Сот билігінің органдары

Презентация қосу

Тақырып 6. Қазақстан Республикасындағы
мемлекеттік органдар жүйесі
Дәріс жоспары (1 сағат)
1.Мемлекеттік басқарудағы әртүрлі
жүйелерінің сипаттамалары
2.Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
органдар жүйесінің түсінігі, біртұтастығы және
олардың түрлері
3.Қазақстан Республикасы Президентінің
Конституциялық мәртебесі, Парламенттің
өкілеттігі мен жұмыс істеу нысандары

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Сұрақ 1. Мемлекеттік басқарудағы әртүрлі жүйелерінің
сипаттамалары

• «Жүйе» түсінігі грек • Мемлекеттік басқару
сөзінен шыққан және жүйесі – қоғамдағы
бөліктерден құралатын әлеуметтік-
органикалық бірлікті экономикалық
білдіреді; процестерді
• Ол кибернетикадан мемлекеттік басқаруды
(грекше kybernetike – ұйымдастыруды
басқару өнері), зерттейтін ғылым.
Норберт Винер
еңбектерінен бастау
алған.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Кесте 1 – Мемлекеттік басқарудағы жүйелерді зерттеудің теориялық
астарлары
Ғалымдар Зерттеу объектілері
Аристотель Әлеуметтік жүйелерді зерттеу
Богданов А.А. «Әлеуметтік жүйе» түсінігін ғылымға енгізіп, осы
жүйелерді басқарудың ғылыми негіздерін қалады
Афанасьев В.Г. Жүйелік талдау мәселесін ғылыми бағыт ретінде
қарастырды
Ч. Барнард Жүйелік тәсілдеме негізінде басқаруды ұйымдастыру
және іскерлік мораль теориясын құрауға ұмтылды

Л. Берталанфи, Күрделі әлеуметтік құрылымдарды ұйымдастыру мәні,
А. Рапопорт заңдылықтары мен функцияларын зерттеген

Варламов К.И. Айрықша қоғамдық құбылыс ретінде басқаруды
философиялық тұрғыдан талдады

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Кесте 2 – Жүйелердің жіктелуі

№ Жіктеу критерийлері Түрлері
1 Мазмұны бойынша Техникалық, биологиялық, әлеуметтік,
экономикалық, ақпараттық, басқарушылық,
құқықтық, адамгершіліктік, концептуалды-
теориялық
2 Туындауы бойынша Материалд және идеалды, табиғи және жасанды
3 Қоршаған ортамен Ашық және жабық (тұйық)
өзара әрекеттесу сипаты
бойынша
4 Құрылымы бойынша қарапайым, күрделі, ғаламдық
5 Деңгейлік құрылымы Екі, үш және төрт деңгейлі
бойынша
6 Әрекет ету сипаты автоматты, егер басқару адамсыз жүзеге асырылса,
бойынша және автоматтандырылған, егер басқаруда
техникалық құраушымен қатар адам қатысатын
жағдай

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Кесте 3 – Басқарушылық жүйенің сипатты белгілері

№ Сипаттамасы Мәні
1 тұтастық Қоршаған ортада белгілі дербестікке ие автономдылыққа
ие күрделі жүйелердің сипаттамасы
2 мақсаттылық Алға қойылған мақсатқа сәйкес келу
3 Оригиналды, өзіне ғана тән ішкі құрылымның болуы
4 иерархиялылық Жүйенің құраушы элементтері жоғарыдан төменге,
қарапайымнан күрделіге, бағыныштыдан басшыға қарай
қатар тәртіпте орналасады
5 эмердженттілік Жүйе қасиеттерінің сомасы оның жекелеген элементтері
қасиеттерінің сомасына тең болмайды
6 жеткіліктілік Автономды тәртіпте әрекет ету мүмкіндігі, өз
жауапкершілігімен ішкі мәселелер бойынша дербес
шешім қабылдауға құқылы болу

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
институционалды

нормативті-құқықтық

мақсатқа бағдарлаушы
Мемлекеттік
басқару идеологиялық
жүйесі
функционалды

кадрлық

ақпаратты-коммуникативті

әлеуметтік-мәдени

Сурет 1 - Мемлекеттік басқару жүйесінің құрылымы

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Сұрақ 2. ҚР мемлекеттік органдар жүйесінің түсінігі,
біртұтастығы және олардың түрлері

• Мемлекеттік билік органдары – • Заң шығару органдары -
біртұтас жүйе. Ол анықталады: преимущественно
ҚР мемлекеттік құрылғысының нормотворческой деятельностью
унитарлы сипаты, айналысады;
территориясының бірлігі, • Атқарушы билік органдарының
егемендігі. басты міндеті – ҚР
Конституциясының ережелерін, ҚР
• Мемлекеттік билік
заңдары, нормативтік
органдарының жүйесі – бұл
нұсқамалардың ережелерін жүзеге
өздеріне тән ұйымдық-құқықтық асыру;
формаларда біртұтас мемлекеттік
• Сот билігінің органдары
билік функцияларын атқаратын
азаматтық, қылмыстық және өзге
заң шығару, атқару және сот
де заң нормаларын жүзеге асыруға
билігінің жоғарғы және жергілікті арналған.
органдарының жиынтығы

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Мемлекеттік билік
органдарының жүйесі:

Заң шығару
Атқарушы билік Сот билігінің
(өкілетті) билігінің
органдары органдары
органдары

•ҚР Үкіметі;
•ҚР Парламенті; •Министрліктер;
•Жергілікті •Комитеттер; •Жоғарғы сот;
өкілетті органдар •Агенттіктер; •Жергілікті соттар
(мәслихаттар) •Ведомстволар;
•Әкімдіктер

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
1. Заң шығару (өкілетті) билігінің органдары
ҚР Конституциясының IV бөлімі. ПАРЛАМЕНТ

(49-бап)
Парламент – ҚР заң шығару билігiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы

ПАРЛАМЕНТ палаталары
(50,51-баптар)

Сенат Мәжіліс
•Құрылады: әр облыс, республикалық маңызы •Құрылады: жүз жеті депутат;
бар қала және ҚР астанасынан 2 адамнан өкілдік
•Депутаттардың сайлануы: 98 депутат
ететін депутаттар;
•Депутаттардың сайлануы: жанама сайлау сайлау жалпыға бірдей, тең және төте
құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен; сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс
• Депутаттардың өкілеттік мерзімі: 6 жыл; беру арқылы; 9 депутат ҚР халқы
•Депутат болу құқығы: 30 жасқа толған, жоғары Ассамблеясы сайлайды;
білімі және кемінде 5 жыл жұмыс стажы бар, •Депутаттардың өкілеттік мерзімі: 5
тиісті облыс, республикалық маңызы бар қала не жыл;
Республика астанасының аумағында кемінде 3 •Депутат болу құқығы: жасы 25 толған
жыл тұрақты тұрып жатқан адам
адам

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
1.1. Заң шығару (өкілетті) билігінің органдары
ҚР Конституциясының VIII бөлімі
ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗIН-ӨЗI
БАСҚАРУ
85-бап 86-бап
• Жергілікті мемлекеттік басқаруды
• Мәслихаттарды жалпыға
тиісті аумақтағы істің жай-күйіне
жауапты жергілікті өкілді және бірдей, тең, төте сайлау
атқарушы органдар жүзеге асырады; құқығы негізінде жасырын
86-бап
дауыс беру арқылы бес
• Жергілікті өкілді органдар -
жыл мерзімге халық
мәслихаттар тиісті әкімшілік-
сайлайды.
аумақтық бөліністегі халықтың • ҚР 20 жасқа толған
еркін білдіреді және азаматы мәслихат
жалпымемлекеттік мүдделерді депутаты болып сайлана
ескере отырып, оны іске асыруға алады.
қажетті шараларды белгілейді,
олардың жүзеге асырылуын
• Республика азаматы 1
бақылайды мәслихаттың ғана
депутаты бола алады

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
2. Атқарушы билік органдары
V бөлім. ҮКIМЕТ

64-бап 64-бап
• Үкімет ҚР атқарушы • Үкімет - алқалы орган;
билігін жүзеге өзінің қызметінде
асырады, атқарушы Республика
органдардың жүйесін Президентінің және
басқарады және Парламенттің алдында
олардың қызметіне жауапты.
басшылық жасайды.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
2. Атқарушы билік органдары
V бөлім. ҮКIМЕТ

66-бап
• ҚР Үкіметі:
67-бап
1) мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық • ҚР Премьер-Министрі:
саясатының, оның қорғаныс қабiлетiнiң, 1) Үкімет қызметін
қауiпсiздiгiнiң, қоғамдық тәртiптi қамтамасыз
етудiң негiзгi бағыттарын әзiрлейдi және
ұйымдастырып, оған басшылық
олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады; жасайды және оның жұмысы
Республика Президентiнің келісімімен үшін дербес жауап береді;
мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді, 2) Үкімет қаулыларына қол қояды;
сондай-ақ олардың орындалуын қамтамасыз
етеді; 4) Үкімет қызметінің негізгі
2) Парламентке республикалық бюджетті және бағыттары жөнінде және оның
оның атқарылуы туралы есепті ұсынады, аса маңызды барлық шешімдері
бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді; жөнінде Президентке және
3) Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және Парламентке баяндап отырады;
заңдардың орындалуын қамтамасыз етеді;
5) Үкімет қызметін ұйымдастыруға
4) мемлекеттік меншікті басқаруды
ұйымдастырады;
және басшылық жасауға
5) ҚР сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар
байланысты басқа да
әзірлейді; қызметтерді атқарады
6) министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің,
өзге де орталық және жергілікті атқарушы
органдардың қызметіне басшылық жасайды

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
2.1. Атқарушы билік органдары
ҚР Конституциясының VIII бөлімі
ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗIН-ӨЗI БАСҚАРУ

87-бап • Облыстардың, республикалық
• Жергілікті атқарушы маңызы бар қалалардың және
астананың әкімдерін қызметке
органдар ҚР атқарушы тиісінше облыстардың,
органдарының бірыңғай республикалық маңызы бар
жүйесіне кіреді, тиісті қалалардың және астананың
аумақтың мүддесі мен даму мәслихаттарының келісімімен
қажеттілігін ұштастыра Республика Президенті
отырып, атқарушы биліктің тағайындайды.
жалпы мемлекеттік саясатын • Өзге әкімшілік-аумақтық
жүргізуді қамтамасыз етеді. бөліністердің әкімдері заңда
айқындалатын тәртіппен қызметке
тағайындалады немесе
сайланады, сондай-ақ қызметінен
босатылады.
• Республика Президенті өзінің
ұйғаруы бойынша әкімдерді
қызметтерінен босатуға хақылы

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
3. Сот билігінің органдары
VII бөлім. СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛIГI

75-бап 80-бап
• ҚР сот төрелігін тек сот қана • Соттарды қаржыландыру, судьяларды
жүзеге асырады. тұрғын үймен қамтамасыз ету
• Заңмен құрылған ҚР Жоғарғы республикалық бюджет қаражаты
Соты, Республиканың жергілікті есебінен жүргізіледі және ол сот
және басқа да соттары ҚР соттары төрелігін толық әрі тәуелсіз жүзеге асыру
болып табылады мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.
79-бап 82-бап
• Соттар тұрақты судьялардан • ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасын және
тұрады, олардың тәуелсіздігі судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің
Конституциямен және заңмен кепілдемесіне негізделген Республика
қорғалады. Судьяның өкілеттігі тек Президентінің ұсынуымен Сенат
заңда белгіленген негіздер сайлайды.
бойынша ғана тоқтатылуы немесе • Жергілікті және басқа да соттардың
кідіртілуі мүмкін.
төрағалары мен судьяларын Жоғары Сот
Кеңесінің кепілдемесі бойынша ҚР
Президенті қызметке тағайындайды.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
3 сұрақ. Қазақстан Республикасы Президентінің
Конституциялық мәртебесі, Парламенттің өкілеттігі мен
жұмыс істеу нысандары

III бөлім. ПРЕЗИДЕНТ 41-бап
40-бап • ҚР Президентін конституциялық
заңға сәйкес жалпыға бірдей, тең
• ҚР Президенті - және төте сайлау құқығы негізінде
мемлекеттің басшысы, Республиканың кәмелетке толған
мемлекеттің ішкі және азаматтары жасырын дауыс беру
сыртқы саясатының арқылы 5 жыл мерзімге сайлайды;
негізгі бағыттарын • ҚР Президенті болып тумысынан
айқындайтын, ел ішінде Республика азаматы болып
және халықаралық табылатын, 40 жасқа толған,
қатынастарда мемлекеттік тілді еркін меңгерген,
Қазақстанның атынан Қазақстанда соңғы 15 жыл бойы
өкілдік ететін ең жоғары тұратын және жоғары білімі бар
лауазымды тұлға. Республика азаматы сайлана алады.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
III бөлім. ПРЕЗИДЕНТ

42-бап
• Бір адам қатарынан 2 • 43-48 баптарға өз
реттен артық бетінше дайындалу!!!
Республика
Президенті болып
сайлана алмайды.
• Бұл шектеу ҚР
Тұңғыш Президентіне
қолданылмайды.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Кесте 4 – ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Президенттігі
Президенттік мерзімі Басқару Партиялылық
ұзақтығы
1990 жылдың 24 1991 жылдың 1 586 күн Кеңес Одағының
сәуірі желтоқсаны Коммунистік партиясы
1991 жылдың 1 2706 күн Партиясыз
1999 жылдың 29
желтоқсаны
сәуірі

1999 жылдың 29 2005 жылдың 4 2411 күн “Отан” республикалық саяси
сәуірі желтоқсаны партиясы

2005 жылдың 4 2011 жылдың 4 1947 күн “Отан” республикалық саяси
желтоқсаны сәуірі партиясы (“Асар”
партиясымен біріккеннен
кейін “Нұр-Отан” ХДП
айналды)

2011 жылдың 4 2015 жылдың 26 1483 күн “Нұр-Отан” ХДП
сәуірі сәуірі

2015 жылдың 26 Мерзімі 2020 жылдың сәуір айына “Нұр-Отан” ХДП
сәуірі дейін)

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
ҚР Парламенті
Типі
Типі Екі палаталы
Палаталар Сенат (Жоғарғы палата);
Мәжіліс (Төменгі палата)
Басшылық
Сенат Төрағасы Қасым-Жомарт Токаев (Нұр-Отан, 2013
жылдың 16 қазан айынан бастап)
Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нигматулин (Нұр-Отан, 2016
жылдың 22 маусым айынан бастап)
Құрылымы
Мүшелері 154 мүшесі бар:
47 сенаторлар;
107 депутаттар

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
IV бөлімі. ПАРЛАМЕНТ
53-бап • ҚР Президентінің ұсынысы бойынша
бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау
Палаталардың бірлескен
жөніндегі халықаралық міндеттемелерді
отырысында Парламент:
орындау үшін Республиканың Қарулы
• ҚР Президентінің ұсынысы Күштерін пайдалану туралы шешім
бойынша Конституцияға қабылдайды;
өзгерістер мен толықтырулар • Конституциялық Кеңестің
енгізеді; Республикадағы конституциялық
• Үкімет пен Республикалық заңдылықтың жай-күйі туралы жыл
бюджеттің атқарылуын бақылау сайынғы жолдауын тыңдайды;
жөніндегі есеп комитетінің • палаталардың бірлескен комиссияларын
республикалық бюджеттің құрады, олардың төрағаларын сайлайды
атқарылуы туралы есептерін және қызметтен босатады,
бекітеді. Үкіметтің комиссиялардың қызметі туралы
республикалық бюджеттің есептерді тыңдайды;
атқарылуы туралы есебін
• Парламентке Конституция жүктеген өзге
Парламенттің бекітпеуі
Парламенттің Үкіметке де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;
• соғыс және бітім мәселелерін
шешеді;
Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
IV бөлімі. ПАРЛАМЕНТ
54-бап 2. Парламент палаталардың бөлек
1. Парламент палаталардың бөлек отырысында отырысында мәселелерді әуелі-
мәселелерді әуелі - Мәжілісте, ал содан Мәжілісте, ал содан кейін Сенатта өз
кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы
конституциялық заңдар мен заңдар кезегімен қарау арқылы:
қабылдайды, оның ішінде: • республикалық бюджеттің атқарылуы
• республикалық бюджетті бекітеді, оған туралы есептерді талқылайды;
өзгерістер мен толықтырулар енгізеді; • Республика Президентінің
• мемлекеттік салықтар мен алымдарды қарсылығын туғызған заңдар немесе
белгілейді және оларды алып тастайды;
• ҚР әкімшілік-аумақтық құрылысы
заңның баптары бойынша
мәселелерін шешу тәртібін белгілейді; қарсылықтар жіберілген күннен
• мемлекеттік наградаларды тағайындайды, ҚР бастап бір ай мерзім ішінде қайталап
құрметті, әскери және өзге де атақтарын, талқылау мен дауысқа салуды
сыныптық шендерін, дипломатиялық өткізеді.
дәрежелерін белгілейді, Республиканың
мемлекеттік рәміздерін айқындайды;
• мемлекеттік заемдар мен ҚР экономикалық
және өзге де көмек көрсетуі туралы
мәселелерді шешеді;
• рақымшылық жасау мәселелерін шешеді;
• ҚР халықаралық шарттарын
ратификациялайды және олардың күшін
жояды

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы
Сенат және мәжіліс
55-бап 56-бап
Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады: Мәжілістің ерекше қарауына мыналар
• ҚР Президентінің ұсынуымен Республиканың жатады:
Жоғарғы Сотының Төрағасын және Жоғарғы
Сотының судьяларын сайлау мен қызметтен
• Парламентке енгізілген конституциялық
босату, олардың анттарын қабылдау; заңдар мен заңдардың жобаларын қарауға
• ҚР Президентінің ұсынуымен ҚР Адам қабылдау және осы жобаларды қарау;
құқықтары жөніндегі уәкілді бес жыл мерзімге • Палата депутаттарының жалпы санының
қызметке сайлау және оны қызметінен босату; көпшілік даусымен ҚР Президентіне ҚР
• ҚР Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Премьер-Министрін тағайындауға келісім
Төрағасын, Бас прокурорын және Ұлттық беру;
қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына
келісім беру; • ҚР Президентінің кезекті сайлауын
• ҚР Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы хабарлау;
мен судьяларын оларға ешкімнің тиіспеуі • Конституциямен Парламент Мәжілісіне
жөніндегі құқығынан айыру; жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге
• Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын асыру.
тоқтатылуына байланысты, ол уақытша болмаған • Мәжіліс депутаттарының жалпы санының
кезеңде ҚР Парламентінің конституциялық заңдар
мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын
көпшілік даусымен, Мәжіліс
орындау; депутаттарының жалпы санының кемінде
• Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген бестен бірінің бастамасы бойынша Мәжіліс
өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру. Үкіметке сенімсіздік білдіруге хақылы.

Ұқсас жұмыстар

Мемлекеттік билік органдарының жүйесі

Судьялардың мәртебесі және өкілеттілігі

Сот билігі

Қазақстан Республикасының құрылымы

БИЛІКТІҢ СУБЪЕКТІСІ БИЛІКТІҢ ОБЪЕКТІСІ

Қазақстан Республикасының президенті

АМЕРИКА ҚҰРАМА ШТАТТАРЫ

Биліктің қайнар

АМЕРИКА ҚҰРАМА

Мемлекет және құқық

Пәндер