ҚОҢЫРБАС ТАСҚОҢЫРБАС

Аққылтаң, Тасқоңырбас, Үйбидайық туыстарының, биоэкологиялық шаруашылық маңызы мен таралуы

Дайындаған: Таштамирова Зухра

Жоспары:

1. Аққылтаң, Тасқоңырбас, Үйбидайық туыстарының, биоэкологиялық шаруашылық маңызы мен таралуы.

2. Астық тұқымдастардың өкілдері: Аққылтаң, Тасқоңырбас, Үйбидайық туыстарының систематикалық орындары.

2. Аққылтаң өсімдігі және олардың таралуы, түрлері

3. Қоңырбас тұқымдастарының көптүрлілігі

4. Тасқоңырбас өсімдік түрінің таралуы

5. Аққылтаң, Тасқоңырбас өсімдіктерінің шаруашылықта қолданылуы

Систематикалық орны

Дүние/Regnum vegetabile: Өсімдіктер - Plantae.

Бөлім/Divisio: Дара жарнақтылар - Мonocotyledones

Класс/Classis: Астық тұқымдастар ( Қоңырбас туысы) - Poaceae

Туыс/Familia: Аққылтан, Тасқоңырбас, Үйбидайық

(Nardus, Scleropoa Griseb, Lolium)

Түр/Species: Краузе, Әсем аққылтаң, Қатты тасқоңырбас, Иран

үйбидайығы және т. б

Аққылтаң, Тасқоңырбас, Үйбидайық өсімдіктерінің систематикалық қатары.

1. Lolium temulentum.

Опьяняющий плевел

Қыздырма үйбидайық

2. Lolium remotum Shrenk.

Расставленный плевел

Бытыраңқы үйбидайық

3. Lolium persicum Boiss. et Hoh.

Иранский плевел

Иран үйбидайық

4. Lolium multiflorum Lam.

Многоцветковый плевел

Көп гүлді үйбидайық

5. Lolium perenne L.

Многолетний плевел

Көп жылдық үйбидайық

Lolium L.

Плевел

Үйбидайық туысы

ҮЙБИДАЙЫҚ-

LOLIUM

Қазақстанда 5 түрі бар.

Қазақстанның оңтүстік аймақтарында тау беткейлерінде, жазық жерлерде, егістік арасында, жол жиегінде, елді мекендер маңында өсетін 5 түрі бар

Сонымен қатар қоңырбастыларға жататын 3 түрлі өсімдік фотосинтез процесі арқылы қоректеніп тіршілігін ары қарай жалғастырады.

Бұлардың биіктігі 20-80 см, сабақтары тік, кейде иіле өседі.

Бір жылдық және көпжылдық өсімдік.

Кең тарлаған. Жер жүзінің барлық жерінде өсе береді (Антарктидадан бастап)

ҮЙБИДАЙЫҚ ТҮРІ-ПЛЕВЕЛ

бағалы мал азығы және көгалдық шөп - көпжылдық үйбидайық (latin perenne) ;

арамшөп - иран үйбидайығы (latin persіcum) .

МНОГОЛЕТНИЙ ПЛЕВЕЛ-КӨПЖЫЛДЫҚ ҮЙБИДАЙЫҚ

Бір немесе бірнеше жыл тіршілік етеді. Үйбидайық түрінің ішіндегі кең таралған түрлерінің бірі.

МНОГОЛЕТНИЙ ПЛЕВЕЛ-КӨПЖЫЛДЫҚ ҮЙБИДАЙЫҚ

Көпжылдық үйбидайық -Loliumperenne-көпжылдық шөптесін өсімдік, шырша секілді қылтандар түзеді, ұзын және түзу сабағының болуымен ерекшеленетін өсімдіктердің бірі. Сабағының ұзындығы 15- 20 см, ал жапырағы 1-4 мм-ді құрайды. Олардың жапырақтары тегіс, жапырақтарының қынаптық бөлімі тар, тегіс және тісшелері қысқа болып келеді.

Көпгүлді үйбидайық

Тостағаншасында күлте саны көп болады, сондықтан көпгүлді үйбидайық деп аталады. Тостағаншасы гүл табанымен байланысқан, астық тұқымдастарының ішіндегі қоңырбас туыстыларға жататын түрі. Үйбидайықтың түрі Орталық Азия, Европа елдерінде көп дамыған.

ҮЙБИДАЙЫҚ

Жапырақтары: Жіңішке таспа тәрізді, тықыр немесе бұдырлы болып келеді кейбір түрлерінде кедір-бұдырлық байқалмайды.

Гүлшоғыры: қос қатар масақ. Көпгүлді масағы бүйірінен қысыңқы, масақ қылтаны қатты, ұзынша келген, жүйкелі болады. Төменгі гүл қылтаны жарғақ, оның үш жағы үлпек тәрізді.

Гүлдеп, жемістену мерзімі: Мамыр-шілде айларында гүлдеп, жемістенеді. Кейбір түрлері қолдан өсіріледі.

Қолданылуы: Үйбидайықтың кейбір түрлері қолдан өсіріледі. Үйбидайықтың дәнінде улы алкалойд - темулин шығаратын Stromanitina temulenta сағырауқұлағы дамиды. Үйбидайықтың арамшөптік түрлерінен арылу үшін егістікке себілетін тұқымды тазартып, сүдігерді ерте жырту керек.

Scleropoa Griseb.

Жесткомятлик

Тасқоңырбас туысы

Scleropoa rigescens(Trih. ) Grocch.

Жесткомятлик жестковатый

Қатты тасқоңырбас

ТАСҚОҢЫРБАСЫ ТУЫСЫНЫҢ СИСТЕМАТИКАЛЫҚ ТОБЫ

Биологиялық анықтасмасы Көпжылдық, өте сирек түрлері біржылдық өсімдіктер, ұзындығы 10-120 (140-ге дейін) . Өсімдіктің гүлщоғыры қоңыр түсті болғандықтан қоңырбастылар деп аталады. Сабақтар түзу, ұзын, жіңішке және сирек өрескел орналасқан. Қатты сабақты болып келеді, қысқашаш секілді қабықшадан тұрады.

ҚОҢЫРБАС

ТАСҚОҢЫРБАС

ҚАТТЫ ТАСҚОҢЫРБАС

Тасқоңырбас- Жесткомятлик

Өте сирек кездесетін тасқоңырбас өсімдігінің бір өкілі. Бұл өсімдіктер де басқа тасқоңырбастар секілді сыртқы құрылысы шашақ - бұталы типтес болып келеді. Сабақтары түзу және сыртқы құрылысы жалаңаш, тегіс, мөлдір.

- басқаша «аққылтаң», «аққылтық»деп те аталады. Орысша «белоусник» деп аталады. Аққылтаң таулы аймақта өсетін, астық тұқымдас, құнарлы (малазықтық) көпжылдық шөп. Малдың бәрі сүйсініп жейді (ФК, 1, 268; Арыстанғалиев-1961, 209)

1. Аққылтаң - лат. Nardurus

2. Краузе аққылтаңы (Nardurus krausei)

3. Батыстық аққылтаң (Nardurus orientalis)

Аққылтаң (Nardurus krausei)

Гүлшоғыры -аққылтан өсімдігінде белгілі бір ретпен орналасқан ұсақ гүлдер жиынтығы, масақ және масақ тәрізді құрылымдардан, және кезектесе орналасқан масақтардан тұрады. Масақтары бүйірінен қысыңқы, 3-6 гүлді, Масақ қабықтары 2, астыңғы жағы 1, жоғарғы жағы 3. Төменгі масақ қабықшасы және сонымен қатар жоғары масақ қабықшасы да болады.

Вульпия+белоусник =

Таралуы

Орта Азия, Еуропа елдерінде, Қазақстанда, Ресей, Америка, Үндістан және т. б елдерде кездеседі. Аққылтаң өсімдігінің барлығы дерлік мал-азық ретінде шаруашылықта қолданылады. Кейбір түрлері әсемдік бағытта қолданылады. Мысалы: әсем аққылтан және т. б.