Эпителий ұлпасы

Сабақ тақырыбы:

Адамның негізгі ұлпалары:

эпителий, дәнекер, бұлшық ет,

жүйке

Оқушылардың ұлпалар туралы

білімдерін кеңейту. Тақырыпты

тереңдей ашып, шапшаң ойлануға,

ұтымды жауап беруге баулу, сыни

тұрғыда ойлау қабілеттерін ұштау.

Сабақтың мақсаты

ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ

Шаттық шеңбері

Үй тапсырмасын

тексеру

Нәруыз дегеніміз не?

Олардың жасушадағы рөлі қандай? Майлар дегеніміз не?

Олар жасушада қандай рөл атқарады? Жасушада су мен бейорганикалық қосылыстар қандай рөл атқарады? Көмірсулар дегеніміз не? Көмірсулардың жасушадағы рөлі қандай?

ЖАСУША ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

ЖАСУШАЛАР ТОБЫ ҚАЛАЙ АТАЛАДЫ?

ҰЛПА ДЕГЕНІМІЗ ҚАНДАЙ

ЖАСУШАЛАР ТОБЫ?

ӨСІМДІКТЕР МЕН ЖАНУАРЛАРДАҒЫ

ҰЛПА ТҮРЛЕРІН АТА?

жаңа сабақ тақырыбы:

АДАМНЫҢ НЕГІЗГІ

ҰЛПАЛАРЫ:

эпителий, дәнекер,

бұлшық ет, жүйке

қорғаныс

сіңіру

бөліп шығару

сыртқы және ішкі ортаны бөліп тұру

Эпителлий ұлпасы жабын ретінде ағзаның сыртқы жағын жауып, ішкі мүшелердің ішкі мүшелердің ішкі және сыртқы бетін қаптап жатады, көптеген бездерді түзеді.

Эпителлий ұлпасының қызметі:

ЭПИТЕЛИЙ ҰЛПАСЫНЫҢ

ТҮРЛЕРІ

бір қабатты

көп қабатты

ЖАЛПАҚ

ЭПИТЕЛИЙ

ЖАСУШАЛАР ПІШІНІНЕ ҚАРАЙ

6 ТОПҚА БӨЛІНЕДІ

ТЕКШЕЛІ

ЭПИТЕЛИЙ

КІРПІКШЕЛІ

ЭПИТЕЛИЙ

СЕЗГІШ

ЭПИТЕЛИЙ

БЕЗДІ

ЭПИТЕЛИЙ

жасушалары көп қырлы, терінің үстіңгі қабаты мен ауыз қуысы, өңештің ішкі жағын астарлайды.

бүйректің өзекшелерін іш жағынан астарлап тұрады

тыныс жолдарындағы кірпікшелі эпителийлер шаңтозаң бөлшектерін және т. б. бөгде заттарды ұстап қалады.

тітіркенуді қабылдайды, иіс сезу эпителийлері мұрын қуысында орналасқан.

жасушалары сүт, тер, жас, сілекей, құлық бөледі. Жасушаларының пішіндері бағана және төрт бұрышты

БАҒАНА ТӘРІЗДІ ЭПИТЕЛИЙ

жасушалары ұзынша, қарын мен

ішектердің ішкі қабатында орналасқан.

Жасушаларының пішіндері - жалпақ, төрт

бұрышты, цилиндр және т. б

Дәнекер ұлпасы басқа ұлпаларды дәнекерлеп тұрады. Дәнекер ұлпасы әр түрлі жасушалардан және олардың бөлетін жасуша аралық сұйықтықтан тұрады, әр түрлі қызмет атқарады.

тығыз талшықты

дәнекер ұлпасы

борпылдақ талшықты

сүйекті

шеміршекті

қан ұлпасы

а) ұлпаларға беріктік қасиет береді (тығыз талшықты ұлпа)

ә) сіңірлер мен терінің негізін түзеді (тығыз талшықты ұлпа) ;

б) тірек қызметін атқарады (шеміршекті және сүйекті ұлпа) ;

в) оттек, қоректік заттармен қамтамасыз етеді (қан ұлпасы) .

ТҮРЛЕРІ

Талшықтарында бір-бірімен қатарласа (параллель) орналасқан өте көп жиырылғыш жіңішке миофибриллалар (гр. «myos» - бұлшықет, лат. «fibrilla» - талшық, жіпше) болады. Бұлшықеттердің жиырылғыштық қасиеті осы миофибриллаларға байланысты.

денедегі бұлшықеттерді түзеді. Бұлшықет ұлпасына төн қасиет оның - жиырылғыштығы, жиырылуы арқылы ағза мен мүшелерді қозғалысқа келтіреді.

БҰЛШЫҚЕТ ЖАСУШАЛАРЫ

ұзын, жіңішке болғандықтан оларды талшықтар деп атайды.

АДАМ АҒЗАСЫНДА БҰЛШЫҚЕТ ҰЛПАСЫНЫҢ

2 ТОБЫ БОЛАДЫ.

көлденеңжолақты

бірыңғайсалалы

Жүйке жасушасын

нейрон дейді.

ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ жүйке жасушаларынан түзілген.

Жүйке жасушасының құрылысы: денеден (бір ядросы бар ортасындағы жуандау бөлігі)

қысқа өсінділер мен ұзын өсіндіден тұрады

дендриттер

аксон

ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚЫЗМЕТІ:

қозғыштығы және қозу өткізгіштігі. Сыртқы ортадағы түрлі тітіркендіргіштердің әсерінен пайда болатын қозу орталық жүйке жүйесіне беріледі.

Жабын ретінде ағзаның сыртқы жағын жауып, ішкі мүшелердің ішкі мүшелердің ішкі және сыртқы бетін қаптап жатады, көптеген бездерді түзеді.

ЭПИТЕЛИЙ ҰЛПАСЫ

Дәнекер ұлпасы

ОРТАҚ ҚАСИЕТІ

Басқа ұлпаларды дәнекерлеп тұрады, әр түрлі жасушалардан және олардың бөлетін жасуша аралық сұйықтықтан тұрады, әр түрлі қызмет атқарады.

Ұлпаның түрлері

ВЕНН ДИАГРАММАСЫН ТОЛТЫРУ

СЫЗЫҚТЫҚ ДИКТАНТ

(Иә- болса «+ » белгісін, жоқ болса «^» белгісін қою) 1. Эпителий ұлпалары терінің беткі қабатын және көптеген бездерді түзеді ма ? Иә. 2. Эпителий ұлпаларының негізгі қызметінің бірі зат алмасуды реттеуге қатысу ма? Иә 3. Дәнекер ұлпалары бір ғана қызмет атқарады ма? жоқ 4. Жасушааралық заттар қызметіне байланысты әртүрлі болуы мүмкін бе? ия 5. Сүйек және шеміршек ұлпалары тасымалдау және қорғаныш қызметін атқарады ма? жоқ 6. Безді эпителий жасушалары арнайы зат бөледі ма? иә 7. Атқаратын қызметтеріне бойынша ұқсас жасушаларды ұлпа дейміз ба? жоқ 8. Ішкі секреция бездерінің өзегі болады ма? жоқ 9. Тері астындағы май клетчаткасы қабаты ұлпадан тұрады ма? иә 10. Ішек эпителийі арқылы қоректік заттар қанға сіңіріледі ма? иә 11. Жасушааралық заттар қанда қатты, сүйекте жұмсақ, шеміршекте сұйық болады ма? жоқ

12. Борпылдақ талшықты дәнекер ұлпасы мүшелер аралығын толтырады ма? иә