Баяндауыштың жасалу жолдары

Тұрлаулы мүше.

Баяндауыш

Мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға сөйлемнің тұрлаулы мүшесі баяндауыш туралы жан-жақты түсінік беріп, дара және күрделі баяндауыш түрлерін ажырата білуге үйрету.

2. Дамытушылық: Оқушылардың сөздік қорын молайту, ойлау қабілетін дамытып, өз ойын жүйелі түрде жеткізуге, топпен жұмыс істеуге үйрету.

3. Тәрбиелік: дүниетанымдық көзқарастарын, рухани-адамгершілік, еңбексүйгіштік дағдыларын қалыптастыру, отанды сүюге, қазақ тіліне деген қызығушылығын арттыру.

Осы сабақта сендер нені білу керек екендіктеріңді мына табыс критерийлері бойынша анықтайсындар.

1\ Баяндауыш туралы білемін.

2 \ Сөйлемге талдау жасай аламын.

3\ Басқа сөйлем мүшесінен қандай айырмашылығы бар екенін білемін.

Үй тапсырмасын

тексеру

1. Сөйлем мүшелері дегеніміз -

сөйлем құрауға қатысқан

толық мағыналы сөздер

2. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметіне қарай үшке бөлінеді

3. Бастауыш құрылысына қарай дара және күрделі болып екіге бөлінеді.

4. Бастауыш шылау, еліктеу сөз деп аталатын сөз таптарынан жасалады.

Бұл мәлімет ШЫНДЫҚ па әлде ЖАЛҒАН ба?

Ойлан, топтас, талқыла! (постер жасау)

І топ. Баяндауыш. Баяндауыштың құрылысына қарай түрлері

ІІ топ. Баяндауыштың жасалу жолдары

Постерді бағалау

Тақырыптың ашылуы

(2ұпай)

Постердің үйлесімдігі

(3 ұпай)

Тақырыптың мысалдармен дәлелденуі

(4 ұпай)

Бағалау

Құрылысына қарай:

Дара баяндауыш

Күрделі баяндауыш

Үйірлі баяндауыш

Дара мүшеден тұратын баяндауыш

Мысалы:

Олар алыс жерден келді.

Күрделі мүшеден тұратын баяндауыш

Жасалу жолдары:

1. Сөз тіркесінен:

Облыстың ең жырақ ауданы-Аса ауданы

2. Негізгі сөз бен көмекші есімнің байланысынан:

Ауыл мәдениеті өсіп келеді.

3. Күрделі зат, сын, сан есімдер мен басқа сөз таптарынан:

Оның түсі қара торы. Оның нөмірі -он үш

4. Тұрақты тіркестен:

Мен бұл аттан күдерімді үзіп тұрмын

Үйірлі мүшеден тұратын бастауыш

Уайымы көптер тез қартаяды.

Баяндауыштың жасалу жолдары

етістік

Зат есім

Сын есім

Сан есім

Есімдік

Баяндауыш көбінесе етістіктен болады.

Зат есім сөйлемнің соңында келіп,

баяндауыш болады.

Сын есім сөйлемнің соңында келіп,

баяндауыш болады.

Сан есім сөйлемнің соңында келіп,

баяндауыш болады.

Есімдік сөйлемнің соңында келіп,

баяндауыш болады.

Мысалы:Күн жылынды

Бұл -үлкен үй.

Оның алғаны-кітап

Күн ыстық

Екі жердегі екі-төрт.

Оның жасырған саны-бес

Менің айтарым-осы

«Жигсо» әдісі

І топ 38-жаттығу

ІІ топ 39-жаттығу

«Талдау- табыс кілті»

синтаксистік талдау

І топ

Үлкен үй мен отаудың арасында бәйбіше теңселіп жүр.

ІІ топ

Осы кезде ауылдың сырт жағындағы құдықтан екі әйел көрінді.

1-тапсырма.

Сөлемдегі мақалдардан баяндауыштың орнын толықтырыңдар

І топ

1. Жел дауылды. . . . . . . . . . . ., Бұлт жауынды. . . . . . . . . . . . . .

2. Қоян көлеңкесінен . . . . . .

3. Сыйлы қонақ босағада . . . . . . . . . . . . . . . . .

ІІ топ

1. Берекені көктен . . . . . . ., Бірлігі мол көптен . . . . . . . . 2. Көл толқыса - жар . . . . . . . . . . . ., Көп толқыса хан . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Қасықпен көлді. . . . . . . . . . . . . . . ., Қастықпен елді. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .