Аспан әлеміне саяхат

Ғылыми жоба

Аннотация

Жобаның авторы:

Сүндетова Диана Талғатқызы

Зерттеудің ғылыми болжамы:

Адам баласы ғарыш көгіне көтеріліп, ашық космосқа жол ашты. Жерді және оның байлығын ғарыш кеңістігінен зерттеудің пайдалы жақтары ойластырылуда. Дүние жүзінің көптеген ғалымдары адамзаттың әрі қарай өмір сүруіне қажетті жетістіктерді ғарыштан табамыз деп болжам жасауда. Сондықтан Қазақстан жастарын ғарыш ғажайыптарын игеруге үйретсе, әлемдік дамуымызға қосар үлесімізде тарихи қадам болар еді деп ойлаймын . . .

Біздің сауал:

Не?

Қайда? Қашан?

Гераклит көзқарасы:

“Бізді қоршаған /ортаны/ әлемді құдай да, адам да жаратпаған. Ол бірде жанып, бірде сөніп тұратын мәңгі от. ”

Демокрит көзқарасы:

“Аспан әлеміндегі Ай, Күн және жұлдыздар уақытқа байланысты өзгеретін, шексіз кеңістіктегі материалдық денелер. Ай да Жер тәрізді, онда да жердегі сияқты биік таулар мен жазық далалар бар ” -деп есептейді.

Птоломей:

“Жер бүкіл әлемнің орталығы, оны Ай, Күн, Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер, Сатурн планеталары айналып жүреді және олар қозғалмайтын жұлдыздармен қоршалған” деп санаған.

Галилео Галелей:

“1610ж. алғаш рет өзі жасаған телескобын аспан кеңістігіне бағыттап, сол кезге дейін ешкім көрмеген әлем құпияларының сырларын ашты. Ол “Құдіретті Күн” бетінде қара дақтар бар екенін, Айдың беті таулар мен кратерлерге толы екендігін” анықтады.

Көгілдір

күмбез көк аспан көріністері

. . .

Жұлдыздардың түстері әртүрлі, бұл олардың температурасына байл. Егер жұлдыз өте ыстық болса, оның түсі аппақ немесе көгілжім, салқындау болса-сарғыш немесе қызғылтым келеді.

Күн-алып қызған шар. Жерден 150 млн. км қашықтықта орн-н. Күн құрамындағы заттар Жер бетіндегі тіршілік көзі болған жарық пен жылуға айналады.

Жер-тіршілігі бар планета. Ол орбита өсімен Күнді айналып отырып, жыл мезгілдерінің ауысуын жүзеге асырады. Жерде ғана ауа бар. Жер 24 сағ. айналым жасай отырып, Күнді 4 жылда 1 айналып шығады.

Планеталар:

Алып планеталар-Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун; бұлар негізінен су мен газдан тұрады.

Жер тектес планеталар-Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, бұлар Күнге жақын орн-н.

“Қырағы көз” телескоптың көмегі:

Айналы, аспан денелерін зерттеуге арналған құрал.

Ең қарапайым телескопты жасап көр:

Қажетті нәрселер: Екі үлкен шыны, диаметрінің сәл ғана айырмашылығы бар екі картон түтікше, скотч;

Тәжірибе кешқұрым Ай жақсы көрінетін кезде жүргізіледі.

Тәжірибе барысы:

Бір түтікшенің екіншісіне кіргіз де бір ұшына скотчтың көмегімен үлкейтіп шыныны бекіт.

Айға үлкейтетін шыны жағынан қара, ал басқа шыныны қарама-қарсы ұшының алдында ұста. Түтікті не бері, не әрі жылжытып сонымен бірге екінші үлкейтетін шыныны жақындатып және алыстатып айқын кескін алғанша телескопты икемдеңдер.

Нәтиже: Сен Айдың кері және үлкейтілген кескінін ала аласың.

Өйткені: Алдыңғы шыны Айдың шығатын сәулелерді жинап, түтіктің ішінде оның кескінін береді. Көзге жақын орналасқан линза бұл кескінді үлкейтеді және Айды жақындатады. Линзалы телескоптар осылайша жұмыс істейді. Бірақта шын аспаптар кері емес, дұрыс кескін көрсетеді.

Ай-Жердің серігі, ол туралы не білеміз?

Ай-Жерге жақын орналасқан аспан денесі. Айдың беті қараңғылау, беті күндіз 100с дейіе ысыса, түнде-120с -қа суынады. Айды телескоп арқылы зерттеу 1610 жылдан басталды. 1647-51ж. ж. Ай картасы жасалды. 1959ж. Ай бетіне адам алғаш рет аяқ басты. Жүздеген кг ай жыныстарын Жерге жеткізді. Жерді айналып жүреді, бір рет толық айналып шыққанша 28 күн өтеді. Өзіндік сәулесі жоқ, оның Күн түсіп тұрған жағы ғана жарық болады. Жерге өзінің “күндізгі” жағымен қарағанда біз айды толық көреміз, халық оны толған ай дейді. Ал ғалымдар толық ай туды дейді екен.

Ғалымдар оқушылардың үлгерімін зерттеуде . . .

Бір топ батыс ғалымдары жылдың алғашқы үш айында туылған балалардың жыл соңында туылғандарға қарағанда қабілетті болып келетіндігін анықтапты. Осы айларда туылғандар болашақта оқу-білім жолында үлкен табыстарға жететін көрінеді.

Аспан денелеріне байланысты дүниетанымдық түсініктер мен ұғымдар

Қазақтың зергерлік өнерінде бұйымдардың сыртқы пішінінен, бет-бедері ай, күн, жұлдыз сияқты аспан шырақтарына ұқсас космонологиялық өрнектерімен безендіру жиі ұшырасатын құбылыс.

Адамзат табиғат құбылыстарына аспан шырақтарына құдірет тұтып, сиынатын болған. “Айға қарап саусағыңды шошайтпа”, “Нәрестенің бетіне айдың сәулесін түсірме” т. б. тиымдарды жасаған.

Аспан шырақтарына қарап, ауа райын болжаған. Егер ай шалқасынан туса, жатысы жайсыз деп, немесе ай құлақтанса, айырыңды сайла деген. Ай көрдік, аман көрдік деген осыдан . . .

Адам баласы дүниеге нәресте әкелгенде немесе жақсы көрген адамына Айсұлу, Айбар, Жұлдыз, Шолпан, Нұрберген деп есім қойған.

Қазақстан рәміздеріндегі күн, жұлдыз, көк түсте аспан ғажайыптарының символы екенін көрсетеді.