Ашық тұқымды өсімдіктер

Презентация қосу

Ашық
тұқымды
өсімдіктер
Ашық тұқымдылардың пайда болу
Ең алғаш ашық тұқымдылар
350 млн. жыл бұрын девон
кезеңінің соңында пайда болды.

Тас көтір кезеңінің басында
жойылып кеткен ертедегі
папортниктәрізділерден пайда
болған.

Мезозой эрасында — тау түзілу дәуірінде, материктердің
көтерілуі және климаттың құрғауы кезінде – ашық
тұқымдылар көбейе бастады.
Ашық тұқымдылардың жалпы сипаттамасы.
1. 600 шамасында түрлері
болса, оның 100-ге жуығы
қарағай түрлерінің үлесіне
тиеді.
2. Ағаштектестерге жатады,
алайда бұта тектестерде
кездесді.
3. Жапырақтары ине тәрізді.
4. Мәңгі жасыл өсімдіктер.
5. Гүлі және жеміс болмайды.
6. Негізгі тамыры болмайды.
7. Әр түрлі жынысты
өсімдіктер.
8. Ұрықтану судың
қатысуынсыз жүреді.
9. Аталық гаметалары –
қозғалыссыз спермалар.
10. Көбеюі тұқым арқылы
жүзеге асады.
Тұқыммен даму ерекшеліктері.
1. Неліктен бұл өсімдіктер тобы «ашық тұқымдылар» деп
аталған?
Ашықтұқымдыларда тұқым жеміс қабырғасымен
жабылмаған. Олар бүрде, қабыршақта орналасады,
яғни ашық.
Тұқымның пайда болуы – споралы өсімдіктерден
артықшылығын көрсететін, үлкен эволюциялық алға
басу
2. Қалай ойлайсыздар, бұл артықшылық неде?
Тұымда артық қор заты болады және ұрық қоршаған
ортаның қолайсыз әсерлерінен жақсы қорғалған.
3. Қылқан жапырақты өсімдіктер жөнінде айтылғанда, сіздердің
ойларыңызға қандай өсімдіктер келеді?
Шырша және қарағай – қылқан жапырақты ашық
тұқымдылардың ең белгілі өкілдері.
4. Бұл өсімдіктерде тұқым қайда түзіледі?
Тұқым түрі өзгерген, қысқарған, генеративті өркен –
бүрінде түзіледі.
Қарағайдың аталық бүрлері 8—12 мм, сары немесе қызғылт болады. Аналық
бүрлер 3-5 см ұзындықта, конус тәрізді, симметриялы, дара немесе 2—3 түйірден
болады; тозаңданудан 20 ай өткеннен кейін, қараша – желтоқсан айларында пісіп
жетіледі; ақпан, сәір айларында ашылады және жақын арада түсіп қалады.

Қарағай

Шырша

Шыршаның аталық бүрлері – өткен жылдың сабағының ұщында түзіледі.
Тозаңдану мамыр айында жүреді. Аналық бүрлер екі жылдық бұтағының ұшында
түзіледі. Бастапқы кезде олар тік өседі, содан соң ағаштың ұшар басымен біртіндеп
төмен қарай бұрылады және салбырап өседі; күз айларында пісіп жетіледі
(Ресейдің Еуропа бөлігінде — қазан айында). Пісіп жетілген бүрлер – ұзындығы 15
см және ені 4 см-ге дейін ұзарған болып келеді.
Жапырақтары – ине тәрізді, көп жылдық .

Қарағай – қылқандары 2 жұп болып бірге орналасады, төменгі жағы
қанық жасыл, жоғарғысы көкшіл-жасыл болып келеді, 3—4 см ұзындықта
және ені 1,5—2 мм. Қылқандары 2-6 жыл (кейде 9 жыл) өмір сүреді және
қылқандары қысқарған сабақтарымен бірге түсіп қалады.
Шырша – қылқан жапырақтары ине тәрізді, жасыл, қысқа, төрт
қырлы, қатты және өткір болып келеді. Жапырақ тақтасында дара,
спиральданып орналасады. Қылқандарының ұзындығы — 1—2,5 см.
қылқандарының өмір сүру ұзақтығы 6 және одан да көп.
ҚАРАҒАЙ 350-400 жылға дейін ӨМІР СҮРЕДІ

30 – 40 м
биіктікке
дейін
жетеді
Шырша
250 жылға дейін
өмір сүреді

Ол 40 м
биіктікке дейін
өседі
Бал қарағай жыл сайын қылқандарын түсіріп
отырады.
400-500 жылға дейін өмір сүреді, ұзындығы 30 м
және диаметрі 2м-ге жетеді.
Қарағай

Шырша
Уйге
тапсырма:
Ашық тұқымды өсімдіктердің салыстырмалы ерекшеліктері
Негізгі белгілері Кәдімгі қарағай Кәдімгі шырша
Қылқанының ерекшелігі

Бұтақтарының орналасуы

Бүршіктері
Тамыр жүйесіндегі
ерекшеліктер
Жарыққа тәуелділігі

Топыраққа қатысты
талабы
Ылғалдылықты қажет
етуі
Тұқымның тозаңдануы
және таралуы
Уйге тапсырма:
- §22, сұрақтарға жауап беру;
- Терминдерді қайталау, «Ашық тұқымды
өсімдіктердің салыстырмалы ерекшеліктері»
кестені толтыру;

Өз қалауларың және мүмкіндіктеріңе қарай:
- тақырыпқа сай кроссворд құру.
Туя Вельвичия

Ашық тұқымдылар жапырақтарының көптүрлілігі

Кипарис Гнетум Сосна
Қарағай – қылқанжапырақты өсімдіктер өкілі
Аналық
бүршік

Аталық
бүршік

Тұқымды
бүршік

Тозаң
Тұқым дәні
• Ұсақ қызғылт түсті аналық бүршіктері жас өркендердің
ұшар басында тұрады. Аналық бүршіктерінің
қабыршақтары екі-екіден жетіледі, және олардың
арасында тұқым өскіндері (семязачаток) дамиды. Онда
мегаспора (аналық спора) түзіледі. Қайта – қайта бөлінуі
нәтижесінде аналық гаметофит – жұмыртқа жасушасы
және эндосперм түзіледі.

Аналық бүршік
Желмен ұшып келген тозаң аналық бүршік қабыршағына
түседі. Тозаң дәні өсіп, спермия тозаң түтігі бойымен
жұмыртқа клеткасына жетеді және онымен қосылып –
ұрықтану жүреді. Спермия мен жұмыртқа жасушасы
қосылып, екі еселі (диплоидты) хромосом жинақты жасуша –
зигота түзеді. Бұл спорофиттің бірінші жасушасы.
Тұқым өскіндерінде сырты қорғаныш қабатымен
қапталған, артық қор заты бар тұқым дамиды. Аналық
бүршік пайда болғаннан кейін және оған микроспоралар
жіберілгеннен кейін, екінші жылы, тұқымдар себіліп, жел
арқылы таралады.
Қарағайдың даму циклі

тұқым тұрады:
ұрықтан, эндоспермнен
және тұқым қабығынан
Арша
Гнетум
Шырша

Олардың арасында шөптесін өсімдіктер жоқ
АШЫҚ ТҰҚЫМДЫЛАРДЫҢ КӨПТҮРЛІЛІГІ

СОСНА КЕДРОВАЯ
Ашық тұқымдылар өкілдері

Сібір балқарағайы Кәдімгі арша
АРША.
Шыршалы, қарағайлы ормандарда
өседі. Өте баяу өседі, бірақ өте ұзақ
2000 жылға дейін өмір сүреді.
Қорғауды қажет етеді.
Сібірлік самырсын 35-45 м
биіктікке дейін барады. 500-800
жыл өмір сүреді. Р !
Д А
АҢ
Қ Т н а !
А
С қазы
Д Ы ұл
А Н – б
М ан
ОР рм
О

әсіресе самырсынды
жаңғақ бағалы
Өз өзіңді тексер:
1. Ашық тұқымдылардың тозаңы
түзіледі:
1) Аналық бүршігінде
2) Қылқанының жоғарғы бөлігінде
3) Аталық бүршіктегі тозаң қапта
4) Аталықта
2. Ашық тұқымдылардың
бүршігі – бұл :
1) Түрі өзгерген гүл
2) Түрі өзгерген бұтақ
3) Түрі өзгерген жапырақ
4) қылқан
3. Ашық тұқымдылар көбейеді:

1) Спорамен
2) Тұқыммен
3) Зооспорамен
4) Жеміспен
4. Қылқан – бұл түрі өзгерген :
1) Сабақ
2) Жапырақ
3) Бүршік
4) Бұтақ
5. Ашық тұқымдыларда қандай
өмірлік форма кездеспейді:
1) Ағаштектес
2) Бұтатектес
3) Лианалар
4) Шөптектес
6. Тек қай өсімдік топтарында тозаңдану
жел арқылы болады?
1) Папоротниктәрізділер
2) Мүктәрізділер
3) Жабықтұқымдылар
4) Ашық тұқымдылар
Қорытынды
Не білемін? Нені білдім ? Нені білгім келеді?

Ұқсас жұмыстар

Жалаңаш тұқымдылар бөлімі

Жабық тұқымды өсімдіктер

Даражарнақты класы

Тұқымды өсімдіктер сипаттамасы

Жалаңаш тұқымдылар

Қосжарнақтылардың тамыры

Өсімдіктер эволюциясының кезеңдері

«Бір жасушалы балдырлар»

Жоғары сатыдағы өсімдіктер

Папоротник тәрізділер

Пәндер