Сүт тістерінің құрылыс ерекшелігі

Презентация қосу

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина
университеті

Студенттің өзіндік жұмысы

Дисциплина: Морфология және физиология
Кафедра: Гистология
Тақырыбы: Ас қорыту жүйесі.Сүт тістерінің құрылыс ерекшелігі. Тіс алмасу.
Орындаған: Нурсейтов С.С
Тобы: 105 Стоматология
Тексерген: Сермагамбетова И.Т.
Ақтөбе 2018
Кіріспе
• Ас қорыту жүйесі бір-біріне қалыпты жайғасып, байланысқан
түтікше мүшелерден тұрады. Бұл мүшелерден тыс орналасқан
бауыр мен ұйқы безі де ас қорыту жүйесіне қатысып, маңызды
қызметтер атқарады. Ас қорыту жүйесі негізінен үш бөлімнен
тұрады.
• Алдыңғы бөліміне – ауыз қуысы және ондағы мүшелер мен
жұтқыншақ және өңеш жатады. Мұнда тағам механикалық
өңдеуден өтеді.
• Ортаңғы бөліміне – асқазан, ащы және тоқ ішек, бауыр мен ұйқы
безі жатады. Аталған бөлігінде тағам химиялық өңделіп, одан
ыдырап шыққан маңызды заттар қанға сіңеді де, ал қалған
қалдық заттардан нәжіс түзіледі.
• Соңғы бөліміне – тік ішектің каудальді бөлігі жатады. Мұнда
тағамның қорытылмаған және қорытылған бөлшектерінің
қалдығынан пайда болған нәжіс ас қорыту түтігінен жылжып
сыртқа шығарылады.
Жоспар:
• Кіріспе.
• Ас қорыту жүйесінің бөлімдері.
• Негізгі бөлім.
• Ас қорыту жүйесі. Қызметі,
гистологиясы, маңызы.
• Сүт тістер. Сүт тістердің құрылыс
ерекшелігі.
• Тіс алмасу.
• Қорытынды.
д ы ң ғ ы жағы
ы қ е т п ен, ал және
а н б ұ л ш қ а тт ы
ө м ен г і ж ағын , ү с ті ң гі жағы ө лімі
н ы ң т ұ р а й д ы р т қ ы б
сы
Ауыз қуы ен көмкеріліп, ұр
тқ
т а ң д а й дың а т аңдай
ұ м с а қ ұ м с а қ
екп ған. Ж ды. Ж
тіспен, и а й м е н қ а п т а л
б е ш і к ) а й н а л а
а й н а л а д ы.
аң д ке (бө тарға
жұмсақ т ішкен е т і л ш і к
нда қа л т а р ы с
м п а й ы п , к
е е к і ж а ғы е р і б а р. Бұл
то н да жән ө м е й без д р о б тар
а рт ы н да к м и к
ауыздың о л а р д ы ң а расы
г е а у ы з ға түскен
тұ р а ды.
а с ы , б і р т е н
Таңдай д
оғ
д а т а м ақпен б ұ л ш ы қ ет
қ а тп а р ы н
ең ж о л а қт ы
а б ы қ ш а ның
бездерді ң к өлден л а ды. Қ
ы . О л қ а п т а
а л с ы з данад б ы қ ш амен
за л
сі ле м е й лі қ а
р . а қт а у ; қ орек
Оның үс
ті
л е т к а л а ры ба а н и к а л ық ұ с , с а пас ы
з у к ректі м е х т і н
с ті нд е д әм с е м е т і : қ о ы р а уы ; қорек
ү н ы ң қы з р д ы ң ыд
у ы с ы с у л а
Ауыз қ б о л у ы ; көмір
айда қтау.
жентегі п с ы н а н ы
те м п е р атура
мен
• Ac қорыту мүшелерінің жүйесі ас қорыту
жолынан және ас қорыту бездерінен тұрады.
Ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, қарын,
ұлтабар ас қорыту жолы болып табылады.
• Ac қорыту жүйесінің қызметі: секреторлық- ас
қорыту сөлін шығару (сілекей, қарын сөлі, қарын
асты сөлі, ішек сөлдері); қозғалыс ас қорыту
жолдары арқылы қоректі ұстау) және араластыру;
сіңіру - қоректік заттардың, судың, минералды
заттардың қан мен лимфаға өтуі.
Tic - сүйектен пайда
болған, ауыз қуысын
және дыбыстың пайд да орналасқан, қорект
а болуына әсер ететін і ұстап шайнайтын
Тістер пішініне қара м үш е.
й: күрек тіс, ит тіс, кі
ажыратылады, соным ші және үлкен азу ті
ен қатар тістің ең соңғ стер болып
келгенде шығады. Түб ы жұбы - ақыл тіс адамға
ірлердің құрылысын 20-22 жасқа
болып келеді. Бір түбі а қарай тіс бір түбірл
рлі тістерге алдыңғы і және екі, үш түбірл
сүйектің азу тіст і үш күрек тіс және ит тіст і
ер түбірлі, ал астыңғы ж ер ж атса , үстіңгі жақ
Тістің барлық саны - ақ сүйектің азулары
32. екі түбірлі болады.
екі қатар болып орнал Олар адамның аузында үстіңгі және төменгі
асады. Олардың әрқа жақ сүйектерде
сүйектердің жартысы йсысында 16 тістен бо
нда 2 күрек тіс, 1 ит лады. Әрбір жақ
Ауыз куысындағы ті тіс, 2 кіші, 3 үлкен аз
с санын тіс формулас у тіс болады.
Алымда жоғары жақ ы аркылы көрсетуг
сүйектерінің тіс саны е болады:
санын көрсетеді. Сол , бөлімде: төменгі жақ
жағы сол жақ сүйектерін сүйектердегі тіс
көрсетеді. , оң жағы оң жақ сүйе
ктердегі тіс санын
Балалар тісінің форм
уласы: Жаңа туған ба
алдыңғы тістер шыға лада тіс болмайды. Ба
бастайды. Олар сүт ті ла 6-9 айға жеткенде,
оның аузындағы тіст стер деп аталады. Ба
ерінің саны 20-ға жет ла 2 жасқа келгенде,
түсіп, оның орнына тұра ед і. Б ал а 6-7 жасқа толғанда, сүт
қты тістер шығады. Б тістері
келгенде аяқталады. ұл тістердің өзгеріп ал
Адам 18-19 жасқа ке масуы 12-14 жасқа
тістер) пайда болады лгенде, ең соңғы жұп
. - азу тістер (ақыл
н б ө л іг і т іс с а у ы ты, оның
т ің с ы р т қ ы к ө р ініп тұраты и т ін б ө лігін тістің
Тіс ег ін е б ек
г ен ж е р ін м о й н ы және сүй ір е укемен
жіңішкер а қ т ү с т і з а т к
а т а й ды . Ә р б ір тістің үсті д е н ти н ж атады.
б ір і д е п т ы за т
тү
т а л а д ы , о н ы ң а стында қат ң а р а с ы на н
(эм а л ь м е н ) қ а п р а л а д ы , о н ы
, о л б о р п ы л д а қ ұлпадан құ м ы р лары
Тіс т ің іш і қ у ы с ө те д і. Қ а н т а
м е н ж ү й к е т а л шықтары и е т береді.
қа н т а м ы р л а р ы м т а л д ы қ қ а с
тт а р , а л ж ү й к ел ер оған сезі ет . Ауру
тіс к е к е н е у л і з а с ау б о л у ы к а ж
р ы т ы л у ы ү ш ін тістердің ң жиі
с т ы ң д ұ р ы с қ о іс т е р а у р у ы н ы
А
ж и н а л ат ын орны. Т
тістер микробт а р д ы ң
. Е к е у ін д е д е т іс тің бұзылу
ін і п а р а д о н т о з ж әне кариес т оз да тісті
кездесет у ы . П а р а д о н
те р и я л а р дың жинал
себебі тіс к е б а к
а бы н д ы р а д ы ж ә не бұзады.
т а й ты н д ә н е к е р ұ лпа ны қ ін ) ж ө н е дентинің
ұс ін (э м а л
р г а н и зм д е р т іс тің кіреукес ік заттардың
Микроо б е б і а зы қ -т ү л
н за қ ы м д а й д ы . Бұның се ж еке бастың
пульпасы ң б о л у ы ж ән е
н д а к ө п м ө л ш е рде қантты
құрамы
и г и е н а с ы н с а қ т амау.
г
Сүт тістер.
• Адамның тістері ұрықтық ауыз қуысының шырышты қабатынан дамиды.
Олардың дамуы үш кезеңдң өтеді
• 1Тіс бастамалары кезеңі
• 6-7 аптада ұрықтық ауыз қуысының көпқабатты жалпақ эпителиі доға тәрізі
қалыңдау түзеді , ол жақ сүйектің болашақ альвеолалары өсінділерінің
орналасуына сәйкес келеді . Бұл қалыңдаған дерлер жақын жатқан
мезенхимаға кіріп ,екі пластинкаға бөлінеді:вестибулярлы және тесіктік .
Вестибулярлы пластинка ажырайды , және ашық саңылау түзіледі –болашақ
ауыз қуысының кіреберісі. 8-аптада тістік пластинканың сыртқы беткейінде
болашақ сүт бездеріне сәйкес эпителийдің 10дөңгелек өсіндісі түзіледі. Бұл
тістік бүйректер.
• 2Тістік бастамалардың дифференциялануы мен түзілу кезеңі. 2 кезеңге
бөлінеді:
• 1) «қалпақшалар кезеңі» (cap stage)
• Тістік бастамалардың түзілуі . Эмбриональды дамудың 10аптасынан бастап
тістік бүйректерді түзетін эпителийдің біртегіс емес өсуі анық байқалады. Осы
процесстің нәтижесінде тістік бүйректер өз пішінін өзгертіп , эмальді мүшеге
айналады. Эмальды мүшені қоршап жатқан мезенхима клеткалары
конденсацияланып , ондағы тереңдеген жерлерге орнығады, және де лоардың
айналасына жиналып , тістік емізік пен тістік қапшық түзеді . Эмальды мүше,
тістік емізік жәе тістік қапшық бірігіп тістік бастаманы құрайды. Эмальды
мүшенің өзіне тән пішіні бұл кезеңді «cap stage»деп атауға мүмкіндік береді.
• 2) «қоңырау »кезеңі(bell stage)
• Тістік бастамалардың дифференциялануы. Эмальды мүшенің одан әрі
өсуі оның өлшемінің ұлғаюына ғана емес , пішінінің өзгеруіне де алып
келеді. Олқоңырауға ұқсас пішінге ие болады , сондықтан бұл кезең
осылай аталады. 4-айдың соңына қарай эмальды мүше клеткаларының
адамантобласттарға және тістік емізік клеткалары одонтобласттарға
дифференцияланады . Адамантобласттар эмаль түзе бастайды , ал
одонтобласттар -дентин Тістік бастамалардың дифференциялану
кезеңі гистогенез кезеңімен ауысады.
• 3) Гистогенез кезеңі. Тіс тінінің дамуымен сипатталады:дентин , эмаль
пульпалар және цемент . Бірақ атап өту керек, эмбриональды даму
барысында цемент түзілмейді, себебі бұл кезеңде сүт тістерінің тек
тәждері ғана қалыптасады . Сүт тістерінің түбірі туылғаннан кейін
түзіледі, 4-5айдан бастап , 6-7айда олардың жарып шығуы басталады .
Сүт тістер бастамаларының реті және олардың жарып шығуы бір
уақытта жүрмейді . Ең алдымен медиальді, содан соң латеральділері
жарып шығады, осыдан кейін алғашқы түбірлік ,соңында екіншілік
түбірлік тістер шығады. Төменгі жақтағы әр тістер тобы жоғарыдағы
тістерге қарағанда ертерек шығады
Тіс алмасу.
• Тістердің жарып шығу факторлары әлі де толық
зерттелмеген. Кейбір ғалымдардың пікірібойынша
тістердің жарып шығуы тістің өзіндегі
өзгерістермен байланысты және тісшілік
қысымының жоғарылауына алып келетін
пульпаның өсуінің күшеюіне байланысты .Бұл
қысымның әсері ракете двигателінің әсеріне тең ,
нәтижеде қысым әсерінентіс ауыз қуысынан
көрінеді. Басқа ғалымдардың пікірлері бойынша
прцесс айналасындағы тіндердегі өзгерістерге
байланысты, яғни альвеолалардың қалыптасу
нәтижесінде . Бұл екі пікір де тістердің жарып
шығу процесінде белгілі бір рөлге ие болуы мүмкін.
• Тұрақты тістердің дамуы мен арып шығуы құрсақішілік дамудың 5-айында
тұрақты тістердің, иттісаз түбірлі тістердің бастамалары пайда болады.Олар
әр сүт тісінің бастамасының артында тіс пластинкасының төменгі шетінде
түзіледі. Бұл тістерді Н.В. Алтухов тұрақты тістердің ауыстырушылары
немесе орынбасушылар деп атаған ., себебі олар сәйкес сүт тісінің орнына
келеді. Тұрақты молярлардың бастамамалары тіс пластинкасының өсуі мен
ұзаруы арқылы мүмкін болады . Ең алдымен бірінші молярдың бастамасы
пайда болады.(эмбриональді дамудың бесінші айында). Екінші молярдың
бастамасы өмірінің бірінші жылының ортасына қарай пайда болады, ал
үшіншісі өмірінің 4-5жылында пайда болады.6-8 жаста тұрақты тістер шыға
бастайды . Бірінші болып 6жасқа қарай төменгі , содан соң алғашқы жоғарғы
тұрақты тістер шығады. Алғашқы жоғарғы және төменгі тістік дғалар өзара
қатынасы тістік жүйенің кілті болып табылады , себебі осы тістер бойынша
қалған тұрақты тістер қалыптасып , теңеседі. Біраз уақыт бұл тұрақты тістер
сүт тістермен бірге қызмет атқарады. Бірақ біраз уақыттан соң тістердің
ауысуы басталады :сүт тістері түсіп , ал олардың орнын тұрақты тітер
басады. Тұрақты тістер шықпастан көп уақыт бұрын сүт тістерінің
түбірлерінің резорбция процестері басталады,олардың беткейінде
остеокластар топтасып жиналады. Соңында сүт тістерінен тұрақты тістермен
бірге тығыз жанасып тұратын бос тәждері ғана қалады. Әрине, тұрақты
тістер шыққанда бұл процесс, яғни сүт тістері түбірлерінің бұзылуы
болмайды,олардың жарып шығуы Қалыпты тістер сияқты болады. Бірақ ақыл
тістердің шығуы қиындау болады.
Қорытынды
• Ас қорыту жүйесі ұзын түтік тәрізді олар организммен сыртқы орта арасындағы зат алмасу
жұмысын атқарады.
• Ас қорыту мүшесінің тістен басқа бөліктерінің ішкі қуыс сүйексіз негізінен 3 қабаттан тұрады.
• кілегейлі немесе ішкі қабат барлық ас қорыту жолының ішкі бетін қаптап жатады. Бұның өзі
эпителий, бұлшық етті және кілегей асты қабатынан тұрады.
• Бұлшық ет қабаты кілегей мен сір қабатының аралығында орналасқан. Ас қорыту мүшесінің
бұлшық ет қабаты 2 түрлі. Ішкі бөлігі сақина тәрізді сыртқы бөлігі ұзын бұлшық ет талшықтарынан
құралған.
• Сір немесе сыртқы қабаты. Асқазан, аш ішек және тоқ ішектің көп бөлігін қаптап жатады. Сір
қабаттар ішкі мүшелері жан жағынан орап керіп тұратын ішперде деген жылтыр затқа ұласып
кетеді.
• Ас қорыту жүйесі мүшелері бірнеше күрделі қызмет атқарады. Олар секрециялау (сөл бөлу),
қимылдау (моторлық), сіңіру, бөлу (экскрециялау) және инкрециялау (биологиялық белсенді
заттар-гормондар бөлу) қызметтері.
• Секрециялау қызметі ас қорыту жолына түрлі сөлдер бөлетін бездердің жұмысына байланысты.
Мысалы, сілекей безі, сілекей, қарын безі – қарын сөлі мен шырыш, ұйқы безі – ұйқы безі сөлін,
бауыр-өт, ішек бездері – ішек сөлін бөледі. Ас қорыту сөлдері организм қабылдаған қоректі
бөктіріп, құрамындағы ферменттердің, қышқылдардың, сілтілердің әсерімен оларды қорытады,
ыдыратады.
• Ас қорыту жолдарының қимылдау қызметі қарын мен ішек қабырғаларындағы етті қабаттың
әрекетіне байланысты. Бұл еттің жиырылып босаңсуы қабылданған қоректің шайқалып, ас қорыту
сөлдерімен жақсы араласуына ас қорыту жолымен жылжуына мүмкіндік береді.
• Ас қорыту жолының сіңіру қызметі оның кілегей қабығының құрылымдық және қызмет
ерекшеліктеріне байланысты. Кілегей қабық ерекше биологялық мембрана қызметін атқарып,
ішек – қарын қуысынан қан мен лимфаға судың, минералды тұздардың, дәрмен-дәрілердің және
белоктардың, көмірсулардың, майлардың ыдырау өнімдерінің өтуін реттеп отырады.
Пайдаланылған
әдебиеттер
• 1. Аяпова Ж.О. Цитология,
эмбриология және гистология (оқу
құралы). Алматы, 2007ж.
• Р.И.Юй, Р.Б.Абильдинов
Гистология, Цитология және
Эмбриология бойынша тәжірибелік
сабақтарға арналқан
микросуреттер АТЛАСЫ.

Ұқсас жұмыстар

Асқорыту жүйесі.Сүт тістерінің құрылыс ерекшелігі

Сүт тіспен тұрақты тістердің айырмашылығы

Сілекей құрамы

СҮТ ТІСТЕР

Ағаш кесу өндірісінің жабдықтары

Қояндар

Қояндар жайлы

ТІС САУЫТЫНЫҢ БЕТТЕРІ

Ағаш өңдеу жабдықтары және ағаштан жасалатын материалдар, тұрмыстық заттар

Жылқы өлексесін сойып - зерттеу

Пәндер