Жалпы медицина

Студенттің өзіндік жұмысы

Кафедра: Химия пәндер

Дисциплина: Химия

Мамандығы: Жалпы медицина

Курс: 1

Тақырыбы: Алкалоидтардың жіктелуі және олардың медицинадағы маңызы

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті

Ақтөбе 2018ж

Орындаған: Нұрғали Меруерт 111 “Б”

Көлдейева Пердехан 111 “Б”

Серікова Ақмаржан 111 “А”

Тексерген:

Таумова Аржан Байдосовна

Жоспары: І. Кіріспе ІІ. Негізгі бөлім

Алкалоидтар туралы түсінік. Алкалоидтардығ жіктелу принциптері.

Биологиялық маңызды гетероциклді қосылыстардың: никотин, хинин, морфин құрылысы мен қасиеттері

Осы қосылыстардың адам организіміне әсері.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланған әдебиеттер

Алкалоидтар - (араб. : alkali‎ - сілті және гр. eіdos - түр) - құрамында азот атомы бар табиғи текті органикалық негіздер; құрамында азоты бар сілті қасиетті органикалық зат; улы және емдік қасиеттері бар. (хинин, кофеин, никотин, эфедрин, анабазин т. б. ) . Қазіргі уақытта өсімдіктерден мыңдаған алкалоидтар бөліп шығарылған. Алкалоидтардың көбі жабықтұқымдылардың арасында кеңінен таралған. Әсіресе олармен көкнәр, алқалар, сарғалдақтар, бұршақтар, алабота, күрделігүлділер тұқымдастары бай.

І. Кіріспе

Алкалоид молекуласында С, Н, N атомдарынан басқа S, Cl және Br атомдары болуы мүмкін. Алкалоидтар алынатын зат атауының түбіріне “ин” жалғауы жалғанып аталады. Мыс., атропин (Atropa belladonna өсімдігінен алынған), стрихнин (Strychnos nux Vomіca өсімдігінен алынған) . Көбінесе Алкалоидтар жіктелімі молекуланың көміртек-азотты құрылымына негізделеді. Алкалоидтардың өсімдіктердегі мөлшері өте аз (0, 001-2%), бірақ кейбір өсімдіктердегі олардың мөлшері 10-18%-ке дейін жетеді. Алкалоидтар негізінен өсімдіктердің белгілі бір бөліктерінде (жапырағы, дәні, сабағы, тамырында) жинақталады. Олар өсімдіктердегі биохимиялық процестерде де маңызды рөл атқарады. Алкалоидтардың химиялық құрамы мен құрылымы өсімдіктердің табиғатына, өсетін жеріне байланысты. Олардың ең көп түрі - гетероциклді қосылыстар. Кейбір Алкалоидтар (стрихнин, тубокарин) өте улы болып келеді. Алкалоидтар туындыларының физиологиялық әсері күшті. Соған байланысты медицинада әр түрлі ауруларға қарсы дәрі ретінде кеңінен қолданылады (мыс., морфин, эфедрин, атропин, папаверин т. б. )

Жіктелуі

Алкалоидтардың маңызды құрылымдық фрагменті ретінде қандай да болмасын бір азотты гетероцикл қызмет атқарады. Алкалоидтардың химиялық жіктелуі де осы белгіге негізделген, яғни құрамындағы гетероцикдің типіне сәйкес топтарға жіктеледі, мысалы, пиридиннің, хинолиннің және т. б. Мұндай алкалоидтардың амин қышқылдарынан биогенетикалық шығу тегінен болғандықтан, оларды нағыз алкалоидтар деп атайды.

ІІ. Негізгі бөлім

Алкалоидтың түрлері

Пирролидин туындылары - гигрин

Пиперидин туындылары - Кониин, Лобелин, Пиперин

Тропан туындылары - Атропин, Гиосциамин, Скополамин, Кокаин, Экгонин

Хинолизидин туындылары -Цитизин, Пахикарпин

Пиридин туындылары - Никотин, Анабазин

Изохинолин туындылары -Морфин, Кодеин, Тебаин, Папаверин, Ликорин

Биологиялық маңызды гетероциклді қосылыстардың:никотин, хинин, морфин құрылысы мен қасиеттері

Морфин

Морфин ( грек Μορφεύς немесе Μορφέας ) - алкалоидтардың маңызды өкілдерінің бірі. Апиынды мак құрамында бір ғана стереоизомері ( -) морфин кездеседі. Ал (+ ) морфин синтездеу барысында алынған және фармакологиялық қасиеттері болмайды.

Пайда болу тарихы

Ең алғаш морфинді 1804 жылы апиыннан анықтаған неміс фармакологы Фридрих Сертюрнер. Ф. Сертюрнер бұл затқа морфин атауын грек мифологиясындағы түс көру құдайы Морфейдің құрметіне берген.

Алыну жолдары мен табиғатта таралуы

Морфин және өзге де морфинді алкалоидтар мак, стефания, синомениум сияқты өсімдіктер құрамында кездеседі. Аз мөлшерде кротон, коккулюс, триклизия сияқты өсімдіктерде болады. Морфинді макты кесу кезінде бөлінетін апиын сусынынан алады.

Медицинада қолданылуы

Медицинада морфин туындыларын, негізінен гидрохлориді мен сульфатын тыныштандырушы, ауырғанды басушы дәрі ретінде қолданады. Яғни морфин өте қатты физикалық ауруларды басу қасиетіне ие. Сондай ақ морфинді миокард инфаркті кезінде пайдаланады. Морфинді кейде рентгенологиялық практикада он екі елі ішекті, асқазанды емдеуде қолданады. Алайда морфинді егде жастағы адамдарға қолдануда ерекше мән беру керек.

Хинин

Хинин - хин ағашының тамырынан алынатын негізгі алкалоид. Өте қатты қышқыл дәмі бар, ыстық түсіруші және ауыруды басушы қасиеттеріне байланысты малярлы плазмоидтардың әсеріне қарсы қолданылады. Сондықтан ұзақ уақыт бойы хининді малярия ауруын емдеуде пайдаланды. Бірақ уақыт өте келе хининді алмастырушы әр-түрлі синтетикалық препараттар шығып, медицинаға енгізілді.

Хининнің

құрылым

формуласы

Дәстүрлі атауы - хинин

Химиялық формуласы - С20Н24N2O2

Молярлы массасы - 324, 417 г/моль

Сыртқы пішіні - қатты

Балқу температурасы - 177 С

Ашылу тарихы

Хининге ең алғаш сипаттама берген атақты испан тарихшысы, натуралист Бернабе Кобо болды. Алғашында Кобо бұл өсімдікке иезуит тамыры атауын берген еді. 1632 жылы хиниді Еуропаға әкелген де осы Бернабе Кобо болатын.

Хининнің биологиялық әсері

Хининнің адам және жануар ағзасына әсері күрделі және жан-жақты болып келеді. Хинин өте қатты қышқыл дәмге ие. Оны қабылдау кезінде асқазан сөлінің бөлінуін күшейтеді және тәбетті ашады. Дене температурасын төмендетеді. Орта ғасырларда хининді ыстық түсіруші және тәбетті ашатын зат ретінде қолданған. Сондай ақ оның бас ауруын басатын және жүйке жүйесінің қозуын төмендететін қасиеті бар.

Пиридин тобына жататын алкалоид - никотин. Ол көп мөлшерде темекі жапырағында кездеседі. Өте улы зат, адам үшін қауіпті дозасы 20-40мг.

CH₃

Никотин

H₃CO

CH₂

CH=CH₂

Хинуклидин

Хинолин

Хинин

Хин ағаштарының қабығында кездесетін алкалоид - хинин. Ол безгекке қарсы қолданылады, өте улы қатты зат түрінде болады.

Никотиннің

құрылым

формуласы

Ашылу тарихы

Никотин атауы никотиннің латынша атауы Nicotiana tabacum сөзінен шыққан және Португалиядағы Франция елшісі Жан Никоның құрметіне қойылған. Себебі Жан Нико 1560 жылы Екатерина Медичи патшайымға мигренге қарсы дәрі ретінде никотинді жіберген болатын. Никотинді 1828 жылы темекіден бөліп алған неміс химиктері Посселт жэәне Райман болды. Ал никотиннің эмпирикалық формуласын 1843 жылы Мельсенс жазып берді. 1893 жылы никотинді синтездеген Пиктет және Крепье атты ғалымдар болып табылады.

Никотиннің биологиялық әсері

Никотин ағзаға түскеннен кейін қан арқылы тез таралады. Темекі түтінін иіскегеннен кейін шамамен 7 секундта никотин миға барады. Никотиннің ағзадан жартылай шығарылуы 2 сағатты құрайды. Темекі түтінімен келетін никотин темекі жапырағында болатын никотиннің аз ғана мөлшерін құрайды.