Біржан сал шежіресі

Мақсаты:

Білімділік:

а) ақын өмірі мен шығармашылығынан түсінік беру;

ә) Біржанның өлеңдері және оның мәні туралы білім

көзқарастарын бір жүйеге кел- тіру, жинақтап қорыту.

Дамытушылық:

а) тарихи деректер бойынша тұжырым жасай білу дағдысына үйрету;

ә) түсініктерді деректермен, дәйекті сөзбен дәлеледеуге жаттықтыру;

б) өлең талдау дағдыларына, өлең оқу техникасына үйрету.

Тәрбиелік:

а) поэзияны сүюге, шешендік сөз өнеріне баулу.

ә) ұлттық сана, ұлттық әуен.

ІІ. Үй жұмысын тексеру:

Сұрақ-жауап арқылы өтілген тақырыпты пысықтау.

1. Әнші-ақындар деп кімдерді айтамыз? Олардың басты ерекшеліктері қандай?

2. Әнші-ақындардың ортақ, ұқсас сипаттары неде?

3. Әнші-ақындар шығармаларындағы ортақ мәселе.

4. «Сері» дегеніміз не, қалай түсінесіздер?

5. «Сал» дегеніміз не, қалай түсінесіздер?

Әнші-ақындар

Сары Бадақұлы Біржан сал

(1863-1894) Қожағұлұлы

Үкілі Ыбырай (1834-1897)

Сандыбайұлы Ақан сері Қорамсаұлы

(1856-1932) (1843-1913)

Балуан Шолақ Мұхит Мералыұлы

Баймырзаұлы (1841-1918)

(1864-1919) Жаяу Мұса

Әсет Найманбайұлы Байжанұлы

(1867-1922) (1835-1929)

Мәди Бәпиұлы

Сегіз сері

Баһрамұлы

Бұл кезде қазақ даласында, елдің әлеуметтік өмірінде нендей өзгеріс, жаңалықтар болып еді?

ХІХ ғ

соңы

ХХ ғ басы

Тақырыбы: Біржан сал Қожағұлұлы өмірі мен шығармашылығы

Туған жері

Біржан сал шежіресі

Бертіс

Ақшуақ Айшуақ Жаншуақ Қожамқұл Қожағұл

Тұрлыбай Нұралы Ералы

Біржан

Ән-өлеңдерін айтып таратады

Көкшетау

Ақмола

Қызылжар

Баянауыл

Атбасар

Қарқаралы

Омбы

Орынбор

Семей

Торғай

Тобыл

Ұлытау

Ақтау

Біржан мектебінен өрістеп, өнер қанатын жаятын әнші-ақындар:

Жаяу Мұса

Басықараның Қанапиясы

Құлтума

Ақан сері

Балуан Шолақ

Әздембай

Үкілі Ыбырай

Иман Жүсіп

Сабырбай

Шашубай

Ағашаяқ, т. б

Шығармашылығы:

Әлеуметтік теңдікті жырлаған өлеңдері:

«Жанбота», «Ләйлім шырақ», «Біржан сал», «Адасқақ», «Теміртас», т. б.

Табиғат лирикасы: “Көкшетау”т. б.

Махаббат лирикасы: “Ғашығым”, “Ақтентек”, “Жамбас сипар”, т. б.

Айтыстары: “Біржан мен Сара”, “Біржанның

Нұрғайша қызбен қағысуы”, “Біржанның Шөжемен қағысуы”, “Біржанның Тезекбаймен қағысуы», “Біржан, Орынбай, Шөже ақындардың айтқырлықтары”, “Бабай мен Қасқырдың айтысы», “Біржанның бір қызбен қағысуы”

Біржан-Сара операсы.

Кітаппен жұмыс

Мәнерлеп оқу

Өлеңді сатылай кешенді талдау технологиясымен талда

Авторы

Баласы Қожағұлдың Біржан салмын, өлеңнің аты

Адамға зияным жоқ жүрген жанмын. буын

Қасыма мені сендер неге алмайсың, бунақ

Өзім сұңқар, өзім сал, кімге зармын. тармақ

Жасым бар жиырмада, жасырмаймын, шумақ

Басымнан дұшпан сөзін асырмаймын. ұйқас түрі

Басымнан дұшпан сөзі асып кетсе, теңеу

Сен түгіл, патшаға да бас ұрмаймын. өлеңнің мазмұны

Өлең құрылысына қарай талдау

Бұрынғының биіндей би қалмады,

Бүгінгінің биінде ми қалмады.

Хатым-құран болмаса молдалардан

Өлікке тамнан басқа сый қалмады.

Бұрынғының жақсысы тамам болды,

Ендігінің «жақсысы» жаман болды.

Арғымақтың аяғын арқан шалып,

Есек озып бәйге алған заман болды

буын бунақ тармақ шумақ ұйқас түрі

Кесте толтыру

Тақырыбы

Өлеңнің аты

Шығу тарихы

Идеясы

1. Қоғамдық әлеуметтік мәселе

2. Ақынның жан дүниесі, сезім лирикалары

Ақынның халқына еркелеуі

Сал-серілер

Біржан сал лирикаларында жыршы-жыраулардың әсері қандай? Төмендегі өлеңнің ұқсасын тап, салыстыр.

Жиембет жырау:

Қол-аяғым бұғауда,

Тарылды байтақ кең жерім!

Арманда болып барамын,

Қоштасуға аял жоқ,

Қалқаман, Шолан ерлерім

Біржан сал:

Ал, дүние, өтеріңді біліп едім,

Білдірмей серілікпен жүріп едім.

Бұл күнде бір тоқтыдан құным төмен

Үш жүзді сайран қылған Біржан едім.

Шал ақын:

Кәрілік қартайғанда бастан келер,

Ағарып, басындағы шаштан келер.

Жасында қандай көркем болсандағы,

Қыржиған қабақ, маңдай, қастан келер

Біржан сал:

Берген соң тәңірім өмір, ақ бас болдық,

Келін мен балаға да жақпас болдық

Көрген соң көзі құрғыр шыдай алмай,

Таппайтын адам ебін «қақбас» болдық.

VІ. Қорытындылау: 1. Біржан салға берген басқа да ақын жазушы, әншілердін бағаларын оқыту. 2. Топтастыру. Бүгінгі тақырыптағы Біржан кім? Қандай өнерлердің иесі?