Қазақы жылқы

Презентация қосу

Жылқы

Орындаған:Қайратова Ұ.Қ
Тексерген:Алманов Ж.Т
Жылқы туралы жалпы мәлімет
Жылқы (лат. Equus ferus caballus) –
тақтұяқтылар отрядының бір
тұқымдасы.Жылқы адамзат өркениетіндегі,
әсіресе, дала өркениетіндегі дамудың жарқын
да елеулі көрсеткіштерінің бірі болады.
Жылқыны қолға үйрете бастау
көшпелі шаруашылық пен өркениет
дамуының негізін қалады. Қолға үйретілген
жылқының (E. caballus) шаруашылықта
маңызы зор. Ол – ет және қымыз өндіру, салт
міну, арбаға не шанаға жегу, әскери және
спорттық бағыттарда өсіріледі.
Биологиясы
Түріне, күтімі және өсу
Түріне, күтімі және өсу
айналасына байланысты
қазіргі үй жылқысы
орташада 25-30 жыл
жасайды. Кей кезде, кейбір
жануарлар жасы 40-тан
асады. Жазу деректеріне сай
ең көп 19 ғ. Ескі Билли деген
ат 62 жыл өмір сүрген.
Қазіргі заманда, Шуга Пафф
деген пони 2007 ж. 56 жаста
өліп
Гиннесс рекордтар кітабына Жылқы төлдерін
енген. былай бөледі:

жабағы (6 тай (1 жастан
құлын (биенің асқаны) деп
жас төлі), айдан асқан
құлын), атайды
бұда
н
әрі
ұрға
шы
жыл
қын
ы
яғни
құнажын байтал (2
байт
жастан асқаны),
алд
ы:
дөнежін шығар (3 жастағы
байтал),

дөнежін байтал (3 жастан асқаны),

бесті бие (4 жастан асқаны),

қасабалы бие (7 – 8 жастағы бие),

кәртамыс бие (11 – 14 жастағы бие),

жасаған бие (20 жастан асқан бие), т.б. атайды.
Сипаттамасы
Жылқының басы созылған арықтау келеді; көздері үлкен
өткір, танаулары кең, сүйір құлақтары ширақ қимылды
үлкен не орташа көлемді (басының жартысынан да
кішірек) болады. Жалы ұзын салбыраған, мойны ұзын
бұлшық етті, денесі жұмырланған болады; құйрығы
түбірінен басталатын ұзын қылдардан тұрады; түсі
әралуан келеді. Аяқтары биік сымбатты, жуандығы
орташа болады; 1-ші және 5-ші саусағы мүлдем
болмайды, 2-ші және 4-ші саусақтары рудиментті түрде
ғана қалыптасқан; тұяғы ең қатты дамыған ортаңғы
саусақтың басын ғана қаптайды (сондықтан дененің
бүкіл салмағы соған келеді). Асқазаны қарапайым
болады, өт қабы жоқ, бүйені қатты дамыған. Миі біршама
кішкентай, және қатпарлы үлкен ми сыңарлары
мишықты қаптамайды. Алайда ақыл қабілеті едәуір
жоғары болады. Сезу қабілеттерінен естуі ең жақсы
дамыған, содан кейін көруі, сосын иіс сезуі. Шоқтығына
дейінгі биіктігі 50 – 185 см, салмағы 60 – 1500 кг
болады.Жылқылар әдетте бір айғыр бастайтын бірнеше
биеден тұратын үйірге жиналады. Көбінесе жазық
далада тұрады; ерекше сипаттары - үлкен жылдамдық
пен сақтылық.
Түсі
Жылқы түсі қылаң, баран, ала боп бөлінеді.

Қылаңға ақбоз, боз, бурыл, теңбіл, құбақан, сары, құла, құла жирен, шабдар, көк, сұр, құлагер, қызыл,
нарқызыл, т.б. жылқылар;

баранға торы, қара, қаракөк, қарасұр, қоңыр, жирен, күрең, т.б. жылқылар жатады;

алаға сарыала, сұрала, көкала, керала, қарала, қоңырала, күреңала, т.б. жылқылар жатады.

Алыстан қарағанда жылқының денесіндегі бозғыл түктер басым болса, ол қылаң жылқы деп аталады.
Қошқыл түстер көбірек болса, баранға жатады. Ерекше кездесетін түстер болады. Мысалы, шұбар,
бозшұбар, көкшұбар, қарашұбар, т.б. жылқылар. Будандары қашыр, қарта қашыр (лошак), құланоид
(құлан мен жылқы буданы), зеброид (зебр мен жылқы буданы) деп аталады.
Қазақстандағы жылқы қолтұқымдары
Қазақы жылқы
Қазақстанда ерте кездерден бастап, өсіріп келе жатқан
қолтұқымның бірі - қазақы жылқы. Оның негізгі тобын - «жабы» деп
атайды. Бұл қолтұқым көлік малы ретінде және еті, сүті үшін де
өсіріледі. Дене бітімі шымыр, қатаң ауа райына төзімді. Жыл бойы
жайылымда, жемшөп талғамайды, тез қоңданады, салт мінуге
ыңғайлы. Ең байырғы тұқымы нашар қазақы жылқы - жабы. Оның
шоқтығына дейінгі биіктігі - шамамен 145 см, тұрқы - 150 см,
салмағы - 460-470 кг. Жайылымда семіртілсе, одан 230-250 кг таза
ет алынады. Жабы жылқылары Атырау, Ақтөбе, Қарағанды,
Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Шығыс
Қазақстан, Ақмола аймақтарында өсіріледі.
Адай жылқысы
Қазақстанның батыс аймақтарында ертеден өсіріп келе жатқан
қолтұқымы – адай жылқысы. Жергілікті халық «дала көркі» деп
ерекше дәріптейді. Оны салт мініс көлігі ретінде пайдаланады.
Көшім жылқысы
Көшім жылқысы да халықтық сұрыптау нәтижесінде Батыс Қазақстан
аймағында шығарылған. Жергілікті биелерді басқа асыл тұқымды
айғырлармен жұптастыру арқылы алынған қолтұқым.
Қостанай жылқысы
o Қостанай және Ресейдің Челябі аймақтарында өсіріледі. 1951 жылы өз
алдына жеке қолтұқым ретінде бекітілген. Жергілікті қазақы жылқылардың
биелерін асыл тұқымды қалмақ, дән, орлов жылқыларының айғырларымен
жұптастыру арқылы шығарылды. Бұл қолтұқым тебінге
төзімсіз.Қазақстанның батыс өңірінде соңғы жылдары жылқының -
мувалжар қолтұқымы шығарылды. Ол негізінен етті және сүтті бағытта
өсіріледі. Биелері жылына 3000 литрдей сүт береді.Қазақстанда жоғарыда
аталған қолтұқымдардан басқа жон, желғор, қарабайыр, буденный,
түрікменнің ахалтекесі жылқылары өсіріледі. Жылқы малын тек көлік
ретінде ғана емес, оның дәмді еті, шипалы қымызы үшін де өсіреді.
Жылқы өнімдері
Қымыз
Қымыздың 3 мың жылдық тарихы бар. Қымыз - халқымыздың кәделі
әрі киелі сусыны. Қымыздың 40-қа жуық түрі дайындайды, оны
дайындау тәсілдері де түрліше. Мысалы, уыз қымыз, бал қымыз,
бесті қымыз, дөнен қымыз, жуас қымыз, қысырақ қымыз, шырғанақ
қымыз және басқа да түрлері бар. Қымыздың шипалық қасиетіне
шет елдер де көңіл бөле бастады. Халқымыздың ұлттық мерекесінің
бірі «қымызмұрындық» деп аталады.
Ет өнімдері
Жылқы етінен өндірілетін өнімдер: жал, жая, қарта және шұжық.
Жал - желке шайы, жая - екі жамбастың сырты, яғни сауыр еті.
Қазы - қабырғаның майлы сүбе еті. Қарта - тік ішектің майлы бөлігі.
Шұжық - туралған ет пен май тығылып, илектен жасалған тағам.

Ұқсас жұмыстар

Жабы жылқы қолтұқымын сипатта

Жылқы тұқымдары туралы

Жылқы гигиенасы

Жылқының тұқымдары

Жылқы жануарының қасиет, ерекшелігімен танысу

Жылқы. Жылқы тұқымдарының шығу тегі мен шығару жолдары

Жылқылар үшін жем

Жылқы шаруашылығы

Шабындықтың құрлық

Қазақстандағы жылқы тұқымдары

Пәндер