Инсулин гормоны және ұйқы безі жұмысының бұзылуы

Презентация қосу

Инсулин гормоны
және ұйқы безі
жұмысының бұзылуы
Ұйқы безі (поджелудочная железа) (лат. pancreas — ұйқы
безі) —сыртқы және ішкі секреция безі. Ол бозғылдау
қызғылт түсті, ұзындығы 15-22 см, құрсақ қуысының сол
жағында асқазанның астына таман орналасады. Сәби және
жас кезде ағзаның өсуіне әсер ететін инсулин гормоны, ал
қартайғанда глюкагон гормоны көбірек бөлінеді.
Ұйқыбездің экзокриндік қызметі асқорыту ферментін бөлу
болса, эндокриндік қызметі инсулин, глюкагон
гормондарын бөлумен байланысты. Сыртқы секреция без
бөлігі құрылысы жағынан көпіршікше-түтікше бездерге
жатады.Бездің сөл бөлетін соңғы бөлімі көпіршік тәрізді
болады. Олардан шығатын шығару өзектері негізгі без
өзегін түзеді. Ұйқы безінің өзегі он екі елі ішекке ашылады.
Ұйқы безі ауруларына соқтыратын себептер. Дертті
дамытатын негізгі себептер - алкогольдік ішімдікке
үйірлік және өттасы ауруы. Ішімдіктен болған
панкреатит аурулардың 25-60%-да негізінен ер
адамдарда кездеседі. Өт қабы ауруларынан туындаған
панкреатиттер 25-40% жағдайда, көбіне әйелдерде
ұшырасады. Аталған екі топқа тағы үшінші топ -
ұлтабардың аурулары қосылады, ал төртінші топқа
бұдан басқа әртүрлі себептер жатады. Соңғы топқа
жарақаттар, уытты дәрі-дәрмектер қабылдау, В және С
гепатиттерін, паротитті қосқанда түрлі жұқпалар,
қанда майдың шамадан тыс көп болуы жатады.
Созылмалы панкреатит қантты диабет кезінде пайда
болуы мүмкін. Кей адамдарда панкреатитке тектік
бейімдік болады.
Ұйқы безінің эндокринді бөлігін панкреаттық (лангерганс)
аралшықтары құрайды. Олардың пішіні дөңгелек немесе
сопақша болып, әр түрлі без бөлікшелерінде орын тебеді.
Аралшық жасушалары А, В, Д және РР болып бірнеше
түрге бөлінеді. Ең көп кезіесетін В- жасушалар инсулин
гормонын түзіп, қандағы глюкозаның мөлшерін азайтып,
оны гликогенге айналдырады. А- жасушалар түзетін
глюкагон гормоны, керісінше, гликогенді глюкозаға
айналдырып, оны қанға өткізеді. Д- жасушалар аз
мөлшерде кездеседі. Бұл жасушалардың гормоны А-
жасушалар гормондарының түзілуін тежейді. Д- жасушалар
қан қысымын төмендететін, үйқы безі сөлінің бөлінуін
күшейтетін гормон бөледі. РР- жасушалар гормоны
қарын сөлі мен ұйқы безі сөлінің түзілуін реттейді.Ұйқы
безінің жалпақтау болып келетін бас жағы ұлтабарға
жабысып кірігіп тұрады.
Лангерганс аралшығында екі
түрлі клетка түрі – α және β
клеткалары бар.Олар екі түрлі
гормон бөліп шығарады. Ол екеуі
инсулин және глюкагон деп
аталады және олар біріне-бірі
қарама-қарсы қызмет атқарады.
Инсулин – бұлшық ет және басқа
жасушалардың глюкозаны
пайдалануын арттырады, қанның
құрамындағы қанттың мөлшерін
азайтады, гликогеннің қорын
арттырады, глюкозаның
алмасуына әсер етеді.
Глюкагон–бауырдағы гликогеннің
канда глюкозаға айналуына әсер
етеді
Инсулин (лат. insulinum insula — арал) —
эндокринді эпителиоциттерден құралған ұйқы
безі аралшықтарының бета-жасушалары (В-
инсулоциттері) бөліп, қанға шығаратын гормон. В-
инсулоциттер ұйқы безі аралшықтарының
орталықтарында орналасады. Олардың
цитоплазмасында инсулин гормонын түзуге
маманданған, безді жасушаларға тән барлық
органеллалар жақсы жетілген. Бета – безді
жасушалар цитоплазмасындағы түзілген инсулин
дәншелері суда ерімейді, спиртте ериді.
Инсулин гормонының физиологиялық маңызы:
1.Бауырдың гликоген түзу қызметін күшейтеді,
бұлшықеттерде қорының жиналуын арттырады: сондықтан
инсулинді «сараң сарбаз» деп атайды.
2. Жасушалардың қантты пайдалануына әсер етеді.
3. Көмірсулардың майға айналуына әсер етеді.
4. Гликонеогенезді, яғни май мен белоктан көмірсулардың
пайда болуын тежейді. Инсулин, диабетпен ауырған
адамның бұзылған зат алмасуын жөнге келтіреді. Бірақ
тамақтың құрамына, қасиетіне, қандағы қанттың
мөлшеріне қарай ауру оны күнделікті қабылдап отыру
керек. Инсулинді тек қана тері астына жібереді, себебі
оның негізі белок болғандықтан, ішкенде асқорыту
ферменттері оны ыдыратып жібереді.
Паталогиясы. Қандағы глюкоза мөлшерінің
қалыпты деңгейін ауытқуы паталогиялық
көрсеткішке жатады және оны гипо немесе
гипергликемия деп атайды. Егер қандағы
глюкозаның концентрациясы 0,5 г/л дейінгі
деңгейге төмендесе терлегішітік, тахикардия,
ашқарақтық және қозғыштық пайда болады. Егер
глюкоза мөлшері одан әрі төмендесе –
гипогликемиялық комаға ұласады.
Гипогликемиялық кома негізінде адам есінен
танады, ақыры өлімге әкеліп соғы мүмкін. Мұндай
жағдайда организмге глюкозамен глюкагон
гармонын енгізу арқылы ғана адамды
гипогликемиялық шоктан шығарып алуға болады.
Инсулин жеткіліксіздігі:

Ұйқы бездік (шынайы) Ұйқы безден тыс (салыстырмалы)

Лангерганс аралшығының бета- инсулин өндіріледі, бірақ әсері болмайды
жасушалары зақымданғанда Патогенезі:
дамиды. жасуша бетіндегі инсулиндік рецепторлардың азаюы
Қантты диабеттің І түрінің және/ немесе зақымдануы,
негізін құрайды инсулиннің пострецепторлық әсер етуінің бұзылуы;
инсулиннің қан нәруыздарымен тығыз байланысуы;
Қалыпты және/немесе зақымданған инсулиннің антиденелермен ыдыратылуы
бета жасушаларының иммундық инсулиннің антагонистерінің (контринсулиндік
зақымдануы гормондар, БМҚ) артық болуы
инсулиннің бауыр инсулиназасымен ыдыратылуы
бета жасушаларының зақымдануы Қантты диабеттің II түрінің негізін құрайды

инсулиннің түзілуі мен бөлінуінің Патогендік жайттар:
бұзылуы (инсулиннің шынайы вирустар (паротит, қызылша, қызамық, коксаки В)
жеткіліксіздігі) химиялық жайттар (аллоксан, ауыр металл тұздары
ж.б.)

ДИАБЕТ
Инсулиннің безден тыс (салыстырмалы) жеткіліксіздігі
Симптомдар Патогенезі
1. Гипергликемия Инсулиннің шынайы және салыстармалы жеткіліксіздігі
(инсулиннің жеткіліксіздігі, гормондық гипергликемияның
Глюкозаның қандағы артық патогенезін қараңыз.)
мөлшері
галактозаға айналады

Гликозаминогликандардың
өзгерген синтезі

ангиопатиялар
2. Глюкозурия Қандағы глюкозаның деңгейі бүйректік межеден жоғары
Бүйрек өзекшелерінде гексокиназаның белсендігі
төмендеген

алғашқы несептен глюкозаның кері сіңірілуінің төмендеуі
3. Полиурия глюкоза алғашқы несептің осмостық қысымын арттырады, сол
себепті судың кері сіңірілуіне кедергі жасайды
4. Гиперосмолялды Полиурия
гипогидратация Гипергликемия
5. Полидипсия (шөлдеу, Гиперосмолялды гипогидратация
сұйықтықты көп ішу)
6. Полифагия (тағамды Инсулин жеткіліксіздігінен қоректік заттардың қорытылуы
артық пайдалану) бұзылыстары
Қандағы глюкоза көлемінің қалыптан тыс көбеюін
гипергликемия деп атайды. Гипергликемия
инсулиннің жетіспеушілігінен туындайды. Ондай
науқасты қан диабеті деп атайды. Инсулиннің
қандағы азаюының бірнеше себебі бар:
1) Клеткаларының секреторлық қарқыны төмендейді;
2) Қандағы инсулин белоктармен жаппай байланысқа
түседі
3) Нысана- клеткалардың инсулинге сезімталдығы
төмендейді;
4) Қанда контринсулярлық гормондар пайда болады
(СТТ,АКТГ, глюкокортикоидтар)
ҚАНТ ДИАБЕТІ
Диабет (лат. diabetes mellitus) — бұл қанда қант мөлшерінің
көбейіп кетуінен пайда болатын дерт. Бұл аурумен жас та,
кемел жастағылар да, кәрі де ауырады.
Әсіресе жасөспірім кездегі диабет ауруы өте қиын, мұндай
жаста диабетпен ауырғандарға арнаулы дәрі (инсулин)
қолдану ұсынылады. Әйтсе де бұл ауру 40-тан асқан,
тамақты шектен тыс ішіп, толыса бастаған адамдарға тән
болып келеді. Қант диабеті - көмірсутек, май, ақуыздың зат
алмасуының созылмалы бұзылуы, яғни қанға көп мөлшерде
қант түйіршегінің бөлінуі болып табылады.
Диабет инсулиннің асқазан асты безінен жеткілікті
мөлшерде бөлінбеуі салдарынан басталады. Инсулинсіз ағза
қант түйіршегін өңдей алмайды. Соның салдарынан қанның
құрамында қант мөлшері артады.
Қант диабетінің негізгі симптомдары
• үнемі сусап тұру (полидипсия)
• кіші дәреттің жиілеп, көп болуы (полиурия)
• үнемі шаршаулы сезіну (полифагия)
• қол-аяқтың үйып, жансыздануы
• үнемі қарын аштығынан арылмау
• салмақ азаюы
Бұл ауруды суды көп қажет
ететіндіктен, «сусамыр» дейді. Қант
диабеті ауруын емдеу үшін құрамында
көмірсулары бар тағамдарды өте аз
пайдалану; диета сақтау; денеге
инсулин гормонын жіберу;
«толбутамид», «надизан» және т.б.
дәрілерді ішу қажет.

Ұқсас жұмыстар

Ұйқы безі ауруының туындау себептері

Ұйқы безі

Қалқанша безі гормондары

Айырша без

Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтық

Гормондар туралы

Аталық жыныс безі

Жыныс бездері

Ас қорыту бездерінің физиологиясы

Асқорыту бездерінің гормондары

Пәндер