ҚАЛҚАНША БЕЗ

Презентация қосу

МАРАТ ОСПАНОВ АТЫНДАҒЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ.

ІШКІ СӨЛІНІС БЕЗДЕРІ

МАМАНДЫҒЫ: СТОМАТОЛОГИЯ
ДИСЦИПЛИНА: ҚАЛЫПТЫ ФИЗИОЛОГИЯ
КУРС: 1
ТОБЫ: 105
ОРЫНДАҒАН: НУРСЕЙТОВ С.С.
ТЕКСЕРГЕН: АЙБАСОВА Ж.А.

Ақтөбе 2018
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
Адам ағзасында көптеген процесстер тек жүйке
жүйесінің қызметімен шектеліп қана қоймай,
эндокринді жүйемен де қамтамасыз етіліп
отырады. Денедегі барлық құрылымдар
арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік
тәртібімен алмасу гуморалды жолмен жүріп
отырады.
ІШКІ СЕКРЕЦИЯ (СӨЛІНІС) БЕЗДЕРІ
НЕМЕСЕ ЭНДОКРИНДІ БЕЗДЕР
Адам ағасында көптеген процесстер тек жүйке жүйесінің
қызметімен шектеліп қана қоймай, эндокринді жүйемен де
қамтамасыз етіліп отырады. Денедегі барлық құрылымдар
арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі
жолдар мен тетіктер арқылы үнемі кең көлемде мәлімет
алмасу гуморалды жолмен жүріп отырады.
Қызметтердің гуморалды реттелуінде маңызды ролді ішкі
сөлініс бездері, яғни эндокриндік бездер атқарады. Олардың
қызметтерінің өнімі гормондар болып табылады.
Эндокриндік бездердің (гректің endon-ішкі, crineo-бөлемін)
сөлін шығаратын өзегі жоқ, без жасушалары қан және лимфа
тамырларымен өте жиі торланған, сондықтан без өнімдері
тікелей осы тамырларға өтеді.
Экзокринді бездердің өзегі бар, әрі ол өзек белгілі бір ағзаға
ашылып, өз өнімдерін сол мүшеге шығарады.
ІШКІ СӨЛІНІС БЕЗДЕРІ:
1. Гипофиз
2. Эпифиз
3. Қалқанша безі
4. Қалқанша маңы безі
5. Айырша без
6. Бүйрекүсті безі
7. Ұйқы безі
8. Жыныс бездері
Соңғы екеуі аралас бездерге жатады.
Сондай-ақ, ішкі сөлініс бездеріне плацентаны (бала жолдасы) да жатқызады. Жүкті
әйел организмінде бала жолдасы бірқатар гормондар бөліп шығарады. Плацентаның
гормондары хорионда жасалады. Адам плацентасы қанға екі топ гормондары
хорионда жасалады. Адам плацентасы қанға екі топ гормондарды бөліп шығарады:
белоктық және стероидты. Белоктық түрде хорионды гонадотропин, плаценталық
лактогенді гормон және релаксин жатады. Лактогенді гормон сүт бездерінің өсуін
реттейді, оларды сүт шығаруға дайындайды. Релаксин жүктілік кезінде жатыр етінің
және жамбас сүйегінің біріккен жеріндегі буын байланысының біртіндеп
босаңсынуына әсер етеді, жатырдың мойын еттерін босаңсытып, тууды жеңілдетуге
себепші болады. Стероидтық түрле прогестерон және эстерон жатады. Олар жүктілік
кезеңін, зат алмасудың барлық түріне қатысады.
ГИПОФИЗ
Гипофиз мидың түп жағындағы түрік ершігінде орналасқан, салмағы
0,5-0,6г, алдыңғы, ортаңғы, артқы бөліктерден тұрады. Аденогипофиз,
меланогипофиз, нейрогипофиз деп аталады. Гипофизде
соматотроптық, тиреотроптық, адренокортикотроптық, гонадотроптық,
фоллитропин, лютеиндеин, пролактин бағыттаушы гормондары
түзіледі.
Гипофиз гормондарының физиологиялық әсері: Соматотропин денеде
биосинтезді күшейтеді, органикалық, минералдық алмасуғы әсер
етеді; амин қышқылдарының қаннан жасушаларға өтуін, сіңуін
тездетеді. Гормон сондай-ақ, азот тепе-теңдігін өзгертіп, тұщдардың
сақталуына себепкер, бүйрек тінінің өспіп дамуын, қатаюын тездетеді.
СТГ аз түзілетін болса, адамның бойы өспей қалады. Мұндай адамды
гипофиздік ергежейлі дейді.
СТГ шектен тыс көп болса, адамның бойы тез өсіп 240-250 см-ге, ал
салмағы 150 кг-ға жетуі мүмкін. Оны гипофизаралық алыптық дейді.
Өсуі тоқтаған ересек адамда СТГ гиперсөлінісі акромегалия дертіне
әкеп соғады.
ЭПИФИЗ
Эпифиз толық зерттелмеген безге жатады. Ол төрт
төмпешіктің жоғары аралығындағы тереңдікте орналасқан.
Салмағы 100-180 мл. Көне ғасырларда эпифизді ақыл-ойды
бақылайтын қақпақ, интеллектінің тепе-теңдігін қамтамасыз
етуші, адамның “жаны” орналасқан сауыт деп есептеген.
Эпифиз бірнеше биологиялық белсенді заттар-мелатонин,
серотонин, адреналин, гистамин бөлетіні анықталды.
Эпифих гормондарының физиологиялық әсері:
Эпифиз организмде биологиялық “сағат” ролін атқарады,
яғни биологиялық үдерістердің белсенділігі күн мен түннің
ауысуына қарай өзгеріп отырады. Ол эпифиздегі мелатонин
мен серотонин мөлшерінің күн жарығына өзгеруіне
байланысты. Эпифиз – “биологиялық термометр”, яғни жылу
ретттелуге қатысады деген мәлімет бар.
ҚАЛҚАНША БЕЗ
Мойын аймағында кеңірдектің алдында орналасқан ірі без. Ересектерде
салмағы 20-30 гр. Балаларда (2 жасқа дейінгі) 1,5 – 2 гр. Қартайғанда
салмағы азаяды. Қалқанша без тіні 25-500 мкм юолатын фолликулалардан
тұрады. Олар құрамында йод бар гормондарын түзеді. Бұлар:
трийодтиронин, тироксин, тирокальцитонин, катокальцин.
Қалқанша без жүйе талшықтарымен жиі торланған, оның жүйке қызметінің
реттелуі симпатикалық, парасимпатикалық және денелік жүйелер арқылы
реттеледі. Фолликулада йод бар тиреоиодты гормондардың түзілуі ағзаға
бейорганикалық йодтың келуімен тығыз байланысты. Адам оны йодты
калий және йодты натрий түрінде тамақ пен су арқылы алады. Оның орташа
тәулік мөлшері 100-200 мг болады.
Қалқанша безі гормондарының физиологиялық әсері: Тиреоидты гормондар
түрлі минералды алмасу үдерістеріне, өсу және дамуға ықпал етеді.
Эмбриондық даму кезінде осы гормондар жетіспесе, ақыл-ойдың
мешеулігінің ауыр түрі (кретиним) байқалады. Қалқанша безінің сөл бөлу
қызметінің гипо-немесе гиперсөлініс жағдайларында түрлі бұзылулар
салдарынан әртүрлі патологиялық жағдайлар және аурулар туады. Мысалы,
гипертириреоз кезеңінде Базед ауруы,

Ұқсас жұмыстар

Тироксин гормоны және қалқанша безі қызметінің бұзылуы

Қалқанша бездің құрылысы

Қалқанша безі

Қалқанша безінің иодтирониндері

Қалқанша маңы бездері

Эндокринді жүйе

Эндокриндік жүйе

Бүйрекүсті безі

Ішкі секрециялық бездер, олардың қызметтік ерекшеліктері

ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІНІҢ ЖАСҚА САЙ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Пәндер