Сүтінің майлығы

Презентация қосу

Ірі қараның сүт
және ет
өнімділігі оны
есептеу
әдістері
Орындаған:Пансатқұл Ұлданай
Топ:ВС-215
Тексерген: Адылканова Шолпан
Жоспар:
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Ірі қара түрлері
2.2 Сүт өніділігі
2.3 Ет өнімділігі
Ш Қорытынды
VI Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ірі қараны ет және сүт алу мақсатында
өсіреді. Бұлардың өнімі тұқымының
ерекшелігіне, азықтандыру және күтіп бағу
дәрежесіне байланысты.
Айршир Сүтті (Шотландия)
Әулиекөл
Етті
Галловей

Етті
Алатау

Симменталь
Сүтті-етті

Сүтті-етті
Айршир
(сүтті бағытта)
Түсі қызыл ала, тұмсығы сүйірлеу,
мүйізі жіңішке. 4000 кг шамасында
(аса сүттілері 11000 кг-ға дейін) сүт
береді, сүтінің майлылығы 4,2 – 4,5%.
Айршир сиыры бірқатар елдерде
жерсіндірілген. Қазақстанға 20
ғасырдың 50-жылдары әкелінген.
Алматы облысында өсіріледі. Айршир
сиыры тез өсіп-жетіледі, жергілікті
жерге жақсы бейімделеді. 18 – 22
жасқа дейін сүт береді
Әулиекөл
(етті бағытта)
Әулиекөл сиыры тез жетілгіш,
жергілікті жағдайларға тез
бейімделеді. Қыста жүні қалың өседі,
қатал ауа райына жақсы көнбіс келеді.
Түсі — ақшыл сұр. Бұқалары — 900 —
1125 кг, сауын сиырлары — 500 — 700
кг ет береді. Бордақыланған 15 айлық
өгізшелерінің тірідей салм. 450 кг
болады. Қазақстанның Солтүстік
аудандарында өсіріледі
Галловей
(етті тұқымда)
Жүні ұзын, бұйра және тығыз, сиырдың басқа
тұқымдарымен будандастырғанда да осы ерекшелігін
сақтайды. Мойны жуан, кеудесі кең, аяғы қысқа. Дене
тұрқы 150 см, биікт. 120 см, кеуде орамы 190 см,
жіліншік орамы 20 см-дей, бұқасы 700 – 800 кг (кейде
1000 кг-дай), сиыры 450 – 500 кг тартады. Өгізшелері
тәулігіне орта есеппен 900 г-дай қосады. Сойыс
шығымы 60%. Еті дәмді, сүттілігі 1500 кг-дай. 1962 – 65
ж. Қазақстанға (Шығыс Қазақстан және Алматы
облыстарына) 200 бас Галловей сиыры әкелінді. 1994 ж.
Қазақстанда 21425, оның ішінде 3758 таза қанды
Галловей сиыры болды. Галловей сиыры мен Алатау
сиырының арасынан алынған будандар мықты да
төзімді келеді. Галловей сиыры Қазақстанда ет
бағытындағы жаңа тұқым алуда кеңінен қолданылады
Алатау сиыры
Алатау сиырының түсі негізінен қоңыр, ал
дене құрылысы швиц сиырына ұқсас
болады. Орта есеппен: сүттілігі 2800 –
3500 кг, майлығы 3,8 – 4,0%. Шоқтығына
дейінгі биіктігі 129 см, тұрқы 171 см,
кеуде орамы 197 см, жіліншігінің орамы
20 см болады. Ұрғашысы тірідей 500 – 550
кг, бұқасы 850 – 1040 кг тартады. Алатау
сиыры Алматы, Шығыс Қазақстан
облыстарының бірқатар аудандарында
өсіріледі.
Симменталь
(етті-сүтті)
Сүті мен етінің сапасы жоғары және жақсы
жерсінетін болғандықтан, көп елдерге
таралған . Сиырларының орташа тірілей
салмағы 550 — 650 кг, бұқаларынікі 850 —
1000 кг. Симменталь сиыры жақсы
бордақыланады, еті дәмді. Бордақылаған
кезде күніне 800 — 1000 г-ға дейін салмақ
қосады. Сойған кездегі таза ет шығымдылығы
56 — 64%. Жылына әр сиырдан 3500 — 4000 кг,
асыл тұқымды сиыр өсіретін
шаруашылықтарда 5000 кг, рекорд
тұқымдарынан 14000 кг-ға дейін сүт сауылады.
Сүтінің майлығы 3,8 — 3,9%.

Ірі қара
Ет бағытындағы Сиырдың тұрқы
төртпақ әрі кең, омыраулы, аяғы мен
мойыны қысқалау, желіні кішілеу,
сүтті малға қарағанда бұлшық еттері
жақсы жетілген, терісі қалың әрі
жұмсақ, тері астындағы май қабаты
Сүт бағытындағы жақсы дамыған. Сиырдың
Сиырдың денесі ұзын, барлығының да түгінің ұзындығы мен
сүйегі салыстырмалы қалыңдығы бірдей, денесін тегіс
жабады, тек қарыны, шабы мен желін
түрде жіңішке, терісі
айналасының түгі жіңішке әрі сирек
жұқа, жұмсақ, түгі болады. Мойын астындағы терісі
жылтыр, қарыны кең, қатпарланған, мүйіздері қуыс әрі
басы мен мойыны ұзын, қысқа, тұмсығының алдыңғы жағында
құрсағы мен желіні үлкен мұрын айнасы болады. Асқазаны төрт
болады. камералы (месқарын, жұмыршақ,
қатпаршақ, ұлтабар), соның
арқасында олардың көп мөлшерде ірі
сабақты шөпті қорытуға мүмкіндігі
бар. Жағының жоғарғы жағында
күрек тістері болмайды, желіні төрт
Ірі қара малдың өнімділігі.
1. Сүт өнімділігі 2.Ет
өнімділігі.

Біздің еліміздің ауыл шаруашылығының негізгі міндеті халықты
азық-түлікпен, ал өнеркәсіпті шикізатпен барынша толығырақ
қанағаттандыру үшін ет, сүт және басқа да ауыл шаруашылығы
өнімдерін өндіруді одан әрі арттыра түсу болып табылады. Елімізде
ет және сүт сияқты құнды азық-түлік өнімдерін беретін мал
шаруашылығын өрістетуге көп көңіл бөлінеді. Бұл саладағы
қызметкерлер сүт өндіруді арттыруда едәуір табыстарға жетті.
Біздің еліміз жан басына сүт өндіруде дүние жүзінде бірінші орын
алады және АҚШ-тан 1,3 есе, Англиядан 1,5 есе асып түседі. Ет
Сүт
Сүт — барлық жастағы адамдар үшін жұғымдылығы жоғары
оңай сіңетін өнім.

100 грамм сүтте 3 граммға жуық ақуыз, 3,2 грамм
эмульгацияланған оңай сіңетін май, көптеген мөлшерде оңай
сіңірілген кальций мен фосфор қосындылары, сондай-ақ белгілі
мөлшерде А1, В2, Д витаминдері бар және де жазғы уақытта
сиыр сүтіндегі бұл витаминдер қыстағыдан едəуір көп болады.
100 грамм сүт организмге 60-қа жуық килокалория береді. Сүт
ақуызы негізінен, казеиннен (2,7 %), лактальбуминнен (0,4 %)
және лактоглобулиннен (0,1%) тұрады. Сүт ақуызының 75-96
пайызы организмге сіңімді келеді. Құрамындағы лактоза не сүт
қанты тез ашиды. Минерал заттары органикалық және
бейорганикалық қышқыл тұздары түрінде кездеседі. Сондай-ақ,
60-тан астам фермент, әртүрлі гормон (окситоцин, пролактин,
фолликулин, адреналин, инсулин т.б.), иммундық заттар
(антитоксин, глотинин, онсонин т,б,), газдар (СО2 , О2, Н2, NH3),
микроорганизмдер болады
Айран - пісірілген сиыр сүтінің
жылы кезінде ашытқы (айран, қаймақ)
қосып, ұйытып дайындайтын қышқыл
дәмді ақ тағам түрі.
Уыз дегенiмiз - бұл жаңа туған
сиырдың 4-8 тәулiкке дейiнгi сүтi.
Бұл сүтке қарағанда қою, сары
түстi, қышқыл дәмдi. Нәрлiлiк
қасиетi бойынша уыз сүттен асып
түседi.
Ірімшік — сүтті арнайы өңдеуден
өткізу арқылы алынатын жоғары
калориялы неғұрлым сіңімді тағамдық
өнімдерінің бірі . Әзірлеу және пісіру
кезінде ол микробиологиялық,
ферментативтік тағы басқа
процестерден өтеді, соның
нәтижесінде, дайын өкім сүтпен
салыстырғанда дәмі және нәрлілігі
жағынан едәуір құнды қасиеттерге ие
болады.
Сүт өнімділігі
Сүтті сиыр тұқымының орташа өнімі
жылына 3500 — 400 кг
сүтінің майлылығы 6 — 4%.
Бір сауын маусымында 20000 кг сүт
беретін (голланд тұқымы) сиырлар бар.
Ең жоғары тәуліктік сауым мөлшері
82,2 кг (ярослав тұқымы).
Сауылым мерзімі 280 — 320 күнге
созылады, суалу кезеңі 1,5 — 2 ай.
Тез жетілетін тұқымдардың ең мол сүт
беретін кезеңі 4-тумасында
Орташа есеппен сүт
құрамында:

Сүт
Сүт
Құрғақ
Құрғақ Май-
Май- қанты
қанты
зат
зат 12,5-
12,5- 3,8%
3,8% 4,8%
4,8%
13%
13%
1%-дай
1%-дай
Ақуыз
Ақуыз минерал
минерал
3,3%
3,3% ды
ды
заттар
заттар
20-дан
20-дан
астам
астам
витаминд
витаминд
ер
ер
Сүт өнімділігін есептеу
Сүтті бағыттағы сиырлардың ең негізгі өнімі сүт болғандықтан
әр сиырдың сауылған сүтті есепке алу өте маңызды жұмыс.

Осы есептелген көрсеткіштердің негізінде мал тұқымын
асылдандыру жұмысының басты- басты шаралары тұқым
қалаушылық қасиетін т.б жұмыстар жүргізіледі

Әрине, сиырдың сүттілігі жөніндегі нақты мәліметті күнделікті
есеп арқылы алуға болар еді. Сондықтан тұқыммал
заводында, тұқыммал совхоздарында өте сүтті сиырдан
сауылған сүтті күнделікті жеке- жеке есептейді. Бұл өте ауыр,
майда жұмыстарды күнделікті қайталауды талап ететін
өнімсіз жұмыс. Сонымен бірге жүздеген сиыры бар қатардағы
шаруашалықтарда сиырлардың сүттілігін дәл осындай
күнделікті есепке алу ақылға симайды да, оның қажеті де
жоқ. Соған орай , тәжірибеде, тәуліктік бақылау сауынан
жүргізу арқылы сиыр сүтін есепке алу қолданылып жүр.
Сүт өнімділігін есептеу әдістері
Бақылау
Бақылау саны
саны 10-15
10-15 күнде
күнде
бір
бір рет
рет жүргізіледі.
жүргізіледі. Ал
Ал әр
әр сиыр
сиыр
сауын
сауын маусымында
маусымында сауылған
сауылған
сүтті
сүтті есептеудің
есептеудің бірнеше
бірнеше жолы
жолы
бар.
бар. Соның
Соның тәжірибеде
тәжірибеде
қолданылатын
қолданылатын біреуін
біреуін талдап
талдап
көрейік.
көрейік. Айталық,
Айталық, сауын
сауын
маусымында
маусымында табында
табында 30 30 рет
рет
бақылау
бақылау сауыны
сауыны өтсін.
өтсін. Бақылау
Бақылау
сауынында
сауынында 300300 лл сүт
сүт сауылады.
сауылады.
Сонда
Сонда орта
орта есеппен
есеппен бірбір бақылау
бақылау
сауынында
сауынында 10 10 лл сүт
сүт сауылған
сауылған ..
Тағы
Тағы бір
бір тәсіл:
тәсіл: бақылау
бақылау сауынында
сауынында
сауылған
сауылған сүтті
сүтті 10-
10- ға
ға көбейтіп,
көбейтіп, он
он күндік
күндік сүтті
сүтті
анықтайды.
анықтайды. Үш Үш онкүндік
онкүндік сүтті
сүтті қосып,
қосып, бірбір айлық
айлық
сүтті
сүтті анықтайды
анықтайды да, да, сауын
сауын маусымындағы
маусымындағы 10 10
айлық
айлық сауылған
сауылған сүтсүт жиыны
жиыны маусымдық
маусымдық
сүттілікті
сүттілікті көрсетеді.
көрсетеді. Сүтті,
Сүтті, сүтті-
сүтті- етті
етті бағытағы
бағытағы
сиырларды
сиырларды бонитировкалағанда
бонитировкалағанда және және
мемлекеттік
мемлекеттік тұқыммал
тұқыммал кітабына
кітабына жазылатын
жазылатын
мал
мал үшін,
үшін, сиырдың
сиырдың 305305 күндік
күндік сауын
сауын
маусымындағы
маусымындағы сауылған
сауылған сүттің
сүттің есепке
есепке алады.
алады.
Ал
Ал сауын
сауын маусымы
маусымы 305305 күннен
күннен артық
артық болған
болған
жағдайда
жағдайда оданодан артық
артық күндердегі
күндердегі сауылған
сауылған сүт сүт
есептелінбейді.
есептелінбейді. Сауын
Сауын маусымы
маусымы қысқа
қысқа
болғанымен,
болғанымен, толық
толық аяқталса
аяқталса ,, онда
онда осы
осы
қысқарған
қысқарған сауын
сауын маусымында
маусымында сауылған
сауылған сүт сүт
толық
толық есепке
есепке алынады.
алынады.
Ет өнімділігі

Сиыр еті - мүйізді
Сиыр еті - мүйізді ірі ірі қара
қара малдан алынатын малдан алынатын
өнімдердің бірі, бағалы өнімдердің бірі,
тағамдық шикізат. бағалы тағамдық
Сиыр етінің шығымы шикізат. Сиыр етінің
мен сапасы малдың шығымы мен сапасы
тұқымына, жасына, малдың тұқымына,
жынысына, бағып- жасына, жынысына,
күтілуіне және бағып-күтілуіне және
азықтандыруға азықтандыруға
байланысты өзгереді байланысты өзгереді
Ірі қара мал етінің ерекше қасиеті құрамында амин
қышңылдары: аргинин, мезин, гистидин, тирозин,
триптофан, цистин, т.б. майлы ңышқылдар, әр түрлі
минералды, экстрактивті және басқа да заттардың болуы.
Ірі қара мал етінің 42-68% таза ет, майы 14-30% , сүйегі
12-20% , сіңірі 10-14% .
Ірі қара малдың орташа химиялық құрамы мен калориясы
төмендегі көрсеткіштердегідей: суы — 66%, аңуызы -20% ,
майлылығы — 23% , минералды заты — 1% . Ал, 1 кг
етінде 7560 кДж болады. Ал, жас төл етінде суы — 72%
-ға дейін, ал майы 15% -ға дейін ғана.
Ірі қара мал етінің өніміне оның түңымы мен дене бітімінің
әсері мол. Әсіресе ет өнімі етті түңымды ірі қара малынан
көп алынады. Бүл түңымды малдар тез өсіп же-тіледі,
тірілей салмағы 600 кг-нан 1000 кг дейін, тіпті одан да
жоғары болады, ал үшасының шығымы 65% -дан да
жоғары, жақсы бордаңыланады және тәулік салма-ғына
азық-түлік аз жүмсалынады.
Ірі қара малдың ет өнімділігін есептеу әдістері

Ірі қара еттілігінің көрсеткіштеріне сойыс салмағы,
сойыс шығымы, тәуліктік қосымша салмақ және
етінің сапасы жатады.

Тірілей салмақ таразыға тартылып анықталады.
Кейбір жағдайда малдың тірілей салмағын дене
өлшемдерін пайдаланып, кестемен немесе
формуламен анықтауға болады. Дегенмен, бұл тәсіл
тура бола бермейтіндіктен таразы жоқ кезде ғана
қолдану керек.

Малдың салмағын ертемен,яғни азықтандыруға
дейін анықтайды. Ірі малдың салмағы
бонитировкалау алдын да, сиырлар салмағы сауын
маусымының- 2-4 айында немесе бордақылауға
қояр алдында анықталады.
Бұзау
туғанан соң 6 айға дейін ай сайын, одан әрі 6,12,18,24
айлығында өлшенеді.

Жайып-семіртуге
бөлінген малдың салмағы жайылымға шығар
алдында және семіртеудің соңында есептеледі.

Бордақылауға қойылған малдың ай сайын кез- келген 15-20
басының салмағы өлшеніп, бордақылаудың қарқыны
анықталады. Соның қорытындысында малдың тәуліктік
салмағы шығарылады әрі малға жұмсалған азық, соған орай
өсу энергиясы табылады.
Соятын мал 24 сағат ашықтырылған соң өлшенеді. Ұшаның

салмағы 24 сағат сауытылғаннан кейін анықталады. Еттің
сапасын ұшның сыртындағы бұлшық ет арасында жиналған
майға, шандырға және химиялық құрамына қарап анықтауға
болады.
Ірі қара малдың ет өнімділігіне әсер ететін
фактор
Бұзаудың туғандағы салмағы мен одан әрі өсуінің
арасында байланыс бар. Жас бұзауға сыртқы орта
әсер етеді. Мал жасының оның еттілігіне әсер етуі
денедегі түрлі тканьдер жетілуінің әр түрлілігіне,
оның химиялық құрамының өзгеруіне байланысты.
Өскен сайын бұзаудың алдымен сойыс шығымы
өзгереді. Алғашқы 6 айға дейңн сойыс шығымы аз
болады. Содан соң қарқындап, жоғарылайды да,
қартайған сайыс тағы да төмендейді. Бұлшық еттің
өсуі малдың жыныс белгілері жетілгенше созылады.
Тез жетілетін тұқымдардың бұл уақыты 1,5-2 жасына
дейін барады. Бұлшық ет салмағының артуы оның
талшықтарының созылып, жуандауына және май
талшықтарының оралуына байланысты.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Байжұманов Ә. «Мал өсіру/Оқу құралы»
Алматы-1987
2. Қ.Ш.Нұрғазы «Мал шаруашылығы»
Алматы-2012
3. Қ.Қайым, Б.Муханов, Р.Сәтімбекұлы,

М.Шаймарданқызы, "Жануартану"
(1998)
4. Ә.Байжұманұлы, К.Бекболатұлы . Мал
шаруашылығы
сөздігі. Алматы-2012
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Сүт ферменттері

Сүт газдары

Бие сүті

Raimbek Agro ЖШС сүт өнімдерін өндіретін компания

Мүйізді ірі қара тұқымдары

Сүт өңдеу өндірісі

Ешкі сүті

Ешкі сүті және ешкі сүтінің тағамдық құндылығы

Ана сүтінің құрамы

Түйе сүті Сиыр сүті

Пәндер