Қостанай облысы

Қазақстанда
ғы су
қоймалары

Дайындаған: Альбекова
А
Қабылдаған: а.ш.ғ.м,
Буланбаева П
Су қоймасы- суды тоқтатуға, жинақтауға және сақтауға
арналған, өзендер алаптарында түзілген, су тірегіш
ғимараттармен бекемделген, едәуір сыйымдылықтағы
жасанды су қоймалары.
Қазақстанның су қоймаларының тізімі
пайдалануға
су қоймасы орны ауданы км2 ұзындығы ені тереңдігі
берілген жылы
Бұқтырма Ертіс өзені ШҚО 1967 5500 600 40 80

Қапшағай Іле өзені Алматы обл. 1970 1847 187 23 43

Шардара Сырдария өзені ОҚО 1966 900 48 20 26

Көксарай Сырдария өзені ОҚО 2011 460 - - -
Сергеев Есіл өзені СҚО 1969 117 75 7 20
Қаратомар Тобыл өзені Қостанай обл. 1965 92 72 4 16

Самарқан (Теміртау Нұра өзені Қарағанды обл. 1941 82 25 7 12
бөгені, Нұра бөгені
)
Бөген Бөген өзені ОҚО 1967 65 13 6 15

Астана (Вячеслав) Есіл өзені Ақмола обл. 1969 61 11 10 25

Киров Көшім өзені БҚО 1967 39 22 4 7

Топар (Шерубайнұр Нұра өзені Қарағанды обл. 1960 39 13 4,2 24
а)
Кеңгір Кеңгір өзені Қарағанды обл. 1952 37 33 1,6 25

Өскемен Ертіс өзені ШҚО 1963 37 85 1,2 45

Тасөткел Шу өзені Жамбыл обл. 1974 77 18 8,5 23
Бұқтырма бөгені (орыс. Бухтарминское
водохранилище) - Ертіс өзенінде, Шығыс
Қазақстан облысы аумағында, Қалба,
Нарын, Күршім жоталары аралығында
орналасқан Қазақстандағы ең ірі бөген.
Гидрологиясы
Су айдыны 5940 км2, ұзындығы 600 км, ені
40 км, ең терең жері 80 м. Суының көлемі
49,6 км3. Бөгеннің құрамына Қара Ертіс
өзенінің атырауы, Зайсан көлі, Ақ Ертіс
өзенінің бір бөлігі (бастауынан Серебрянск
қаласына дейін), Бұқтырма, Нарын
өзендерінің төменгі ағысы кіреді. Су
деңгейі мамыр айының бас кезінде
көтеріле бастайды да, тамызда ең жоғарғы
биіктігіне жетеді. Қыркүйек айынан
сәуірге дейінгі мерзімде су деңгейінің көп
жылдық ауытқуы 5,0 м-ге жетсе,
маусымдық тербелісі – 1,3 – 3,8 м
аралығында болады. Суы тұщы.
Минералдылығы 0,05 – 0,14 г/л, жұмсақ,
химиялық құрамы – гидрокарбонатты
кальцийлі.
Бұқтырма бөгенін толтыру 1960 жылдың
сәуір айында басталып, 1962 жылы Ертіс
Тарих өзенінің суы Зайсан көлімен қосылған соң
ы біртұтас су айдынына айналды.

Морфо- Бұқтырма бөгенін су түбінің морфометриялық
метриялық ерекшеліктеріне байланысты шартты түрде үшке
ерекше- бөлінеді: жоғарғы (көлдік), орта (таулы-аңғарлық) және
ліктері төменгі (таулық) бөліктер

Бөгенде фитопланктонның 280, зоопланктонның 260 түрі
кездеседі. Сазан, Табан балық, көксерке, түрке балық (омуль),
шармай, ақ амур, бақтақ, т.б. балықтар өседі. Жылына орта
Шаруашы есеппен 8 – 9 мың т балық ауланады. Бұқтырма бөгеніндегі
- Өскемен, Бұқтырма су электр станциялары Шығыс Қазақстан
лықтағы облысының аудандарын электр энергиясымен қамтамасыз
етеді. Көктемде бөгеннен жіберілген су Павлодар, Шығыс
маңызы Қазақстан облыстарының жүздеген мың га егісі мен
шабындықтарын суландырады
Қапшағай бөгені, Іле бойында, Алматы облысы Қапшағай
қалалық әкімдігі аумағы және Талғар, Еңбекшіқазақ аудандары
жерін қамтиды. Қапшағай су электр станциясына байланысты
салынған. Қапшағай бөгенінің суға толтырылуы 1970 ж. басталды.
Ауданы 1847 км², ұзындығы 187 км, енді жері 23 км, орташа
тереңдігі 15 м, ең терең жері 46 м. Шарасының жоспарлы
сыйымдылығы 28 км3. Су жиналатын алабы 113 мың км²,
жағасының ұзындығы 430 км. Бөгеннің солтүстік жағасы құмды-
малтатасты, едәуір бөлігі биік және тік жарлы, оңтүстік жағасы
аласа, жайпақ, құмды, саздақты келеді. Бөгенде балықтың 26 түрі (
ақмарқа, мөңке, тұқы, табан балық, т.б.) кездеседі, олардың ішінде
16 түрінің кәсіптік маңызы бар. Жылына 2 мың тоннадай балық
ауланады. Бөген суымен 450 мың га-дан астам жер суғарылады.
Онда күріш, бақша дақылдары егіледі. Сонымен бірге шабындық
және жайылым суландырылады, Қапшағай қаласының
кәсіпорындары пайдаланады.
Шардара бөгені — Шардара, Мақтаарал, Сарыағаш аудандары
жеріндегі ірі жасанды су айдыны. Сырдария өзеннің арнасына
салынған. 1968 ж. бөген шарасы суға толтырылды. Бөгетінің биіктігі
24 м, ұзын 5,8 км. Бөгеннің ауданы 900 км2, ұзын 80 – 100 км, ені 20 –
25 км, ең терең жері 25 – 26 м, орташа тереңдегі 6,3 м. Суының
мөлшелері 5200 млн. м3, су жиналатын алабы 174 мың км2. Бөген
Сырдария өзеннің ағынымен және қар, жауын-шашын суымен
толығады. Шардара бөгені арқылы жалпы 394,0 мың га жер
суарылады (оның ішінде 105 мың га күріш егістігі).
Көксарай су қоймасы — Оңтүстік Қазақстан облысында
Сырдария өзенінің оң жақ жағалауында, Шардара су қоймасынан
160 километр төмен, Көксарай ауылының оңтүстігінде орналасқан
су қоймасы. 2008—2011 жылдары салынған. Сырдария өзенінің
төменгі ағысындағы елді мекендерді су алу қауіпінен қорғауға және
қыс айларында Шардара СЭС да өндірілетін электр энергиясы
қуатын 20-25 %-ға арттыруға ықпал ететін нысан.

Сипаттамалары
Су қоймасының алаңы: 460 км²
көлемі: 3 км³-ге дейін
алғашқы толтыру жылы: 2010ж
деңгейі (норма): 7,7 м
Сергеев бөгені— Солтүстік Қазақстан облысындағы
бөген. Есілдің абсолюттік биіктігі 125—150 м-лік
жазық өңірден өтетін орта бөлігіндегі аңғарында,
1969 жылы іске қосылған. Сергеевка қаласынан
бастап, оңтүстікке қарай 75 км-ге созылған.
Шарасының ауданы — 117 км2, сыйымдылығы - 695
млн. м3 (1982 жылы 680, 1983 жылы 693
млн.м3 болды). Ені — 7—8 км, орташа тереңдігі — 5,9
м. Жағасының ұзындығы 264 км. Бөгенге
Иманбұрлық өзені құяды. Есіл суын тиімді пайдалану
мақсатымен салынған. Облыстағы негізгі астықты
өңірлердің экономикасында бөгеннің маңызы зор.
Самарқан бөгені (Теміртау бөгені, Нұра бөгені) — Нұра
өзен аңғарында, Қарағанды облысы Осакаров аудан
жерінде. 1941 ж. іске қосылған. Шарасының ауданы 84
км2, ұзындығы 20 км, ені 7 км, орташа тереңд. 3,25 м (ең
терең жері 17 м), суының мөлш. 260 млн. м 3. Бөгеннің су
жинайтын алабы 11500 км2. Шарасы қалың құмды-
малтатасты шөгінділерден, саз және саздақтан түзілген.
Түбі тегіс, батыс жағына қарай еңкіштеу келеді. Солт-нің
көк желекті жағасы (ені 200 — 300 м) демалыс орнына
айналдырылған. Батыс жағалауы Теміртау қаласының
шетіне тиіп жатыр. Солт. жағалауында Сарымсақ,
Қарабұйрат қоныстары жайласқан. Бөгенге Ертіс —
Қарағанды каналының суы Нұра өз. арқылы ауық-ауық
қосылып отырады. Бөген деңгейінің жылдық өзгерісі 2 м
шамасында. Суы мөлдір, минералдылығы 0,7 — 1 г/л.
Бөген суын Қарағанды, Теміртау қалаларының өндірістік
кәсіпорындары пайдаланады.
Бөген бөгені , Оңтүстік Қазақстан облысында, Бөген өзенінің төменгі
ағысында орналасқан. 1967 жылы пайдалануға берілген. Оңтүстік Қазақстан
облысы Түркістан, Ордабасы ауданы, Отырар ауданы аудандарының егістігін
сумен қамтамасыз ету мақсатында салынған. Аумағы 65 км2, ұзындығы 13
км, ені 6 км, орташа тереңдігі 6 м, ең терең жері 15 м. Жиналатын су
көлемі 377 млн м3. Арыс, Бөген өзендерінің суымен толығады. Суы тұщы.
Бөген бөгенінде шармай, Түркістан шабағы, торта, табан, сазан, жайын,
көксерке, дөңмаңдай, ақ амур, т.б. балықтар өсіріледі. Жылына шамамен 300
т балық ауланады.
Астана бөгені (Вячеслав бөгені), Есіл өзенің жоғарғы ағысында. Ақмола
облысы Аршалы ауданында 1968 ж. салынған. Аумағы 61 км², ұзындығы 11
км, ені 5,4 км, орташа тереңдігі 6,8 м (ең терең жері 25 м), суының мөлшері
419 млн. м3. Солтүстік жағасы тік жарлы, су кемері түпкі жыныстарға
тіреледі, оңт. жағасы жазық, саз балшықты. Қарашада қатып, сәуірдің
ортасында мұзы ериді. Бөген Есіл, Мойылды өзендері суымен, қар және
жауын-шашын суымен толығады. Деңгейінің жылдық ауытқуы 4 м. Суы
тұщы, минералдылығы 0,22 – 1,02 г/л аралығында өзгереді. Астана бөгенінде
Сібір тортасы, тарақ балық, шортан, алабұға, табан балық, сазан, т.б. түрлері
бар. Бөген суы Ақмола облысының өндіріс орындары мен шаруашылықтарын
сумен қамтамасыз етеді.
Киров бөгені, Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Зеленов
ауданыдары жерінде, Көшім өзені бойында орналасқан. 1967 жылы
шабындық және мал жайылымын суландыру мақсатында іске
қосылған. Ауданы 39,1 км², ұзындығы 21,6 км, ені 4 км, орташа
тереңдігі 1,6 м, көл. 62,9 млн. м3. Су жиналатын алабы 190 мың км².
Киров бөгені суымен 36,4 мың га шабындық көлдетіліп, 6,4 мың га
жер тұрақты суғарылады және 260,0 мың га жайылым
суландырылады.
Өскемен бөгені , Ертіс өзенінің Абылайкит қырқасынан өтетін тұсында,
Өскемен қаласының оңтүстік-шығыс жағында орналасқан. Өскемен су электр
стансасы құрамында 1952 жылы іске қосылған. Бөгеті шлюзбен
жабдықталған. Өскемен қаласының оңтүстік-шығысынан Серебрянск
қаласына дейін созылады. Қазан – сәуір айларында қатып жатады, жазда суы
өте салқын. Түбіндегі шөгінді балшығының қалыңдығы 0,2 – 0,8 м. Бөгенде
балықтың 22 түрі (таутан балық, мөңке, табан балық, нәлім, алабұға, сазан,
шортан, аққайран, т.б.) кездеседі. Бұлардың көбінің кәсіптік мәні бар. Кеме
жүзеді. Жағалауы орман. Өскемен және Серебрянск қалалары халқының
демалыс-сауықтыру аймағы.
Қаратомар бөгені, Қостанай облысы
Қашар ауданында орналасқан. Бөген
Соколов, Сарыбай, Қашар, т.б. темір кентас
Тасөткел бөгені - орындарын игеру кезінде іргесі қаланған.
Жамбыл облысы Шу Рудный қаласын сумен қамтамасыз ету
ауданы жерінде, Ақсу мақсатында 1966 ж. салынған. Көл. 791
өзенінің Шуға млн. м3, пайдалы көл. 562 млн. м3, ауданы
93,7 км², терҚаратомар бөгені, Қостанай
құйылатын тұсында облысы Қашар ауданында орналасқан.
орналасқан. Бөген Соколов, Сарыбай, Қашар, т.б. темір
кентас орындарын игеру кезінде іргесі
қаланған. Рудный қаласын сумен
қамтамасыз ету мақсатында 1966 ж.
салынған. Көл. 791 млн. м3, пайдалы көл.
562 млн. м3, ауданы 93,7 км²,
терҚаратомар бөгені, Қостанай облысы
Қашар ауданында орналасқан. Бөген
Соколов, Сарыбай, Қашар, т.б. темір кентас
орындарын игеру кезінде іргесі қаланған.
Рудный қаласын сумен қамтамасыз ету
мақсатында 1966 ж. салынған. Көл. 791
млн. м3, пайдалы көл. 562 млн. м3, ауданы
93,7 км², тер
Кеңгір бөгеті - Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Кеңгір өзені бойында, Жезқазған
қаласының солтүстік жағына орналасқан тоспа. Қаныш Сәтбаев «Жезқазған»
мақаласында Жезқазған құрылысына кірісер кездегі аса маңызды жұмыстардың
қатарында «өндіріске керек су және ауыз су жетістіру» («Социалды Қазақстан», 1935, 4-
қазан) мәселесін алға тартса, «Үлкен Жезқазған комбинаты» мақаласында
(«Социалистік Қазақстан», 1938, 9-каңтар) комбинат суды Қаракеңгір (Кеңгір) өзенінен
алатынын, ол үшін «Кеңгір өзенінен ұзындығы 750 метр, биіктігі 30 метр плотина»,
яғни бөгет салынуы керектігін, мұның өзі комбинаттың өндірістік жұмысына
керекті сумен де, ішуге қажетті сумен де қамтамасыз етеді» - деп жазғанды.
Кеңгір бөгетінің құрылысы 1940 жылы қаңтар айында басталғанымен, 2-дүниежүзілік
соғыс жылдары тоқтап қалған. Бөгет салудың құрылыс жұмыстары 1946 жылы қайта
басталып, ол 1952 жылы аяқталды. 1954 жылы көктемде оның деңгейі жобаланған
мөлшерге (373 м) жетті. Ауданы 37,3 км², ұзындығы 37,0 км, ені 1,6 км, орташа
тереңдігі 8,5 м (ең терең жері 21 м), жағасының ұзындығы 76,0 км. Су жиналуының
алқабы 12500 км². 1961-65 жылы бөгет жүйесі кеңейтіліп, су көлемі 319 млн3-ке
жеткізілді. Жер бөгетінің ұзындығы 600 м жоғары, биіктігі 25 м шамасында. Жағасы
ұзынша, кей жері тар табиғи каньон сияқты келеді. Кеңгір бөгеті Кеңгір өзені суының
атмосфералық жауын-шашынымен қоректенеді. Кеңгір бөгетінің гидрохимиялық
өзгешелігі үлкен минералдылығымен ерекшеленеді. Бөгеттің суы тұщы. Оның суының
құрамы натрий тобында, сульфат класына жатады. Судың жоғарғы жағында бұталар
өседі. Қазақстан Ғылым Академиясының Зоология институты ғалымдарының
бақылауымен бөгетте балық өсірілді. Кеңгір бөгетінде балықтың 15-тен астам түрі бар.
Бөген суы негізінен Жезқазған қаласын ауыз сумен және осындағы Жезқазған кен-
металлургия комбинаты сияқты кәсіпорындарды техникалық сумен қамтамасыз етеді.
НАЗАР
АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қостанай қаласының климатологиясы

Жай бөлшектерге амалдар қолдану

Қазақстан Республикасының пайдалы қазбалары

1921 жылы маусымда Орал губерниялық партия комитеті

Қостанай облысының энциклопедиясы

Базалық станция Базалық станция

Қостанай қаласы

Қазақстанның жалпы көмір қоры

Қостанайдағы орыс - татар мектебі

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша 2018 жылдың басында Қазақстан халқының саны

Пәндер