Қостанай облысы

Қазақстандағы су қоймалары

Дайындаған: Альбекова А

Қабылдаған: а. ш. ғ. м, Буланбаева П

Су қоймасы- суды тоқтатуға, жинақтауға және сақтауға арналған, өзендер алаптарында түзілген, су тірегіш ғимараттармен бекемделген, едәуір сыйымдылықтағы жасанды су қоймалары.

Қазақстанның су қоймаларының тізімі

су қоймасы

орны

пайдалануға берілген жылы

ауданы км2

ұзындығы

ені

тереңдігі

Бұқтырма

Ертіс өзені ШҚО

1967

5500

600

Қапшағай

Іле өзені Алматы обл.

1970

1847

187

Шардара

Сырдария өзені ОҚО

1966

900

Көксарай

Сырдария өзені ОҚО

2011

460

Сергеев

Есіл өзені СҚО

1969

117

Қаратомар

Тобыл өзені Қостанай обл.

1965

Самарқан (Теміртау бөгені, Нұра бөгені)

Нұра өзені Қарағанды обл.

1941

Бөген

Бөген өзені ОҚО

1967

Астана (Вячеслав)

Есіл өзені Ақмола обл.

1969

Киров

Көшім өзені БҚО

1967

Топар (Шерубайнұра)

Нұра өзені Қарағанды обл.

1960

4, 2

Кеңгір

Кеңгір өзені Қарағанды обл.

1952

1, 6

Өскемен

Ертіс өзені ШҚО

1963

1, 2

Тасөткел

Шу өзені Жамбыл обл.

1974

8, 5

Бұқтырма бөгені (орыс. Бухтарминское водохранилище) - Ертіс өзенінде, Шығыс Қазақстан облысы аумағында, Қалба, Нарын, Күршім жоталары аралығында орналасқан Қазақстандағы ең ірі бөген.

Гидрологиясы

Су айдыны 5940 км2, ұзындығы 600 км, ені 40 км, ең терең жері 80 м. Суының көлемі 49, 6 км3. Бөгеннің құрамына Қара Ертіс өзенінің атырауы, Зайсан көлі, Ақ Ертіс өзенінің бір бөлігі (бастауынан Серебрянск қаласына дейін), Бұқтырма, Нарын өзендерінің төменгі ағысы кіреді. Су деңгейі мамыр айының бас кезінде көтеріле бастайды да, тамызда ең жоғарғы биіктігіне жетеді. Қыркүйек айынан сәуірге дейінгі мерзімде су деңгейінің көп жылдық ауытқуы 5, 0 м-ге жетсе, маусымдық тербелісі - 1, 3 - 3, 8 м аралығында болады. Суы тұщы. Минералдылығы 0, 05 - 0, 14 г/л, жұмсақ, химиялық құрамы - гидрокарбонатты кальцийлі.

Тарихы

Морфо-метриялық ерекше-ліктері

Шаруашы-

лықтағы

маңызы

Қапшағай бөгені, Іле бойында, Алматы облысы Қапшағай қалалық әкімдігі аумағы және Талғар, Еңбекшіқазақ аудандары жерін қамтиды. Қапшағай су электр станциясына байланысты салынған. Қапшағай бөгенінің суға толтырылуы 1970 ж. басталды. Ауданы 1847 км², ұзындығы 187 км, енді жері 23 км, орташа тереңдігі 15 м, ең терең жері 46 м. Шарасының жоспарлы сыйымдылығы 28 км3. Су жиналатын алабы 113 мың км², жағасының ұзындығы 430 км. Бөгеннің солтүстік жағасы құмды-малтатасты, едәуір бөлігі биік және тік жарлы, оңтүстік жағасы аласа, жайпақ, құмды, саздақты келеді. Бөгенде балықтың 26 түрі (ақмарқа, мөңке, тұқы, табан балық, т. б. ) кездеседі, олардың ішінде 16 түрінің кәсіптік маңызы бар. Жылына 2 мың тоннадай балық ауланады. Бөген суымен 450 мың га-дан астам жер суғарылады. Онда күріш, бақша дақылдары егіледі. Сонымен бірге шабындық және жайылым суландырылады, Қапшағай қаласының кәсіпорындары пайдаланады.

Шардара бөгені - Шардара, Мақтаарал, Сарыағаш аудандары жеріндегі ірі жасанды су айдыны. Сырдария өзеннің арнасына салынған. 1968 ж. бөген шарасы суға толтырылды. Бөгетінің биіктігі 24 м, ұзын 5, 8 км. Бөгеннің ауданы 900 км2, ұзын 80 - 100 км, ені 20 - 25 км, ең терең жері 25 - 26 м, орташа тереңдегі 6, 3 м. Суының мөлшелері 5200 млн. м3, су жиналатын алабы 174 мың км2. Бөген Сырдария өзеннің ағынымен және қар, жауын-шашын суымен толығады. Шардара бөгені арқылы жалпы 394, 0 мың га жер суарылады (оның ішінде 105 мың га күріш егістігі) .

Көксарай су қоймасы - Оңтүстік Қазақстан облысында Сырдария өзенінің оң жақ жағалауында, Шардара су қоймасынан 160 километр төмен, Көксарай ауылының оңтүстігінде орналасқан су қоймасы. 2008-2011 жылдары салынған. Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы елді мекендерді су алу қауіпінен қорғауға және қыс айларында Шардара СЭС да өндірілетін электр энергиясы қуатын 20-25 %-ға арттыруға ықпал ететін нысан.

Сипаттамалары

Су қоймасының алаңы: 460 км²

көлемі: 3 км³-ге дейін

алғашқы толтыру жылы: 2010ж

деңгейі (норма) : 7, 7 м

Сергеев бөгені- Солтүстік Қазақстан облысындағы бөген. Есілдің абсолюттік биіктігі 125-150 м-лік жазық өңірден өтетін орта бөлігіндегі аңғарында, 1969 жылы іске қосылған. Сергеевка қаласынан бастап, оңтүстікке қарай 75 км-ге созылған. Шарасының ауданы - 117 км2, сыйымдылығы - 695 млн. м3 (1982 жылы 680, 1983 жылы 693 млн. м3 болды) . Ені - 7-8 км, орташа тереңдігі - 5, 9 м. Жағасының ұзындығы 264 км. Бөгенге Иманбұрлық өзені құяды. Есіл суын тиімді пайдалану мақсатымен салынған. Облыстағы негізгі астықты өңірлердің экономикасында бөгеннің маңызы зор.

Самарқан бөгені (Теміртау бөгені, Нұра бөгені) - Нұра өзен аңғарында, Қарағанды облысы Осакаров аудан жерінде. 1941 ж. іске қосылған. Шарасының ауданы 84 км2, ұзындығы 20 км, ені 7 км, орташа тереңд. 3, 25 м (ең терең жері 17 м), суының мөлш. 260 млн. м3. Бөгеннің су жинайтын алабы 11500 км2. Шарасы қалың құмды-малтатасты шөгінділерден, саз және саздақтан түзілген. Түбі тегіс, батыс жағына қарай еңкіштеу келеді. Солт-нің көк желекті жағасы (ені 200 - 300 м) демалыс орнына айналдырылған. Батыс жағалауы Теміртау қаласының шетіне тиіп жатыр. Солт. жағалауында Сарымсақ, Қарабұйрат қоныстары жайласқан. Бөгенге Ертіс - Қарағанды каналының суы Нұра өз. арқылы ауық-ауық қосылып отырады. Бөген деңгейінің жылдық өзгерісі 2 м шамасында. Суы мөлдір, минералдылығы 0, 7 - 1 г/л. Бөген суын Қарағанды, Теміртау қалаларының өндірістік кәсіпорындары пайдаланады.

Бөген бөгені, Оңтүстік Қазақстан облысында, Бөген өзенінің төменгі ағысында орналасқан. 1967 жылы пайдалануға берілген. Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан, Ордабасы ауданы, Отырар ауданы аудандарының егістігін сумен қамтамасыз ету мақсатында салынған. Аумағы 65 км2, ұзындығы 13 км, ені 6 км, орташа тереңдігі 6 м, ең терең жері 15 м. Жиналатын су көлемі 377 млн м3. Арыс, Бөген өзендерінің суымен толығады. Суы тұщы. Бөген бөгенінде шармай, Түркістан шабағы, торта, табан, сазан, жайын, көксерке, дөңмаңдай, ақ амур, т. б. балықтар өсіріледі. Жылына шамамен 300 т балық ауланады.

Астана бөгені (Вячеслав бөгені), Есіл өзенің жоғарғы ағысында. Ақмола облысы Аршалы ауданында 1968 ж. салынған. Аумағы 61 км², ұзындығы 11 км, ені 5, 4 км, орташа тереңдігі 6, 8 м (ең терең жері 25 м), суының мөлшері 419 млн. м3. Солтүстік жағасы тік жарлы, су кемері түпкі жыныстарға тіреледі, оңт. жағасы жазық, саз балшықты. Қарашада қатып, сәуірдің ортасында мұзы ериді. Бөген Есіл, Мойылды өзендері суымен, қар және жауын-шашын суымен толығады. Деңгейінің жылдық ауытқуы 4 м. Суы тұщы, минералдылығы 0, 22 - 1, 02 г/л аралығында өзгереді. Астана бөгенінде Сібір тортасы, тарақ балық, шортан, алабұға, табан балық, сазан, т. б. түрлері бар. Бөген суы Ақмола облысының өндіріс орындары мен шаруашылықтарын сумен қамтамасыз етеді.

Киров бөгені, Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Зеленов ауданыдары жерінде, Көшім өзені бойында орналасқан. 1967 жылы шабындық және мал жайылымын суландыру мақсатында іске қосылған. Ауданы 39, 1 км², ұзындығы 21, 6 км, ені 4 км, орташа тереңдігі 1, 6 м, көл. 62, 9 млн. м3. Су жиналатын алабы 190 мың км². Киров бөгені суымен 36, 4 мың га шабындық көлдетіліп, 6, 4 мың га жер тұрақты суғарылады және 260, 0 мың га жайылым суландырылады.

Өскемен бөгені, Ертіс өзенінің Абылайкит қырқасынан өтетін тұсында, Өскемен қаласының оңтүстік-шығыс жағында орналасқан. Өскемен су электр стансасы құрамында 1952 жылы іске қосылған. Бөгеті шлюзбен жабдықталған. Өскемен қаласының оңтүстік-шығысынан Серебрянск қаласына дейін созылады. Қазан - сәуір айларында қатып жатады, жазда суы өте салқын. Түбіндегі шөгінді балшығының қалыңдығы 0, 2 - 0, 8 м. Бөгенде балықтың 22 түрі (таутан балық, мөңке, табан балық, нәлім, алабұға, сазан, шортан, аққайран, т. б. ) кездеседі. Бұлардың көбінің кәсіптік мәні бар. Кеме жүзеді. Жағалауы орман. Өскемен және Серебрянск қалалары халқының демалыс-сауықтыру аймағы.