Жас ерекшелік дамуының кезеңдері мен күйзелістері

Презентация қосу

Қарағанды мемлекеттік медицина университеті
Медициналық психология негіздері және коммуникативтік дағдылар кафедрасы

СӨЖ №1: Жас ерекшелік дамуының кезеңдері
мен күйзелістері

Дайындаған:
Тексерген: Мусабекова А.С.

Қарағанды
Жоспар:
І. Кіріспе.
Жас ерекшеліктер психологиясы.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Жас ерекшелік кезеңдері.
ә) Жас ерекшелік күйзелістері.
ІІІ. Қорытынды.
ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕР ПСИХОЛОГИЯСЫ

Жас ерекшеліктер психологиясы – психология ғылымының құрамдас бөлігі,
ол жалпы психологияның негізгі категориялары мен қағидаларына сүйенеді.
Жалпы психологияның базалық категориялары: психикалық үрдістер (зейін, ес,
түйсік, қабылдау, ойлау, сөйлеу, қиял), психикалық қасиеттер (қабілет, мінез,
темперамент), психикалық күйлер (эмоция, сезім, ерік және т.б.).
ДАМУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ

Жас ерекшелігі психологиясының өмірге келуі ХІХ ғасырдың екінші
жартысына жатадыжәне психология ғылымына генетикалық идеяның
енуімен байланысты. Даму процесіне көрнекті орыс педагогы
К.Д.Ушинскийдің еңбектері, алдымен оның «Адам – тәрбие тақырыбы»
деген жұмысы едәуір үлес қосты. Ол мұғалімдер мен тәрбиешілерге арнап:
«...өздеріңіз басқарғыларыңыз келетін психикалық құбылыстардың
заңдарын зерттеңіздер, осы заңдарға және оларды қолданғыңыз келетін
жағдайларға сәйкес іс-әрекет жасаңыздар» - деп жазды. Жас ерекшелігі
психологиясының дамуына Ч.Дарвиннің эволюциялық идеяларының
айтарлықтай ықпалы тиді. Олар психикалық дамудың қайнар көздері
проблемасына аса зор зейін аудартты.
ЖАС ЕРЕКШЕЛІК КЕЗЕҢДЕРІ

Жас ерекшелігі психологиясының құрылымы:

1. Нәрестелік кезең (1 жасқа дейін);
2. Бөбек кезең (1 - 3 жас);
3. Мектепке дейінгі кезең (3 - 7 жас);
4. Бастауыш мектеп кезеңі (7 - 12 жас);
5. Жасөспірімдік кезең (13 - 17 жас);
6. Балғын жастық кезең (18 - 25-30 жас);
7. Кемелдік кезең (30 - 55-60 жас);
8. Қартаю кезеңі (60 - 70 жас);
9. Кәрілік кезең (70 - тен жоғары).
1. НӘРЕСТЕЛІК КЕЗЕҢ.
Нәрестенің дүниеге келген күнінен
бастап, 28-күнге дейінгі уақыт
аралығы осылай аталады. Бұл кезде
жаңа туған нәрестенің барлық
мүшелері және мүшелер жүйесі өз
алдына қызмет атқарып, өзара іс-
әрекет жасайды. Тынысалу, ему, көзін
жыпылықтату және басқа
рефлекстерді өздігінен «іске қосады».
Сондықтан бұл уақыт аралығы
нәрестелік кезең деп жеке
карастырылады.
2. БӨБЕК КЕЗЕҢ.
Мұнда нәресте анасынан нәрлі уыз сүтін емеді. Бұл кезеңде сәбидің көп
уакыты ұйқымен өтеді. Сондықтан да, осы кезеңде нәресте қарқынды өседі.
Қозғалыс әрекеттері дамиды: мойыны бекиді, отырады, еңбектейді,
жүруге талпынады. Бұл кезеңде сүт тістері шыға бастайды, жеке
сөздерге тілі келеді. Омыртқа бағанында иілімдер пайда болады. Қол-аяқ
бұлшыкеттері де дами бастайды.
3. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ КЕЗЕҢ.
Бұл кезеңде баланың
айналасындағы болып жатқан
жағдайларға кызығушылығы артады.
Бұл не? деген сұрактарға жауап
іздейді. Ми көлемі артып, дами түседі.
Анық сөйлейді. Бұл кезеңде бала үшін
әр түрлі ойынның маңызы зор. Ойын
арқылы денесі өседі, көңіл күйі
қалыптасады. Әсіресе, кимыл-өрекеті
қажет ететін ойындар арқылы каңқасы
мен бұлшыкеттері дұрыс жетіле
түседі.
4. БАСТАУЫШ МЕКТЕП КЕЗЕҢІ.
Баланың іс-әрекетінде сапалық
өзгерістер байқалады. Бұл негізінен
баланың мектепке баруымен тікелей
байланысты. Енді бала мектеп
тәртібіне бағынуға байланысты іс-
әрекеттерге талпынады. Жаңа
дағдылар қалыптасады,
жауапкершілікті, тәртіпті сезінеді.
Ойлау қабілеті дами бастайды.
Бойларының ұзындығы шамамен -
140-150 см, салмағы 30 кг - нан
артады.
5. ЖАСӨСПІРІМДІК КЕЗЕҢ.
Баланың өсуі мен дамуында жаңа өзгерістер пайда болады. Ұлдар мен
қыздардың дене бітімінде бірінен-бірінің айырмашылықтары айқын байкалады.
Мұның бәрі де жыныстық жетілуімен тікелей байланысты. Қыздарда алғашқы
етеккір 12-13 жаста басталады. Денесі өседі, бұлшықеттері дамиды, тері астындағы
май қабаты қалыңдай түседі. Кеудемен тынысалу түрі айқын білінеді және т. б.
Ұлдардың дауысы жуандайды, көмекейі айқын байкалады. Жыныс мүшелері өседі,
сақал-мұрт шыға бастайды және т. б. Барлық физиологиялық үдерістер жедел
жүреді.
6. БАЛҒЫН ЖАСТЫҚ КЕЗЕҢ.
Барлық мүшелері мен мүшелер
жүйесінің калыптасуы толығымен
жетіледі. Жүйке жүйесі мен ішкі секреция
бездерінің қызметі бірімен-бірі үйлесімді
жүреді. Ағзадағы барлық физиологиялық
үдерістердің жүруінде, міңез-құлық
әрекеттерін басқаруда ми кыртысының
реттеу қызметі артады. Эстетикалық
көңіл күйі, акыл-ой, жауапкершілігі және т.
б. қасиеттер толық калыптасады. Адамның
дене еңбегі мен ой еңбегінің жұмыс істеу
кабілеті де арта түседі. Жеке мүшелерінің
өсуі тоқтайды. Жыныстық тұрғыдан да
толық жетіледі.
7. КЕМЕЛДІК КЕЗЕҢ.
Акыл-ой, санасы, ойлау кабілеті жетіліп, шығармашылық іс-әрекеттері
табыстарға жетелейді. Қоғам алдындағы жауапкершілігін толық
сезінеді. Барлық іс-әрекеттерін алдын ала жоспарлап, белгілі бір мақсатқа
жетуге талпынады. Бұл кезеңнің соңында жыныстық бездер қызметі
әрекетіне байланысты соңғы рет гормондық қайта құрылу басталады.
Жүрек-қантамырлар ауруларының қауіптілігі арта түседі.
8. ҚАРТАЮ КЕЗЕҢІ.
Бұл кезеңде адамның қимыл-әрекеті
баяулайды. Зат алмасу қарқыны
бәсеңдейді. Жүйке жүйесінде тежелу
айқын басымдылық көрсетеді. Кейбір
ішкі секреция бездерінің гормон бөлуі
азаяды. Сүйектің құрамында бейағзалық
заттардың мөлшері арта бастайды. Жүйке
жүйесінің реттеу қызметі де баяулайды.
9. КӘРІЛІК КЕЗЕҢ.
Барлық мүшелер жүйесінің қызметі,
жалпы зат алмасу қарқыны баяулайды.
Адамның есте сақтау кабілеті төмендейді.
ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ КҮЙЗЕЛІСТЕРІ.
Күйзеліс - бұл бір жастан екінші жас кезеңіне өту кезінде
психикада өзгеріс болып, даму секірмелі сипатта болатын өтпелі
кезең. Дамудың жас күйзелістері кейбір жалпы ерекшеліктермен
сипатталады. Бұл кезеңде бала өзін қоршаған адамдармен жиі
кофликтіге түседі, ашуланшақ, қырсық болып келеді.
Күйзеліс кезеңдері - балалық шақтың аяқталуы, ересек жасқа жол
ашылу кезеңі болып табылады. Күйзеліс уақытын «өтпелі», «қиын»,
«сыни» кезең деп те атайды. Әрбір дамып келе жатқан адам ағзасын
жақсы түсіну үшін, психологиялық себептер мен күйзелістің шығуын
білу керек.
Дағдарыс - тепе- теңдіктің бұзылысын, жаңа
қажеттіліктердің пайда болуын, жеке тұлғадағы
мотивациялық сферасының құрылуымен түсіндіріледі.
Дағдарыс екі жас кезеңінің қосылуы деп те
қарастырылады, оның сипаты біріншіден даму кезеңі
бойынша анықтау процесі болса, екінші кезеңінің басталу
белгісі болып табылады. Жас ерекшелік дағдарыс кезеңінің
айырмашылығы: адамды темпераментіне қатысты, мінез-
құлқына, биологиялық жолмен әлеуметтік қатынасына
байланысты өзгерістердің көрінуі.
Жалпы көп ғалымдар осы дағдарысты зеттеп, қарастырған
болатын. Мысалы: Л.С. Выготский белгілі бір дәуірлерді,
сатыларды, фазаларды даму өзгерістері немесе
дағдарыстарының жалпы схемасында қарастырады.
Бұл жерде оларды шектеу өлшемдері ретінде, біріншіден,
әр жастың мәнін сипаттайтын жаңа құрылымдар болады.
«Жас ерекшелік жаңақ ұрылымдар» - деп берілген жас
сатысында алғаш рет пайда болатын және негізінен баланы
санасын, оны ортаға деген қатынасын, оны ішкі және сыртқы
өмірін, берілген кезеңдегі оның бүкіл даму барысын
анықтайтын, тұлға құрылуын және оның іс-әрекетінің жаңа
типі, психикалық және әлеуметтік өзгерістерді түсінген жөн.
Нәрестелік дағдарыс;
1 жас дағдарысы;
3 жас дағдарысы;
7 жас дағдарысы;
Пубертатты дағдарыс;
Кемелдік дағдарыс;
Қартайған кезеңдегі дағдарыс.
НӘРЕСТЕЛІК ДАҒДАРЫС;

Бала өмірге келгендігін өзінің алғашқы жылауымен білдіреді. Бала туылған
кезде физикалық тұрғыдан анасынан бөлінеді. Ол мүлдем басқа жағдайға тап
болады: температура, жарық, кеңістік, тамақтану жолы, дем алудың басқа
жолын талап ететін орта. Жаңа ортаға бейімделуі барысында бала дағдарысқа
ұшырайды.
1) ағзаның ішкі ортасын реттеуші (демалу, қанайналым);
2) тамақтану (сору, жұту);
3) қорғаныс рефлекстері (көзді жыпылықтату, түшкіру, жөтелу);
4) бағдарланушы (басын күшті тітіркендіргішке бұру);
5) қозғалыстық (қамту, жүзу, адымдау, еңбектеу), т.б.
3 ЖАСТАҒЫ ДАҒДАРЫС
Бала психологиясында бұл кезеңде жаңа-құрылымдар мен саналы ерекшеліктер пайда
болады.
- нақты сөйлей бастайды;
- шағын орталық, бала бақшаларға барады (қарым-қатынастың жаңа түрі);
- белгілі бір себептермен қырсығушылық пайда болады (мысалы, тамақтың кейбір түрлерін
жеуден бас тартады; аулаға шығып ойнаса, үйге қайта кіргісі келемейді, т.б.);
- «Бәрі менікі!» деген ойдан кері қайту процесі жүре бастайды, т.б.

7 ЖАСТАҒЫ ДАҒДАРЫС
Мектеп жасындағы бала, барлық жас кезендері сияқты, психикалық дамуыңда дағдарысқа
немесе күрт өзгерістерге ұшырап отыратындығы ғылыми әдебиеттерде баяндаған.
- мектептегі оқу басталады (қарым-қатынас түрі өзгереді);
- ой еңбегінің күрделенуі (сынып, үй тапсырмаларын орындау);
- ғылымға, техникаға, ақпарат көздеріне құмарлық тың пайда болуы;
- мінездің өзгерісі (көп күледі, қалжыңдайды; жасанды әрекеттер жасауға қызығады, т.б.).
ЖАСӨСПІРІМДІК ДАҒДАРЫС
Аса күрделі күйзелістің түрі, басқаша «пубертаттық кезең».
Жасөспірімнің тәуелсіздікке, еркіндікке құштарлығы пайда болады. Оған
қоса:
- Эмоционалдық (сабырсыздану, күйгіштік, шыдамсыздық, кейде,
жалғыссыздану сезімі);
- Жаңа қарым - қатынастарға араласу, топтасу;
- Әлеуметтік – қоғамдық мәселелерден ақпарат болып, оларға араласу;
- Өзіндік ойлар мен талғамдардың қалыптаса бастауы;
- «Мен кіммін?» деген сұраққа жауап іздеуді бастау;
- Психологиялық өзгерістермен қоса, физиологиялық даму (жыныстық
жетілу, өз денесіне, бет әлпетіне, қарама – қарсы жыныс өкілдеріне
қызығушылық таныту, т.б.)
КЕМЕЛДІК ДАҒДАРЫС ҚАРТАЙҒАН КЕЗЕҢДЕГІ
ДАҒДАРЫС
Дамудың жоғарғы сатысына өтеді.
Психикалық, физиологиялық тұрғыдан толық Ақыл – ой, сана дамуының жоғарғы
қалыптасқан тұлғаға айналады. сатысы.
- ЖОО - нда оқиды немесе жұмыс істей - Даналық, танымдық ойлар пайда болады;
бастайды (өз қажеттіліктерін өзі - Сабырлылық, шыдамдылық, асығыстық
қанағаттандырады); танытпау сезімдері орнайды;
- Отбасы құруға, бала сүюге, тәрбиелеп, жаға - Уақыт, мүмкіншіліктің пайда болуынан
тұлғаны өсіруге дайын болады; өмірдің қызықты сәттерін еске алып,
- Айтылған салаларда өзіндік мәселелер оларды толықтыру;
туындайды, соларды шешуге үйренеді; - Жаңа қызығушылықтарды анықтап,
- Уақыт, мүмкіншілік болмаған жағдайда, олармен айналысу;
өзінің айналысқан қызығушылықтарын қояды; - Отбасымен көп уақыт өткізу (балалар,
- Жауапкершілігін жоғары деңгейге дейін немерелер, шөберелердің қызығын көру),
дамытады, т.б. т.б.
ҚОРЫТЫНДЫ

Сонымен, жас ерекшеліктері психологиясы – психологиялық білімнің
ерекше саласы. Әр жастың тек өзіне ғана тән әдемілігі, мәселелері, ой-сананың,
дене бітімінің, тұлғалық қасиеттердің даму дәрежелері бар. Осының бәрімен әр
кезең, әр уақыт ерекшеленеді. Олардың барлығының нормаға сай даму
маңыздылығы өте жоғары болып табылады. Себебі, бұл өзгерістердің
нәтижесінде адамның тұлғасы, өмірлік көзқарастары, барлық өмірі
қалыптасады.
Адамның психологиялың дамуында екі негізгі факторлардың ролі маңызды
орын алады.
Биологиялық фактор – табиғи тұқымқуалаушылық.
Әлеуметтік фактор - өмір шарты, орта. Осы факторларлардың өзара қарым
– қатынасы нәтижесінде тұлғалардың өзгерістерден өту барысында дағдарысқа
ұшырауы мүмкін. Бірақ осындай күйзелістер психологиялық патология емес, бұл
- әлеуметтік – қоғамдық даму процесінің маңызды, міндетті бөлігі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Намазбаева Ж.И. «Психология». Алматы, 2005.
2. Столяренко Д.Л. «Основы психологии». Ростов на Дону, 2002.
3. Панасюк А.Ю. «Система повышения квалификации и психологическая
перестройка: Методическое пособие». Москва, 1991.
4. http://www.uniface.kz/index.php?post=article§ion=1&id=553
5. http://
netref.ru/1-deris-tairibi-jas-erekshelik-psihologiyasini-zertteu-peni-me.html
6. https://studopedia.org/14-21027.html
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Оқушылардын дамуының жас кезеңдері

Адамның еңбек іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктерін, еңбек дағдыларының даму заңдылықтарын, еңбекті ғылыми негізге сүйене отырып ұйымдастырады

Жас ерекшеліктің дамуының кезеңдері мен күйзелістері

Әскери психология

Жастардың психологиясы

Дағдарыс туралы жалпы түсінік

Психология негіздері

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялар туралы негізгі түсініктер жайлы ақпарат

Жас ерекшеліктері психологиясының зерттеу пәні мен әдістері

Жас кезеңі

Пәндер