. Түйе жүні қөрпеге салуға, шапанға тартуға өте
жақсы, жеңіл, әрі жылы болады, қылшық шықпайды.
Түйенің еті. Түйені қолға үйреткен кезде, оның адамдар үшін
басты өнімі – ет болатын. Кейін оның күш-қуатын көлік ретінде,
сүтін азық ретінде, терісін және жүнін қажетіне жаратуды меңгеріп,
түйе малының адамға беретін пайдасының ауқымын кеңейтті.
Дегенмен ет өнімі түйенің қазіргі заманда да адамға беретін өнімінің
бастысы болып келеді. Қазақстанның кең байтақ даласындағы
басқа малдар жете пайдалана алмайтын, жей бермейтін табиғи
шөптерді қорыта отырып, түйе малы жап-жақсы ет өнімін береді
және көзін тауып ұйымдастырған азаматтар үшін түйе
шаруашылығы аз шығын жұмсап, арзан өнімдер беретіні сөзсіз.
Түйе жыл он екі ай жайылымды пайдаланып, басқа мал жей
бермейтін жантақ, жусан, көкпек, қияқ, қамыс, изен теріске сияқты
шөптерді қорытып, одан ет, сүт, жүн сияқты өте жоғары сапалы
өнімдер береді. Соның ішінде түйенің еті жоғары сапалы, сиыр етіне
өте жақын азық түрі. Оның химиялық құрамында су 73-76 пайыз,
белок 17-20 пайыз, май 2-6 пайыз, минералдық қалдық күлдері 0,7-1
пайыз. Майының еру-қату температурасы, йод саны, басқа да
көрсеткіштері сиырдікіне жақын. Түйе ет малы ретінде тез
жетіледі. Ботасының өзі туған жылы бір жасына дейін 5,5-6 есе өсіп,
екі жасында союға жарайтын мал болады. Сол кезде сойғанда 170-
200 кг таза ет береді, ал үш жасында сойғанда еті 200-250 кг болады
және мұның сыртында 15-30 кг өркеш майы болады.
Түйені өсіру Түйежемінің
негізгі түрлері
Жыл бойы түйелер
Түйе жазда өре, өрісте, жердегі шөппен
қыста қора секілді ең азықтанады, Түйе
кең орында өмір тікенектер мен
сүреді. Ең бастысы жантақтардан басқа да
түрлі өсімдіктерді жейді,
қолданылатын орын ал қыста оларды
таза, түйелер ылғалға пішенмен қоректендіреді.
өте сезімтал Қатты жемді қорыту түйе
болғандықтан сыз үшін сөз емес. Түйені
өтпейтін болуы керек. қыста тәулігіне бір рет,
Сауу, су беру, түйе жазда екі рет суарады.
Олар 10 минут ішінде 13
жүнін қырқу
шелек су ішеді.
автоматтандырылған
болса, одан әрі түйені
асырау айтарлықтай
жеңілдей түседі.
Түйенің өркеші
Түйеге шыдамдылық беретін мүшесінің бірегейі — өркеш.
Түйе өркешінде дене салмағының бесте біріндей май
жиналады. Денедегі майдың бір орында жиналуы дененің
суға, қорекке қатысты қызметін реттейді. Бұл да өз кезегінде
судың барынша аз жұмсалуына жағдай жасайды. Бір өркешті
түйе жай күндерде 30-50 килә қорекпен азықтанса,
қысылтаяң шақтарда күніне 2 килә кепкен шөппен-ақ бір ай
бойы өмір сүре береді. Ондайда дене салмағының 33
пайызын жоғалтады. Түйе күйлі-қуатты кезде оның өркеші тік
болады. Ал ауырып яки, арып-азғанда өркеші де бір жағына
салақтап, тіпті жоғалып кеткендей көзге көрінбейтін кезі
болады. Түйенің өркештегі майдан бөлек су жоғалтпайтын
тағы да мынадай бейімделген ерекшеліктері бар. Cу тапшы
кезде түйе ылғалды тінінде сақтай отырып, әбден сүзгіден
өткен қою зәр шығарады.
Түйе малын көбейту
Түйені көбейту – мал шаруашылығында
экономикалық ең тиімді сала. Түйелерде
екі жылда бір рет бір бота туады.
Екі өркешті түйенің буаздығы
(бактриана), ал боталарды сүтпен емізу
ұзақтығы 6 ай, көбею кезеңінің
басталуы 3-5 жас.
Бір өркешті түйе (дромедар), оның
буаздық уақыты 12-14 айды құрайды,
ботасын емізу ұзақтығы 5-6 ай,
аталығының көбеюге жетілуі – 4-6 жас,
ұрғашыларынікі – 3 жас.
Түйенің 100 аналығынан орта есеппен
34-37 бас төл алуға болады. Түйе өсуді 7
жаста тоқтатады. Түйе күніне 3-4 литр
сүт береді. Салқын күндері боталарды
аналықтарынан бөлек жылы қораларда
ұстайды және қоректендіру үшін оларға
тәулігіне 6–7 рет жібереді.
Қорытынды
Түйе шаруашылығы, түйе өсіру – мал шаруашылығының
дәстүрлі салаларының бірі. Республикадағы барлық
жайылымдық жердің 64%-дан астамын (116 млн. га)түйе
шаруашылығы алады. Түйе шаруашылығы арқылы
барынша тиімді пайдалануға болатын, шөл және шөлейт
алқаптардың алып жатуы осы саланы өркендетуге кең жол
ашады. Қазақ халқы еті мен сүті әрі тағам, әрі шипалы дәру,
жүні – киім, өзі сенімді көлік болған қасиетті жануарды төрт
түліктің төресі санаған.
Түйе өнімдерінің пайдасы және түйені жұмыс көлігі ретінде
пайдалану.
Шөл-шөлейт, құмды жерлерде түйені баяғыдан көлік малы
ретінде пайдаланып келген. Оны салт мініске де, жүк тиеуге
де кеңінен қолданып отырған. Себебі түйе малы шөл
далада жүруге төзімді, суға, шөпке шыдамды, құмайт
жерлерде жалпақ табаны жүруге қолайлы. Бір түйеге,
салмағына қарай 150-200 кг жүк тиеуге болады. Ал қаны
толысқан, сүйегі қатқан 8-10 жастағы түйеге 250-300 кг жүк
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д.,
профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3

2.Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі.
Энциклопедия. — Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2

3.Ә.Байжұманұлы, К.Бекболатұлы . Мал шаруашылығы сөздігі. Алматы-2011. ISBN 978-601-
7254-21-6
Назар
аударғандарыңызға
Рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Түйе сою технологиясы

Нар идірген осылай туған

Қазақ агротехникалық университеті

Ешкінің пірі - Сексек ата

Іңгендерді сауудың гигиенасы

Былғары шикізатының негізгі түрлері

Қазақстандағы түйе шаруашылығы

Түйе жануары, ерекшеліктері

Айыр өркешті түйе

Күй аңызы әңгімесі

Пәндер