Жасуша биологиясына кіріспе: жасушалық теория, прокариоттар мен эукариоттар, вирустар мен бактериялар

Жасуша биологиясына кіріспе

Жасуша-барлық тірі ағзалардың ең кіші негізгі өлшемі

Цитология - жасуша құрылысын, қызметі мен дамуын зерттейтін ғылым (грек т. kytos - жасуша) .

Жасуша туралы алғашқы тусініктер ХІХ ғасырда пайда бола бастады.

Жасуша тарихы

Жасушаны зерттеу микроскоптардың дамуымен тығыз байланысты. Сондықтан да, жасушаны жүйелі зерттеу ХVI ғасырдағы алғашқы мироскоптардың шығуымен басталады.

1665 жылы Роберт Гук емен пробкасы мен өсімдік сабағын зерттеп, ғылымға алғаш «жасуша» сөзін енгізді.

Кейінірек 1671-82 жылы М. Мальпиги мен Н. Грю кейбір өсімдіктердің микроқұрамын зерттеді де, «ұлпа» ұғымын біркелкі жасушаларды айту үшін қолданды.

Антоний Ван Левенгук (1632-1723) - голланддық саудагер, ғылымға үлкен жаңалық енгізді.

1632-1719 жылдар аралығында қызыл қан бөлшектерін ашты. (эритроциттер)

1831 жылы Р. Броун жасуша сұйығында ядроны тапты.

1839 жылы неміс ғалымы Т. Шванн Берлинде жарық көрген «Өсімдіктер мен жануарларды микроскопиялық зерттеу» атты кітабында жасушалық теорияны құрастырды

Шванн жасушалық теорияны жасауға Шлейденнің ғылыми жаңалықтары көмектесті. Сондықтан да бұл теория Шлейден мен Шванн теориясы деп аталады.

Неміс ғалымы Р. Вихров 1858 жылы жасушалардың бөліну арқылы пайда болатынын дәлелдеді. Осы жаңалық жасушалық теорияны жетілдіруге үлкен үлес қостыү

Прокариоттар мен эукариоттар

Айқындалған ядросы болмайды.

Тұқымқуалаушылық ақпарат нуклеотид құрайтын ДНҚ молекуласы арқылы беріледі. Эукариоттық органоид қызметін мембраналар атқарады.

Бактериялар және көк, жасыл балдырлырФ

Айқындалған ядросы бар

Ядролық ДНҚ хромосомаларда сақталады.

Цитоплазмада ерекше қызмет атқаратын әртүрлі органоидтар бар.

Саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар.

Вирустар

Вирустар - құрамында нуклеин қышқылдары, белоктар, ал кейде липидтер болатын және тек қана клетка иесінде көбейе алатын бөлшектер.

Көпшілігінде ферменттердің жоқтығынан олар клеткасыз ересек вирус бөлшектерін жасай алмайды, сондықтан «бедеу« күйде болады.

Вирустардың құрылымдылық жағынан клетка деп есептеуге болмайды, себебі клеткадағыдай не органелла, не цитоплазма жоқ. Вирус бөлшектерінің диаметрі 20-300 нм.

Бактериялар

Бактериялар қайда өмір сүреді?

Бактериялар Жер шарының кез-келген жерінде кездеседі: атмосферада, мұхит түбінде де, ағысы жылдам өзенде де, өте қатты суықта да, қайнаған сүтте де, ядролық реакторда да; ең көп кездесетін жері топырақта. Топырақтың жоғарғы қабатында 1г. Миллионға жуық бактерия болады, яғни шамамен 1 гектарда 2 тонна бактерия. Бактериялар сонымен бірге өсімдіктер, жануарлар, адамдар денесінде паразиттік жолмен тіршілік етеді.