Қазақ тіліндегі перифразалардың пайда болуы, құрылымдық және семантикалық типтері мен фразеологиялық байланысы

Жұмыстың тақырыбы:

Қазақ тіліндегі перифраза табиғаты

Жұмыстың мақсаты:

Қазақ тіліндегі перифразалардың пайда болуы мен қалыптасуына барлау жасап оның құрамы мен басқа да тілдік құндылықтармен байланысын анақтау.

Жұмыстың міндеті: 1. Қазақ тіліндегі перифразалардың лингвистикалық статаусын анықтау үшін оның лингвистикалық статусын белгілеу және осыған сүйене отырып, оған ғылыми анықтама беру;

2. Қазақ тіліндегі перифразалардың құрылымдық типтерін анықтап, оларды лексика - семантикалық тұрғыдан сипаттау;

3. Перифразалардың семантикалық типтеріне талдау жүргізу;

4. Перифразалардың тілдің басқа да бейнелеу, көркемдеу тәсілдерімен қарым - қатынаста болу заңдылықтарына мінездеме беру.

Жұмыстың өзектілігі: Көркем әдебиетте тіл ерекше экспересивтік - эстетеикалық қызмет атқарадады. Адамның сезіміне әсер ету үшін көркем шығармада көбінесе сөздер нақтылы тура мағынада емес, ауыспалы мағанада, астарлы түрде қолданылады. Сондықтан көркем әдебиет тілі - бейнелі, мәнерлі тіл, түрлі бояулы, сезімге әсер ететін көркем тіл болып табылады. Тілдегі көркемдеуіш құралдар - теңеу, эпитет, метафора, метонимия, синикдоха, эвфемизм - бәрі де көркем суреттің, образды жасаудың, жазушының, ақынның шеберлігінің көрсеткіші.

Қазақ тіл білімінде осы көрсеткіш құралдар азды - көпті зерттелді. Зерттеушілерден оқшау қалған, арнайы зерттеу жасалмаған көркемдеуіш құралдың бірі - перифразалар.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы:

Қазақ тілінде перифраза мәселесі жөнінде зерттеу болмағандықтан, оған байланысты көптеген мәселелер күні бүгінге дейін жұмбақ болып келеді. Біз алғаш рет перифразаның құрылымдық типтеріне және фразеологиямен байланысын анықтадық.

Тілдік материалдың сипаттамасы:

Зерттеу материалдары көркем әдебиет материалдарынан алынады. Олар Сәкен Сейфуллин, Мұқағали Мақатаев, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев туындылары мен мақал мәтелдер, жұмбақтар, естірту, жоқтау, көңіл айту үлгілері және толғаулар.

Перифраза дегеніміз -

Грек тілінен келген, ол заттың, құбылыстың тура атын атамай, суреттеп көрсету, тұспалдап айту дегенді білдіреді.

Мысалы: кітап - жан азығы, жазушылар - жан азын өндеушілер, депутаттар - халық қалаулылары, халық қызметшілері.

Перифраза тақырыбын зерттеушілер:

Потебня А. А : «перифраза дегеніміз суреттеу атау» («перифраза - описание»)

Ш. Балли: перифразаға берген анықтамасында «қайта айтып беру, (повт) қайтып айтып берудің кеңейтілген түрі»

З. Қабдолов «қайта айтып беру»

М. Балақаев, Е. Жанпейісов, М. Томановтар, Б. Манасбаевтардың құрастыруымен шығарылған еңбегінде перифразаларға «перифразаның ерекше бір түрі - эвфемизм»

Сонымен лингвист ғалымдар мен энциклопедиялық еңбектерді қарастыра отырып перифразаға мынадай анықтама беруге болады, құбылыстың, заттың айрықша белгісін ерекшелеп, айқындап, оны сипаттап көрсету.

Перифраза мен фразеологияның байланысы

Перифраза сөздерді бір - бірімен тіркесудің өзіндік ерекшеліктері бар. Перифраза әр уақытта біріккен сөздерден тұрады, әрі мағынасы ауыспалы болады да фразеологияға тән қасиеттерімен көрінеді және эмоционалдық - экспрессивтік бояу байқалады.